Kolomb, Amerika’yı Keşfettiğinde “Yerliler” Orada Olduğuna Göre Kıtayı Önce Onlar Keşfetmiş Sayılmaz mı?

Amerika’nın keşfini daima 14. yüzyıla, bilhassa de Kristof Kolomb üzere öne çıkan isimlere atfederiz. Lakin binlerce yıl evvel yerleşmiş kıymetli uygarlıkların bulunduğu, Vikinglerin ve sayısız topluluğun ayak bastığı bir kıtaya neden “keşfedildi” diyoruz?

Bazen yetişkinlerin hiç aklına gelmeyen değerli soruları çocuklar sorar. Zira birçok şeyi bize öğretildiği hâliyle kabul eder ve genelde bazen kolay görünen soruları dahi sormaktan kaçınırız.

Amerika’nın keşfi dünya tarihini değiştirmiş bir dönüm noktası, bunu hepimiz biliyoruz. Pekala çocukça bir soru soralım: Amerika’yı birinci keşfedenler zati orada yaşayan yerliler değil miydi?

İtalyan kâşif, Amiral Kristof Kolomb (veya Christopher Columbus), 13. yüzyılda İspanya’nın yürüttüğü “Atlantik Okyanusu’na keşif seferleri”nin başındaydı.

Amaç, yeni ticaret rotaları ve sömürgeleştirilebilecek yeni topraklar keşfetmekti. Kolomb’un asıl istediği, en kolay hâliyle açıklayacak olursak, daima Batı’ya hakikat gitmek ve Asya’ya, bilhassa Hindistan’a ulaşımın daha kısa ve kolay bir yolunu bulmaktı. Ancak beklemediği bir şey oldu.

Asya kıyılarına gitmek yerine hiç bilmediği yeni ve büyük bir kıtaya gitmişti. Hatta birtakım kaynaklar Kolomb’un başta burayı Hindistan sandığını söyler, lakin vardığı yer Güney Amerika’nın bugün Panama Kanalı’na yakın bir noktasıydı. 

Amerika aslında çoktan öbürleri tarafından keşfedilmişti. Binlerce yıl evvel.

Maya, Aztek, İnka üzere medeniyetler; kıymetli tarım uygulamaları geliştirmiş, mimaride ilerlemiş, ticaret ağları kurmuş, daha birçok bahiste ilerleme kaydetmişlerdi. 

O vakitler Asya, Avrupa ve Afrika dışında diğer bir kıta daha olması fikri, Avrupalıların bildiği her şeyi bilakis çeviriyordu.

Çünkü Avrupalılar o periyotta Dünya’nın üç kıtadan oluştuğuna ve bu üç kıtanın ortasındaki merkez noktanın kutsal Kudüs toprakları olduğuna, her bir kıtaya Nuh’un öteki bir oğlunun yerleştiğine ve her birinde diğer milletleri oluşturduğuna inanıyorlardı.

Dördüncü bir kıta, İncil’de ve Tevrat’ta yazan Dünya kanısını temelden sarsıyordu. Bu yüzden de Kristof Kolomb, Amerika’yı keşfettiğinde yeni bir kıtanın var olduğuna Avrupalıları inandırmak hayli vakit aldı. 

Bulunan Yeni Dünya’nın Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarında yaratmış olduğu şok tesirini bir düşünün. 

Çığır açıcı bir gelişmeydi. Bir keşiften bahsederken aslında Avrupalılar için yeni olmasından bahsediyoruz, o güne kadar asla varsayım edemeyecekleri bir şeyi öğrenmelerinden. 

Amerika’nın Avrupalılar tarafından keşfedilmesinden sonra Avrupa’da Dünya haritaları değişti. Eski Dünya ile Yeni Dünya ortasında artık daima sürecek olan kültürel, tarihî ve ekonomik bağlantılar başladı.

Zaman geçtikçe Kolomb pek de uygun anılmamaya başlandı.

Avrupalılar asırlarca Kolomb’u “Okyanusların Büyük Amirali”, “Büyük Kâşif” olarak gördüler. İsmi tarih kitaplarına altın harflerle kazındı. Kolomb için dev bir anıt mezar hazırlandı. Heykelleri Amerika ve Avrupa’nın birçok yerini süsledi. Keşfin yıl dönümü, Amerika’da hâlâ Kolomb Günü olarak kutlanıyor.

Kimileri için büyük bir kahramandı. Ancak vakit geçtikçe sadece Avrupalı ve Amerikalı egemen sınıfların değil, ezilen halkların ve bakış açıları ve tenkitleri giderek daha çok dikkate alınmaya başlandı.

Amerika’nın keşfinin peşi sıra gelen sömürgecilik, Amerika’nın yerli halklarına yönelik insanlık dışı muameleler ve yüzlerce yıl süren birçok vahşeti Kolomb ve Amerika’yı birinci keşfeden Avrupalı kümeler ve Amerika’nın kurucu figürlerinin büyük kitleler tarafından kınanan figürler olmaları için kâfi sebeplerdi.

Aslında neredeyse tüm dünya tarihini Avrupalıların gözünden biliyoruz. 

Yani ana akım tarih yazımı ya bilhassa Avrupalı toplulukların yaptığı hareketlere ve katkılara ya da onları nasıl etkilediğine odaklanıyor. 

“Keşif” sözcüğünün kendisi bile aslında o devir Avrupa’sının söz dağarcığına ilişkin bir sözcük. Avrupalıların o devirdeki yeni ticaret yolları, kaynakları ve büyüme imkânlarına dair tutkulu arayışına verilmiş isim.

Kolomb’un Amerika’yı keşfettiğini söylediğimizde aslında tarihte birinci keşfeden değil son keşfeden olduğunu söylemiş oluyoruz.

Kolomb’a büyük kâşif, Amerika’nın Avrupalılar tarafından ayak basılmasına da keşif demek hakikat mu, bunlar hâlâ epeyce tartışmalı. Lakin Amerika’ya Kolomb’un gerçekleştirdiği sefer, dünya tarihinde en kıymetli ve kalıcı tesirleri beraberinde getiren keşifti.

O keşfettiğinde artık tüm dünya Amerika’dan haberdardı. Münasebetiyle Amerika’nın 1492 yılında Kristof Kolomb tarafından keşfedildiğini söylemek, en eksiksiz ve gerçekçi biçimi olmasa da en kestirme ve kullanışlı tanım. Ayrıyeten güzelimize gitmese de hatırlamakta yarar var, “Tarih her vakit kazananlar tarafından yazılır”.

Konuyla ilgili başka içeriklerimiz: