Kira Ödemediğimiz Bir Dünya Hayal Eden Sosyalizm Tam Olarak Nedir, İlk Defa Ne Zaman Ortaya Çıktı?

Devlet idaresi için ortaya atılan pek çok farklı siyasi teoriden bir tanesi olan sosyalizm, farklı ülkelerde uygulanmış olsa da genele yayılamayan niyetlerden biridir. Kavram olarak yeni olsa da kökleri Platon’a kadar uzanan sosyalizm nedir, neyi savunur, ne vakit ortaya çıktı gelin yakından bakalım.

Bir devlet kurmak, hele de onu yönetmek çok güç bir iştir. Bu nedenle de tarih boyunca pek çok farklı siyasi teori ortaya atılmış ve iktisat başta olmak üzere pek çok alan buna nazaran düzenlenmeye çalışılmıştır. İşte bu teorilerden bir tanesi de sosyalizmdir. Kimilerine nazaran ütopik bir hayal olarak görülen sosyalizm, aslında pek çok ülkede uygulanmış lakin genele yayılmamış bir niyettir.

Sosyalizm bir kavram olarak hayli yenidir lakin köklerine indiğimiz vakit bu yol Platon’a kadar uzanır. Ne olduğu hakkında ise aslında pek çok farklı görüş vardır zira ortaya çıktığı günden bu yana pek çok farklı fikir ile zenginleştirilmiş ve farklı eğilimler tarafından değişikliğe uğratılmıştır. Gelin en sade haliyle sosyalizm nedir yakından bakalım ve ne vakit ortaya çıktı tüm ayrıntılarıyla görelim.

Kısaca bir tarif yaparak başlayalım; Sosyalizm nedir?

Latince sociare sözünden türetilen sosyalizm; bir cins siyasi teori, doktrin ve ideoloji olarak tanımlanabilir. Sosyalizme nazaran üretim araçları topluma aittir ve personeller idareye direkt katılmalıdır. Özel üretim yerine kamu üretimini teşvik eden sosyalizmde ortak mülkiyet, devlet mülkiyeti, kooperatif işletme üzere kavramlar bu teorinin temelini oluşturmaktadır. 

Peki sosyalizm ne vakit ortaya çıktı?

Tam olarak bugün bildiğimiz manada olmasa da aslında birinci sosyalizm örneği Platon’un milattan evvel 4. yüzyılda kaleme aldığı Devlet yapıtında karşımıza çıkıyor. Burada anlatılan devlet anlayışı, pek çok özelliği ile sosyalizm kavramının tam olarak olmasa bile kabaca bir örneğini gözler önüne seriyor.

Sosyalizm ile karşılaştığımız başka bir örnek ise Thomas More tarafından 1535 yılında kaleme alınan Ütopya yapıtı. Ütopya bir siyaset kitabı değil de bir roman olduğu için aslında okuyucularına sosyalizmin uygulandığı bir toplumun nasıl bir toplum olacağına dair kurgusal bir örnek sunuyor. 

Tabii bunlar işin ayrıntısı, asıl terim olarak sosyalizm kullanımı 1827 yılında karşımıza çıkıyor. İngiliz reformcu Robert Owen, kendi fikirlerini benimseyen bireyleri bu halde isimlendirmiştir. Benzer bir kullanımı 1832 yılında Fransız Saint-Simon’da da görmek mümkün. Süratle yayılan bu terim birtakım kümelerin kendini sosyalist ya da sosyalist tersi olarak tanımlamasıyla giderek yaygınlaştı. 

Sosyalizmin birtakım temel özellikleri var:

• Üretici ve temel güç emektir.
• İşverene gerek yok, çalışanlar ya da devlet bu vazifesi üstlenir.
• Ekonomi, merkez planlı olarak belirlenir.
• Kamu faydası her şeyin önündedir.
• Temsili demokrasi emekçi sınıfını böldüğü için kabul edilmez.

Sosyalizm bir terim olarak ortaya çıktığı 19. yüzyıldan sonra pek çok farklı görüşle zenginleştirilmiş olsa da temel olarak bu özelliklere sahiptir. İlk çıktığı devir pek çok sosyalist, onu bunu bırakalım da personel meselelerine odaklanalım demiştir ve bunu sanayi kapitalizmine karşı bir savaş olarak görmüştür.

Bir kısım sosyalist için emekçi kaidelerini düzgünleştirmek maksadıyla sendikalar ve partiler kurulmalıydı. Bir kısım sosyalist ise mevcut sistemde bu değişimin gerçekleşmeyeceğini düşündüğü için bir ihtilal yapılması gerektiğini savundu. Günümüzde bile varlığını sürdüren pek çok fraksiyon aslında o devir başlamış bu ayrımın çeşitlenmesiyle oluşmuştur. 

Sosyalist bir devlet nasıl olur? İşte kimi sosyalizm kademeleri:

• Üretim araçları kamulaştırılarak özel kesim dışlanır.
• Tüm özel kesimler, yabancılar dahil, kamulaştırılır. 
• Özel mülkiyet anlayışı ortadan kalkar. 
• Tüm mülkler yurttaşlara karşılıksız olarak verilir.
• Temel hizmet ve gereksinimlerin tamamı yurttaşlara ücretsiz olarak sunulur. 
• Kamulaştırılan tüm hizmetler halk tarafından ücretsiz kullanılır. 

Şu an bir meskeni, dükkanı ya da şirketi olan biriyseniz bu hususlar tüylerinizi ürpertmiş olabilir. Zati sosyalizm birinci çıktığı vakit da tam olarak bu türlü oldu ve 19. yüzyılda sosyalistler tam manasıyla toplumdan dışlandı. Onlara nazaran toplumun refahını savunuyorlardı lakin hükümran güçler ve toplumun büyük bir bölümü bu fikre karşıydı. 

Tabii söylediğimiz üzere sosyalizm yıllar içerisinde pek çok farklı görüş ile zenginleştirilmiş ve değiştirilmiştir. Örnek vermek gerekirse Çin de bir sosyalist devlettir lakin özel dal ve yabancı sermayeye açıktır. Hatta bu nedenle farklı sosyalist kümeler tarafından eleştirilmekte ve farklı suçlamalara amaç olmaktadır. 

Nasıl yani, tam olarak sosyalizm neyi savunur?

Konu biraz karışmış olabilir, bu nedenle biraz ayrıntı vermekte fayda var. Sosyalizmin temelinde bir ekonomik sistem vardır. Bir cins sosyoekonomik model de diyebileceğimiz bu sistemde çalışan sınıfın iktidarı savunulur. Yani sosyalizm der ki madem üreten personeller, neden patronlar var; madem her şeyin temeli personeller, neden idare personellerin elinde değil?

Farklı teoriler olsa bile sosyalizm bir çeşit kolektif şuuru savunur. Örgütlenelim, bir arada üretelim ve birlikte yönetelim der. Özellikle yabancı sermayenin bir ülkede faaliyet göstermesine büsbütün karşı çıkan sosyalizme nazaran personel sınıfı her türlü üretim aracı üzerinde mutlak hâkim güç olmalıdır. 

Sosyalizm kurucusu Karl Marx mı?

Karl Marx bilimsel sosyalizmin kurucusudur, yani sosyalizmin belli kurallar çerçevesinde uygulanması gerektiği teorisini ortaya atan kişidir. Lakin üstte da anlattığımız üzere sosyalizm Marx’tan evvel de vardı. Marx ve gibisi filozoflar aslında anlattığımız zenginleştirme fikirlerini doğuran şahıslardır.

Sosyalizmin gerçek kurucularından bahsetmek gerekirse Robert Owen, Charles Fourier, William Morris, Saint – Simon, Pierre Leroux, J. Regnaud üzere isimlerden kelam edebiliriz. Sonraki yıllarda ülkesinde sosyalist ihtilal yapmış Vladimir Lenin, Mao Zedong, Lev Troçki, Josip Broz Tito, Kim Vilayet Sung üzere isimleri de sosyalizm kurucusu değil ancak geliştiricisi olarak kabul etmek mümkün.

Hala sosyalizm ile yönetilen ülkeler var mı?

Sosyalizm ile yönetilen ülkeler konusu biraz karışık. Resmiyette bakacak olursak Küba, Vietnam, Laos, Çin, Bangladeş, Guyana, Hindistan, Sri Lanka, Tanzanya, Portekiz, Nepal, Suriye ve hatta Kuzey Kore bile sosyalizm ile yönetilen ülkelerdir. Olağan uygulamaların sosyalizme ne kadar uygun olduğu tartışılır. 

Tamam, pekala sosyalizm ile komünizm ortasında ne fark var?

Sosyalizm ile komünizm münasebetini en yeterli Karl Marx anlatır. Ona nazaran sosyalizm, komünizmin birinci adımıdır. Sosyalizm devletler bazında uygulanabilir bir sistemdir, komünizm ise sosyalizmin tüm dünyaya yayıldığı bir sistemdir. Komünizm, aslında tüm dünyanın sosyalist olduğu ve sınıfların olmadığı bir dünya hayalidir. Devletlerin, hudutların, sınıfların, milletlerin, dinlerin, işverenlerin olmadığı bir dünya; işte komünizm budur. 

Yönetimin ve üretim araçlarının emekçi sınıfının elinde olması gerektiğini söyleyen sosyalizm nedir, neyi savunur, ne vakit ortaya çıktı gibi merak edilen soruları yanıtladık. Elbette sosyalizm içine daldığınız vakit kolay kolay kaybolacağınız gib okyanus üzere lakin bu yazımızda sırf sosyalizm ile birinci defa tanışan okuyucularımıza temel bir bilgilendirme yapmayı hedefledik.