Kardeşler Arasındaki Taht Oyunları: Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşundan Yıkılışına Kadar Kullandığı ‘Veraset Sistemi’ Tam Olarak Nedir?
Osmanlı İmparatorluğu’nda yöneticiyi yani padişahı belirleyen veraset sistemi nedir? Bu sistem, beraberinde kardeş vefatlarını getirerek, Osmanlı sarayındaki çekişmelerde değerli bir rol oynadı.
Tarih boyunca birçok imparatorluk idarelerini veraset sistemi ile sürdürdü. Sırf aile üyelerinin kelam sahibi olabildiği bu anlayış, dışarıdan birinin idarede hak talep etmesine kapalıydı.
İmparatorlukların büyük muvaffakiyetler kazanmasının gerisinde bu sistemin yattığını söyleyenler olsa bile; güçsüz birisinin ülke idaresine gelmesiyle kazanılan muvaffakiyetlerin yok olduğu da pek çok sefer görüldü. Ayrıyeten beraberinde taht kavgalarını da getiren veraset sistemiyle ülkeler dağıldı, kardeşler birbirlerinin canını aldı.
Biz de bu içeriğimizde Osmanlı İmparatorluğu’nun da benimsediği veraset sistemi nedir, nasıl uygulanmıştır ayrıntılarıyla açıkladık.
Temelden başlayalım; Veraset sistemi nedir?
Veraset sistemini Osmanlı İmparatorluğu üzerinden de anlatacak olursak, imparatorluk idaresinin babadan oğula geçmesidir. Yani bu anlayışta devletin idaresi büsbütün bir ailenin üyelerine bırakılıyordu.
Bu sistem, demokrasi fikrinin yerleşmediği ülkelerde uzun yıllar boyunca kullanıldı. Şu an bile birçok değerli ülkede veraset sistemi kullanılmaktadır. Günümüzde kimi Avrupa ülkelerinde her ne kadar siyasi güçten fazla temsili de olsa veraset sistemi kullanılıyor ve kralların belirlenmesi sağlanıyor.
Veraset sistemi hangi padişah periyodunda geçerli oldu?
Türk devletleri, İslamiyet ile tanışmadan evvel ülke idaresini kut anlayışı ile gerçekleştiriyordu. Bu anlayışa nazaran ülkeyi yönetme yetkisinin Gök İlah tarafından hükümdara verildiği söylenir. Bu da halk üzerinde devlete bağlılık ve sadakat sağlardı.
1299 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşuyla birlikte veraset sistemine geçildi ve imparatorluk, hanedanın ortak malı olarak kabul edildi. Bu sistemde arbedelerin Osmanlı’yı zayıflatacağını düşünen 1. Murad, bu anlayıştan vazgeçerek ‘ülke yalnızca ‘padişahın ve erkek çocuklarınındır’ anlayışını uygulamaya başladı.
Bu biçimde veraset sistemi birinci kural değişikliğine uğramış oldu. Bunun sonucunda taht kavgalarının azalması bekleniyordu lakin bu türlü olmadı ve erkek çocuklar, tahta geçmek için kardeşleriyle kavga etmeye devam etti.
Peki Osmanlı’da veraset sistemi tam olarak nasıl uygulanırdı?
Osmanlı’nın birinci kuruluşunda bu sistem; padişahın amcası, erkek kardeşi yahut oğullarından birisinin tahta geçmesiyle gerçekleşiyordu. Bu duruma itiraz eden 1. Murad’dan sonra sadece padişahın oğulları ülke idaresinde hak talep edebildi.
Özetle, veraset sisteminde padişahın vefatından sonra padişahın erkek çocuklarından birisi, babasının yerine tahta geçer ve ülkeyi yönetir.
Tabii ki bunun olumsuz bir istikameti de var. Bu sistemde padişahın erkek çocuğu tahta geçtiği için kardeş hengameleri ve vefatları oldukça sık yaşanır. Birtakım padişahlar, tahta geçtiği an kardeşlerini sürgün etti. Daha acımasız padişahlar ve oğullar, kardeşlerini öldürterek devlet içindeki yerlerini sağlamlaştırdı.
Veraset sistemini kim kaldırdı, sistem ne vakit değişti?
Veraset sistemini üstte da belirttiğimiz üzere birinci kez 1. Murad değiştirdi. Akabinde bu sistemi geliştirmek isteyen Fatih Sultan Mehmet, çıkardığı ‘Kanunname-i Ali Osman’ yasası ile birlikte kardeşlerin birbirlerini öldürmesine müsaade vermiştir. Bu, kardeş ölümlerinin yasal hâle getirilmesi demekti.
Bu yasanın akabinde padişahlar, gelecekte kendilerine isyan etmeleri ihtimali bulunan kardeşlerini öldürme yetkilerini birçok defa kullandı. Bunların en kıymetlisi, tahta çıktığında 19 kardeşini öldüren III. Mehmed. Halkın bu olaydan ötürü padişahtan nefret ettiği de tez edilir.
Bu arbedelere son vermek isteyen 1. Ahmed, ailenin aklı başındaki en büyük üyesinin padişah olmasına karar verdi
Osmanlı İmparatorluğu’nda kısa bir mühlet padişahlık yapan I. Ahmed, bu sistemdeki arbedelere bir son vermek için veraset sistemini bir defa daha değiştirdi. Yeni sistemde artık ailenin aklı başındaki en büyük üyesi padişah olacaktı. Bu sistem ile birlikte kardeş kavgalarının ve ölümlerinin önüne geçilmesi amaçlandı.
Osmanlı’nın kuruluşundan bu yana uygulanan ve iki kere değişikliğe uğrayan veraset sistemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkımına kadar devam etti.
Bu şekil tarih içeriklerinden hoşlanıyorsanız aşağıdaki kontaklara da göz atabilirsiniz:
