Kadınlar Neden Teknolojiden Anlamaz?

Zor bir soru; bayanlar neden teknolojiden anlamaz? Yanıtı ise yeri geldiğinde insanlık tarihi kadar eskiye gidiyor. Çabucak gerisinden da bir öbür soru geliyor; bayanlar nitekim de teknolojiden anlamaz mı?

Bu sorulara yanıt ararken teknoloji dalının farklı alanlarında üreten, geliştiren, teknolojiyi anlatan ve geleceğe uyarlayan kadınlarla konuştum. Aldığım yanıtlar beni bir nevi vakitte seyahate çıkardı. Geçmişten günümüze uzun ve çetrefilli bir seyahatti bu lakin nihayetinde elde ettiklerim soru işaretine yer bırakmayacak kadar kesin oldu.

Yıllar uzunluğu neden bayanların teknolojiden anlamadığı söylenmiş, bu ‘bilginin’ toplumda kök salmasının temel nedenleri nelermiş, kadınlar nitekim de teknolojiden anlamaz mıymış? Soruyu yönelttiğim bayanlardan aldığım karşılıklarla yakından bakalım…

Mağarada av bekleyen ve bebek bakan bayanlar, artık mağarada değiller;

• Elif Çetin’in ”Kadınlar neden teknolojiden anlamaz?” sorusuna yansısı 🙂

Soruya birlikte yanıt aradığım bayanlardan biri Elif Çetin. Geleceğin nasıl şekilleneceğini anlayıp anlatarak teknoloji ve bilim odaklı stratejiler geliştiren; şirketlerden bireylere hepimizin hayatına tesirleri üzerine profesyonel bir bakışla görüşler sunan Elif Hanım, verdiği karşılıklarla beni vakitte seyahatimizin birinci durağına götürdü. Soruyu duyduğunda verdiği reaksiyon ise anlattığı her şeyin özeti diyebiliriz… Ben de onun bana anlattıklarını aşağıda sizin için özetledim;

Binlerce yıl evvel beşerler avcı-toplayıcı topluluklar halinde yaşarken bayanın misyonları muhakkaktı; ava çıkan erkekleri beklemek, bebeklere bakmak; ”bir ortada tutucu ve kolaylık sağlayıcı olmak”.

Bu bakış açısının izlerini günümüzde hala görüyoruz. Cinsiyetlere yüklenen toplumsal roller kültürümüze öylesine işlemiş ki hala bayanların meskende, erkeklerin dışarıda olduğu bir dünya algısı var. Cinsiyetten bağımsız olarak her iki misyonu de her iki cinsiyetin de sahiplenebileceği gerçeğini içselleştirebilmiş değiliz.

Bu durumda bayanlar, toplumsal rollerin onlara yüklediği misyonlara odaklanırken iş dünyasına iştirakleri azalıyor. Teknoloji dalına gelene kadar, bayanlar çoktan ayrıştırılmış oluyor. 

Teknoloji dalına geldiğimizde ise ‘uyumayan’, ağır çalışan, gecesi gündüzü olmayan bir çalışma alanı geliyor birinci bakışta akla; Elon Musk’ın Twitter’ını ve ofiste uyuyan çalışanları bir düşünelim… İşte bu çeşitten ağır bir çalışma hayatı, toplumlarca ‘kadına uygun bulunmuyor’. Elif Hanım, bu türlü bir tempoyu seçmeleri yerine bayanlara ”öğretmen ol, memur ol, bankacı falan ol; saatin aşikâr olsun” üzere yönlendirmeler yapıldığını söylüyor…

Fakat tüm bunlara karşın, bayanlar her alanda olduğu üzere teknolojinin üretilip geliştirildiği tüm alanlarda da varlar. Elif Hanım’ın benimle paylaştığı bilgiler, kadınların teknoloji kesimindeki oranının dünya genelinde %26 düzeyinde olduğunu gösteriyor. 

Elif Hanım’ın vurguladığı üzere temel sorun toplumların teknolojiyi tanımlama şekillerinde yatıyor. Ateşin de, bulaşık makinesinin de teknoloji olduğunu unutuyoruz. Bilişim teknolojilerinin hayatımıza girmesi sonrası ‘teknoloji’ kavramı genel olarak tek bir odak noktasını temsil eder hale gelse de, teknoloji aslında hayatımızın her alanına hakim pozisyonda ve mühendislikten teknoloji anlatıcılığına her alanda bayanların varlıklarının epeyce güçlü olduğunu görüyoruz. 

Yine Elif Hanım’a nazaran ”gelecek yıkıcı bir biçimde değişecek”. Ve bizler kadın-erkek üzere başlıklardan sıyrılarak gelecekte bizleri nelerin beklediğine; neler yapmamız gerektiğine odaklanmalı, birlikte üretmeliyiz. Bu duruma ‘kadınlar teknolojiden anlamaz” diye bakmak yerine; insan ve teknoloji çizgisinde değerlendirebilmeliyiz. Zira bayanlar teknolojiden anlamıyor demek bilimi de, AR-GE faaliyetlerini de, inovasyonu da reddetmek demek. Zira bayanlar tüm bu alanlarda varlar; üretmeye ve geliştirmeye devam ediyorlar.

Elif Hanım’ın paylaştığı ve benim için de ufuk açıcı olan bir öbür başlık ise algının kültüre dönüşmesi üzerine oldu. Özetlemek gerekirse şayet ‘kadınlar teknolojiden anlamaz’ demeye devam edersek, şu an için anlamsız bir algı olan bu söz bir cins ‘kültüre’ dönüşecek ve kültüre dönüşen algıları yönetmek ve dönüştürmek çok daha zor…

Dünya Ekonomik Forumu’nun Küresel Gender Gap Report (Küresel Cinsiyet Uçurumu Raporu) çalışmasına nazaran kadın ile erkek ortasındaki uçurumun kapanması için 132 yıl gerekiyor. Lakin bu türlü bir vaktimiz yok. Elif Hanım, gelecekte cinsiyet kavramının bugünden çok farklı olacağına; geleceğin mesleklerinin kadın-erkek ayrımına sahip olmayacağına dikkat çekiyor ve ekliyor; baş yormamız gereken şey gelecek!

Bu süreçte ise ülkelerden şirketlere stratejilerde ve siyasetlerde kritik adımlar atılması; cinsiyet eşitliği için ‘göstermelik’ değil gerçek adımlar atılması gerekiyor. AR-GE çalışmalarına ve akademik gelişime dayanak olunması gerekiyor.

Son olarak da Elif Hanım ”kadınlar teknolojide gereğince ilerleyemiyorlar zira kâfi bayan rol model bulamıyorlar” sözünün gerçeklikten uzak olduğuna dikkat çekiyor. Önerisi ise ilham almak ve rol model edinmek için kalıpların dışına çıkmamız. Global bakmayı öğrenip amaçlarımıza sadık kalarak; insanları ya da dalları ayırmadan geleceğe odaklanmamız, birlikte üretip, öğrenip, birbirimize öğretip birlikte yol almamız…

Kadınlar ve teknoloji ortasında yüzyıllar uzunluğu açılan aralık, artık kapanıyor;

• Senem Aksakal’ın ”Kadınlar neden teknolojiden anlamaz?” sorusuna reaksiyonu 🙂

Soruyu yönelttiğim bayanlardan bir başkası ise Senem Aksakal. Senem Hanım tutkulu bir ‘gamer’ ve birebir vakitte oyun kesiminde farklı oluşumlarda QA uzmanlığından oyun tasarımcılığına farklı misyonlarda yer almaya devam ediyor. 

Teknolojinin en iç içe olduğu dallardan birinin içinde olan bir bayan olarak Senem Hanım da ”Kadınlar teknolojiden neden anlamaz?” sorusunu duyunca biraz şaşırıyor haliyle. 

Cevaba geçmeden evvel soruyu düzeltmek istiyor; ”Kadınların teknolojiden anlamadığına dair bir yargı neden var? desek daha gerçek olacak galiba”… Karşılığı ise Elif Hanım’ın yanıtlarıyla başladığım vakit seyahatini devam ettiriyor.

Cinsiyetlere yüklenen toplumsal rollerin tesirinden bahseden Senem Hanım, akabinde sanayi ihtilali ve sonrasındaki süreçte ‘teknolojinin’ hayatla girdiği etkileşime dikkat çekiyor. Bu süreçte kadınlar büyük oranda meskende kalmaya devam ederken erkekler daha sosyaller ve ‘teknoloji’ ile daha haşır neşirler. Haliyle bayanlar ile teknoloji ortasına istemsiz de olsa bir uzaklık giriyor. Teknoloji, erkeğin etkileşime girdiği, bayanların ise uzak kaldığı bir gelişim olarak şekillenmeye başlıyor. 

Ancak 21. yüzyılda artık bu durumun bu türlü olmadığı da açık. Zira geçtiğimiz yüzyılda bayanlar eğitim ve çalışma hayatına dahil olmaya başladı. Bu da yüzyıllar uzunluğu devam eden ‘kadınlar anlamaz’ & ‘anlamam’ döngüsünün kırılmasını ve bayanların her alanda yeteneklerini ortaya koymasını sağlıyor.

Kadınlara yönelik fırsat eşitsizliklerinin, ayrımcılığın ve imkansızlıkların büsbütün ortadan kalkmasına daha vakit olsa da, Senem Hanım atılan tüm adımların küçük de olsa pahalı olduğunu vurguluyor. 

Önyargılar ise bayanların teknolojide ilerlemesini yavaşlatan bir öbür mani. Oyun dalının içinden biri olarak Senem Hanım kesimin genel olarak cinsiyetten bağımsız, eşit bir kesim olduğunu söylese de kimi meseleler olduğuna da dikkat çekiyor.

Oyun dalından bayanlar ile erkeklerin bir ortada oturduğu bir masada, kimin ne iş yaptığına dair bir soruya gelen karşılıkların genelde teknik taraf için erkeklere, tasarım ve estetiğe yönelik yanıtların ise bayanlara işaret ettiğini söylüyor örneğin. Bu da bölümde kolay bir önyargı örneği olarak karşımıza çıkıyor… 

Fakat her şeye karşın oyun kesiminde bayanların birbirine verdiği takviye de dikkat çekiyor. Kimi durumlarda bayanlara yönelik pozitif ayrımcılığın da olduğunu görüyoruz; dileğimiz ise olumlu ayrımcılığa gerek kalmayacak daha eşit bir sistem yaratabilmek.

”Bunu kızlar yapar, bunu da erkekler” kodlamaları, çocukluktan itibaren peşimizi bırakmıyor;

• Merve Arslan’ın ”Kadınlar neden teknolojiden anlamaz?” sorusuna reaksiyonu 🙂

Zamanda seyahatin daha mikro bir yorumu ise soruyu birlikte cevapladığımız, oyun kesiminde varlık gösteren bir öteki bayan olan Merve Arslan’dan geliyor.

Merve Hanım, toplumsal ve kültürel kodların bilhassa aile ve toplumsal etraf ile hayatlarımıza nasıl işlediğini anlatıp vurguluyor. Ebeveynlerden başlayarak ‘kız çocuk bunu yapar, bunu yapamaz”, ”erkek çocuk bunu yapar, bunu yapamaz” telaffuzlarının herkesin hayatını etkilediğini biliyoruz. Bu da bayanların ilerde yöneldikleri alanları haliyle etkiliyor. Ailelerin yanlışsız yönlendirmeleri ise kritik bir hâl alıyor.

Tüm bu toplumsal kodlara karşın teknolojiye ilgi duyan pek çok bayan ise teknolojiye erişemiyor. Zira bu noktada bile fırsat eşitsizliği kelam konusu. Bir internet kafe ya da PlayStation kafe hayal edin. İşte internete ve bilgisayara ya da konsollara erişimin o kadar da kolay olmadığı o yıllarda bile erkek çocukların rahatlıkla girip ‘teknoloji ile’ bağ kurduğu bu toplumsal alanlar ‘kız çocuklarına uygun olmadığı‘ gerekçesiyle ağzına kadar erkeklerle dolu olurdu… 

Bu kadar kolay örneklerle bile rahatça açıklayabileceğimiz bu durum, geldiğimiz noktaya bakacak olursak güzel bir noktada bile diyebiliriz. Zira her gün her yerde her şeye karşın uğraş eden ve farklı dallarda, örneğin dev teknoloji şirketlerinde kendine yer açmış bayanlar görüyoruz. 15 sene evvel ‘erkek işi’ olduğu için internet kafeye giremeyen bir bayan, bugün yapay zeka üzerine çalışabiliyor… Daima daha fazlasını yapmaya da devam edecek, biliyoruz…

Kadınlar teknolojiden anlamıyor olsaydı, şu an bu yazıyı okuyor olamazdınız!

• Simay Dinç’in ”Kadınlar neden teknolojiden anlamaz?” sorusuna yansısı 🙂

Simay Hanım, ”Kadınlar teknolojiden neden anlamaz?” sorusunu yönelttiğimde çabucak Hedy Lamarr’ı anarak başladı konuşmaya ve ekrandan bana bakarak ekledi; ”Kadınlar teknolojiden anlamıyor olsaydı, şu an bu görüşmeyi yapamazdık. Birileri de binlerce kilometre uzaktaki arkadaşlarıyla birlikte tıpkı ekranda oyun oynayamazlardı”.

İsmini tarihe yazdırmış hoş ve başarılı bir oyuncu olmanın yanında Lamarr tıpkı vakitte bir mucit. En kıymetli icatlarından biri günümüzde Wi-Fi’den Bluetooth’a pek çok teknolojik standart ve gelişmenin temelini oluşturdu. Daha yolun çok başında bile bayanların tüm imkansızlıklara ve manilere karşın teknolojinin bir modülü olduğunu göstermek için şahane bir örnek!

Simay Hanım Women in Türkiye’nin kurucusu ve tıpkı vakitte bir oyun imalcisi. Soruya verdiği birinci yanıtın akabinde ise epeyce net bir ileti veriyor; Kadınlar teknolojiden anlıyorlar. Yapmamız gereken de ‘anlamadıkları’ istikametindeki bu cahilce bakış açısının nedenlerini irdelemekten çok sonuçlara odaklanmak. Kısaca üreterek ve varlık göstererek yanıt vermek…

Üreten bayanlar her bölümde, her yerdeler. Oyun sanayisinde de her geçen yıl süratle sayıları artıyor. Simay Hanım, temsilleri az olduğu için bayanların oyun kesimine ilişkin hissetmekte zorlandıklarını zira anlaşılmadıklarını düşündüklerini vurguluyor.

Fakat ana karakteri bayan olan oyunların sayısıyla birlikte bayan ve teknolojiyi yan yana koyamayan anlamsız önyargılar da azaldıkça bayanların teknoloji ve oyun dünyasında sayıları da temsilleri de süratle artıyor.

Bir başka kritik nokta ise ebeveynlerin teknoloji ve oyun dünyası konusunda farkındalık kazanarak yanlışsız yönlendirmeler yapabilmesi, genç nüfusun hakikat biçimde eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi; dayanışma ile cinsiyetten bağımsız üretken paydaların oluşturulabilmesi. 

Simay Hanım erkek hâkim bölümlerde bilhassa de genç bayanlar için ‘nereden başlayacağını’ bilmenin sıkıntı olabileceğini; lakin bu yolda bayanların önünü açmak için çalışan çok sayıda oluşum olduğundan bahsediyor. Women in Games Türkiye de bu oluşumlardan biri ve çok sayıda bayana yol gösteriyor.

Tüm bunların sonucunda nihayetinde verilen ileti ise yeniden çok net; kadın ya da erkek olarak değil bir bütün olarak ortak bir hissede oluşturup birlikte geliştirmek ve büyümek; yarara odaklanmak ve gelişmek…