Orta Doğu’nun kalbinde yıllardır devam eden İsrail ve Filistin sorunu, son günlerde yeni bir periyoda girdi. Hamas’ın askeri kanadının İsrail’e yönelik başlattığı operasyon, bölgedeki tansiyonu artırdı. Batı Şeria’daki Hamas’ın lider yardımcısı Salih el-Aruri’nin silahlanma davetinde bulunması da çatışmayı alevlendiren son kurşun oldu.
Tarihsel kökleri derin olan bu çatışma, taraflar ortasındaki tansiyonu yükseltmeye devam ederken tüm dünya da gelişmeleri yakından takip ediyor. İsrail ve Filistin ortasındaki bu karmaşık sorun, bölgeyi etkileyen siyasî, kültürel ve tarihi dinamiklerle birlikte tahlil bekleyen bir sıkıntı olarak değerini koruyor.
Bölgesel olmaktan çıkıp uluslararası bir boyut kazanan bu sorun, nasıl oldu da bitmek bilmeyen bir sürece evrildi?
Takvimleri biraz geriye; Osmanlı Devleti devirlerine çevireceğiz. O vakitler Filistin, Osmanlı’nın bir kesimiydi.
I. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti’nin elinde olan Filistin, devletin çöküşüyle İngiltere’nin denetimine geçti. Bu bölgede, Arap çoğunluğun yanı sıra Yahudi azınlık da yaşıyordu. Filistin’de Musevilere bir “ulusal yurt” kurma görevi İngiltere’ye verildiğinde, iki toplum ortasındaki gerginlikler arttı.
Yahudiler, bu toprakların tarihî anavatanları olduğunu savunurken Filistinliler de buna karşı çıkıyordu. 1920’lerden 40’lara gelinceye kadar, Avrupa’daki zulümden kaçarak yeni bir yurt arayan Musevilerin sayısı da giderek arttı. Bu esnada İngiliz idaresine karşı da şiddet gitgide artıyordu. 1947’de Birleşmiş Milletler, Filistin’i farklı bir Yahudi devleti ve Arap devleti olarak bölme; Kudüs’ü de özel statülü bir kent olarak BM kontrolüne bırakma teklifini oyladı. Bu plan, Yahudi başkanlar tarafından kabul edilse de Araplar reddettiği için hiçbir vakit uygulanmadı.
II. Dünya Savaşı sonrasında İngilizler bölgeden çekilince 1948’de İsrail devleti resmen kuruldu.
Bu tarihi gün, Filistinliler için “El Nakba” yani “Felaket” olarak isimlendiriliyor. 15 Mayıs’ta Yahudi önderler tarafından yapılan bağımsızlık ilanı, bölgede uzun soluklu ve karmaşık bir savaşın fitilini ateşledi. El Nakba günü, yüz binlerce Filistinlinin topraklarını terk etmeye zorlandığı bir periyodun başlangıcıydı…
Bu gelişmelerle birlikte bölgedeki çatışmalar giderek derinleşti. Filistinlilerin yanı sıra, komşu Arap ülkeleri de savaşa dahil oldu ve İsrail’in kimi bölgeleri işgal edildiğidir. Savaş, sonraki yılın sonunda ateşkesle son bulsa bile İsrail, bölgenin büyük bir kısmını denetim etmeye başlamıştı.
İsrail’in kuruluşuyla Avrupa’dan ve öteki Yahudi nüfusun ağırlaştığı bölgelerden bu yeni devlete Yahudi göçü yaşandı. Bu göç dalgası, bölgedeki demografik yapıyı temelinden sarstı ve İsrail’in kuruluşundan beri devam eden karmaşık siyasi ve etnik dinamikleri beraberinde getirmiş oldu.
Yahudiler ortasında Filistin’e göç etme süreci, “Aliyah” ismi verilen göç dalgalarıyla tanımlanıyor.
1882-1903 Birinci Aliyah, 1904-1914 İkinci Aliyah, 1919-1923 Üçüncü Aliyah, 1924-1928 Dördüncü Aliyah ve 1929-1939 Beşinci Aliyah devirleri boyunca binlerce Yahudi bu topraklara göç etti. Bu göçler, II. Dünya Savaşı’nın akabinde 1948-1951 yılları ortasında Filistin’e olan Yahudi göçlerinin ağırlaşmasıyla devam etti.
Göçle gelen Museviler, 1931’de Irgun Z’vai Leumi isimli örgütü kurarak İsrail devletinin kuruluşuna taban hazırladılar. Ama bu süreç, Museviler ile Filistinliler ortasında çatışmalara neden oldu. Nisan 1920 ve Mayıs 1921’deki yaşanan olaylarda hem Yahudi hem de Arap topluluklarından birçok kişi hayatını kaybetti.
1936’da başlayan olaylar ve grevler, 1939’a kadar sürdü.
1946’da kurulan örgüt, Kral Davut oteline düzenlediği bombalı hücumla tarihe geçti. Birçok insan bu olaylar sonucunda hayatını kaybetti. Daha sonra yaşanan Deyr Yasin katliamı, İsrail-Filistin çatışmasında değerli ve trajik bir dönüm noktası oldu. 9 Nisan 1948’de, Lehi örgütünün başkanı Avraham Stern ve Irgun örgütü başkanı Menahem Begin’in idaresindeki militanlar, Kudüs’ün batısındaki Deyr Yasin köyüne kanlı bir baskın düzenledi. Bu taarruzlar, öteki örgütler tarafından da dayanak görmüştü.
1948 Savaşı sonrasında İsrail, işgal ettiği alanları genişleterek Filistinlileri zarurî göçe tabi tuttu.
Bu süreç; azap, tecavüz ve katliam endişelerinin hâkim olduğu bir ortamda yaşandı. Bu da Filistin topraklarından büyük bir göç dalgasını tetikledi. İsrail kaynaklarına nazaran 500, Arap kaynaklarına nazaran 900, Birleşmiş Milletler’e nazaran ise 726 bin Filistinli, yaşadıkları toprakları terk etmişti. Bu sayılar, o devirdeki Filistin nüfusunun yaklaşık %70’ine denk geliyor. Yani çok önemli bir sayı.
BM, bu duruma reaksiyon olarak 1948 tarihli 194 sayılı kararıyla, göç eden Filistinlilere geri dönmelerine müsaade verilmesi daveti yaptı. Lakin bu kararın uygulanması ve göç edenlerin ülkelerine dönmeleri, bölgedeki siyasi karmaşanın giderek derinleşmesi nedeniyle bir epey zorlaştı.
5 Haziran, 1967 Savaşı’nın başladığı gün olmasının yanında Filistinliler’in “Naksa” (Gerileme) olarak kabul ettikleri bir gün olduğu için kıymetlidir.
Bu savaşın sonuçları, yeni göç dalgalarını beraberinde getirdi ve hatta 1967’de göç eden birtakım Filistinliler tekrar göç etmek zorunda kaldı. Fakat, dikkat çeken bir öteki nokta da 1967’den günümüze kadar bilhassa Doğu Kudüs ve Batı Şeria’da 250’yi aşkın yeni Yahudi yerleşim yerinin inşa edildi. Bu yerleşim yerlerine yaklaşık 650 bin Yahudi’nin yerleştiği biliniyor.
Batı Şeria ve Gazze Şeridi, İsrail-Filistin çatışması bağlamında değerli olan iki ana Filistin toprak kesimidir.
Batı Şeria dediğimiz, Ürdün Irmağı’nın batı kıyısında yer alan; güney, kuzey ve batıdan İsrail ile çevrili bölgedir. Bölge, 1967 Altı Gün Savaşı’nda İsrail tarafından işgal edilmiş ve o vakitten beri İsrail’in denetimindedir. Bu bölge, Kudüs’ü de içinde barındırıyor ve bu da Filistin ve İsrail ortasında bir diğer çekişme sebebini oluşturuyor.
Hamas’ın denetiminde olan Gazze Şeridi de Mısır hududunda küçük bir kıyı bölgesidir. İsrail, 1967 Altı Gün Savaşı’nda Gazze’yi de işgal etti lakin 2005’te tek taraflı olarak bölgeden çekildi. İsrail, Gazze’yi “düşman bir varlık” görerek abluka uygulamaya ve Gazze’nin hudutlarını denetim etmeye devam ediyor. Bu durum, Gazze’nin ekonomik ve insani şartlarını olumsuz etkiliyor.
İsrail-Filistin sorunu, yalnızca bölgesel bir sorun değil, görüldüğü üzere tıpkı vakitte global bir güvenlik ve insan hakları problemi haline gelmiştir. İsrail, 1907 tarihli Lahey Mukavelesi ve 1949 Dördüncü Cenevre Sözleşmesi’ne tabi olarak, Batı Şeria, Gazze Şeridi, Golan Zirveleri ve Doğu Kudüs’te el konulmuş durumda olan bölgelerde milletlerarası insancıl hukuk kurallarına uymakla sorumludur. Zira bu bölgeler, hukuk çerçevesinde “İşgal Altındaki Topraklar” olarak kabul ediliyor. Dileriz ki taraflar ortasında adil ve sürdürülebilir bir tahlil bulunarak kalıcı bir barışın temeli atılır.
