Diktatörlerin başa gelmesi ve uzun mühlet karar sürmesi her vakit adapsız olmaz. Buna verilecek en güzel örnek, Adolf Hitler’in Nazi Partisi olabilir. Pekala nasıl oluyor da bizi ezen ve daha makus durumlara sürükleyen insanları başımızda tutmaya meyil ediyoruz?
Bazı diktatör örnekleri verecek olursak; Almanya’dan Adolf Hitler’i, İtalya’dan Benito Mussolini’yi ve Irak’tan Saddam Hüseyin’i sayabiliriz. Durup düşündüğünüzde, “Bu beşerler nasıl bu türlü şahısları destekleyebilmiş?” diyebilirsiniz lakin insan psikolojisi o kadar komplike ve değişik bir şey ki, kimilerine diktatörleri bile sevdirebiliyor.
Biz de bu yazımızda, insanlığın tabiatında olan ve üstelik kimileri evrimden gelen ruhsal faktörlerin diktatörleri desteklememizde, hatta bazen fanatikleşmemizde nasıl bir tesirinin olduğunu anlatacağız.
Öncelikle, diktatörlüğün tam manasıyla ne demek olduğuna bakalım.
Diktatörlük, bir kişinin yahut küçük bir kümenin, etkili anayasal sınırlamalar olmaksızın mutlak güce sahip olduğu hükümet biçimidir. Çağdaş diktatörler, eski tiranlara misal. Eski filozofların, Yunanistan ve Sicilya tiranlıklarına ait tarifleri, çağdaş diktatörlükleri karakterize etmeye çok yakındır.
Diktatörler; sindirme, terör ve temel sivil özgürlüklerin bastırılması yoluyla sürdürdükleri despotik siyasi gücü elde etmek için çoklukla güç yahut dolandırıcılığa başvururlar. Kamu takviyesini sürdürmek için kitle propagandası tekniklerini de kullanabilirler.
Tüm makus özelliklerine karşın, halk onlara güvenir ve güç karşısında büyülenir.
Genellikle ahlak üzerinden, karşı taraftakilere karşı ahkam keserler, halkı sefalete sürüklerler ve karmaşık problemlere kısa karşılıklar verirler. Empati yoksunluğu, kendini beğenmişlik, güç ve denetim meczupluğu, palavra, klasik kurallara uymama üzere narsist ve antisosyal kişilik bozukluğu özelliklerinin bir karışımına sahiplerdir. Ona boyun eğen halk, güçlü bir insan görerek büyülenir. O da nihayetinde, küçümsediklerinin ve hor gördüklerinin sırtında başa gelir.
Korku etkeni, insanları bir diktatöre bağlı fiyat.
I. Dünya Savaşı’ndan sonraki Almanya’yı hatırlayın. Enflasyon tavan yapmıştı, bir ekmek alabilmek için bile çok fazla paraya muhtaçlık vardı. Nazi Partisi, tam bu devirdeki çaresizliği ve endişe atmosferini kullanarak halka yeni bir güç ve optimistlikle geldi.
Buradan çıkarabileceğimiz şey şu ki; dehşet faktörü, insanları otokratik idarelere bağlanmaya iter. Bireyler, kendilerini ve yakınlarını koruyamayacaklarına dair gerçekçi olmayan bir tasaya kapılır. Bu kaygı, temel özgürlüklerini kaybedecek olsalar bile, bir diktatöre bağlanırlar.
Diktatörleri desteklemekteki bir öbür değerli etken ise, dindir.
Bir önder, sırf bir insan değildir. Tıpkı vakitte kahramandır, erişilemezdir ve kurtarıcıdır. Bir tiran konuşurken beşerler, kendilerini onun karşısında daha alt bir düzeye koyar, cennetsel yararları sağlayabileceğini düşünür. Diktatörler, üstelik bir de din faktörünü kullanırlarsa, insanların dayanağını almaları çok kolay olacaktır.
Kendini, güçlü olan kümede pozisyonlandırma güdüsü, azımsanamayacak bir tesire sahiptir.
Bir sınıf ortamını düşünün. Bir kümede zorba fakat çok tanınan çocuklar var, öteki tarafta ferdî ve sönük kalmış siz varsınız. Elbette; azınlıkta değil, güçlü olan kümenin içinde yer almak istersiniz.
Siyasi otoritelerde de durumlar berbata gitmeye başladığında pek çok rol takınılır. Kindarlık, çok kutuplaşma, günah keçisi ilan etme… İşte tekrar Almanya’dan örnek verecek olursak, tek sıkıntılarını Yahudilermiş üzere göstererek bir günah keçisi ilan etmişlerdi. Bu durumda halk, hangi kümeye dahil olmak isteyecekti? Elbette azınlığa değil, otoriter önderin yanındaki kümeye.
Gruplardaki toplumsal statüler bir yana, oradaki insan sayısı da itaat oranına tesir eder. Sayı hangi kümede daha fazlaysa, adeta sürüdeki koyunlar gibi o kümeye dahil olmaya meyil edilir.
Evrimsel davranışlar, insanları statü pozisyonuna yönlendirir.
İnsanlar, ne yazık ki kısmen evrimsel davranışlar nedeniyle statü yönelimli yaratıklardır. Bilhassa, çağdaş kapitalist toplumumuzda, maddi ve yüzeysel “başarılara” takıntılıyız. Giysiler, otomobiller, isimler, markalar, unvanlar, şöhret… Bir noktada hepimiz, bunlarahayran olmak üzere kolay bir illüzyona yeniliyoruz.
Zengin, hoş, şaşaalı ünlülere hayranlık duymamız üzere; gücü elinde tutan, güçlü ve otoriter siyasilere de ilgi besliyoruz. Onun kümesine dahil olarak, güya, onun sahip olduğu şeylere biz de sahipmişiz üzere düşünüp kendimizi tatmin ediyoruz.
Zayıf yahut bilinmeyen hissetmek, güçlü bir idole umut bağlamayı sağlar.
İnsanlar, kendi ömürlerinde denetim eksikliği hissettiklerinde, güç ve ego hissini yine kazanmak için fantezi figürlerine yönelirler. Bu bireyler daha çok; ünlüler, idoller ve karizma ve güce sahip insanlardır.
Bu karizmatik tipler, kendi içlerinde istikrarsız yahut güvensiz hissedenler için itimat verici ve bulaşıcı olan öz inancın, kendinden eminliğin ustalarıdır. Bağlantınız, ekonomik durumunuz yahut mutluluğunuz bozuluyor üzere göründüğünde; sizi çeken ve umutlanmanızı sağlayan şey, her şeye sahipmiş üzere görünen kişinin cazibesidir.
Güvenli bölgede kalma muhtaçlığı duyulabilir.
Bazı beşerler, tahminen de sorumluluk yahut intikam korkusuyla, inançlı alanlarında kalmayı ve gösteriyi diğer birinin yönetmesine müsaade vermeyi tercih eder.
Bu edilgenlik, bir dereceye kadar birinci amaç olmak açısından işe yarayabilir. Ancak, diktatörlerin denetimsizce ilerlemelerini sağlayan pekiştiricilerden biridir.
Cehalet, diktatörlere inanmayı ve desteklemeyi kolaylaştırır.
Liderlerin sözlerinden yahut motivasyonlarından kuşku duymadığınızda veya eleştirel bir gözle incelemediğinizde, kendine güvenen bir diktatör tarafından sömürülmek çok daha kolaydır.
Ne yazık ki, pek çok beşere, düşünmeden inanmak daha kolay geliyor. Böylelikle, diktatörlere inanan beşerler; ciddi mevzular hakkında bilgi sahibi olmayı, okumayı ya da mantıklı gelmeyen konularda soru sormayı düşünmüyor bile. Ayrıyeten, rastgele bir bireyin elinde çok fazla gücün toplanması ve bunun neye yol açabileceği konusunda kuşkucu yahut telaşlı görünmüyorlar.
Daha da derine inecek olursak, idealize edilmiş bir ebeveyn figürüne gereksinim duyulur.
İnsan tabiatında, bizi daha yüksek bir otorite yahut güç fikrine çeken temel tasa, idealize edilmiş bir ebeveyn figürüne olan muhtaçlığa dayanır. Büyürken, ebeveynler şuurumuzda çok büyük görünürler. Yoklukları yahut makus davranışları ile bizi mahvedebilirler.
Çocukluğunuz boyunca hayatta kalmamızın temelidirler ve kusurlu ebeveyn figürleriyle işler zıt gittiğinde, öbür insanları onların yerine koymaya çalışırız. Bu sevgilimiz de olabilir, işvereniniz da, öğretmeniniz de… Ebeveyn üzere otoriter bir figüre duyulan açlık, otokrat bir lidere sorgusuz sualsiz güvenmeyi sağlayabilir.
