1999’da tüm Türkiye’yi derinden sarsan zelzele felaketlerinden sonra her mahalleye, içinde zelzele sonrası birinci müdahalelerin yapılmasını sağlayacak araç gereçler olan turuncu konteynerler konulmuştu. Hayat kurtarabilecek o konteynerlere ne oldu?
6 Şubat’ta yaşanan ve 11 vilayetimizi etkileyen büyük sarsıntı felaketinin akabinde en çok konuşulan bahislerden biri, ekiplerin ve arama kurtarma ekipmanlarının sarsıntı bölgesine geliş süresiydi.
En kritik saatler olarak bedellendirilen ilk 72 saatte türlü sebeplerden bölgenin büyük bir kısmına yeterli takım ve ekipmanın ulaşamamış olmasının binlerce insanımızın hayatına mâl olduğu düşünülüyor. Fakat bunu birinci sefer yaşamıyoruz. Emsal bir durumu 1999’da yaşadığımız sarsıntı felaketi sonrasında da yaşamıştık. Bölgeye takımların ulaşması günler almış, pek çok vatandaşımız enkaz altından çıkarılamamıştı…
1999 sonrası bu acı duruma tedbir olarak bir proje başlatılmıştı; ‘Her Mahalleye Afet İstasyonu’ (AFİS)
Kısaca projeyi özetleyelim;
- Proje, 2002 yılında İstanbul Valiliği tarafından yürütülmeye başlandı.
- Proje kapsamında Kaymakamlıklarca belirlenen mahallelere turuncu renkli, kilitli büyük konteynerler yerleştirildi.
- Konteynerlerin içerisinde birinci yardım ve arama kurtarma faaliyetleri için gereken pek çok araç gereç vardı.
- Amaç ise gruplar bölgeye varana kadar mahallelilerin birinci müdahaleleri yaparak kurtarabildikleri kadar kişiyi kurtarmalarıydı.
- Ayrıca çadır, birinci yardım gereçleri ve su üzere acil muhtaçlıklar da karşılanabilecekti.
- Proje kapsamında 2002-2003 yıllarında adımlar atıldı ve yüzlerce mahalleye binlerce konteyner yerleştirildi.
Toplamda 38 farklı gereçten oluşan konteyner içeriğine de göz atalım;
- Seyyar aydınlatma takımı
- Jeneratör
- Delici ve kırıcı hilti
- Hidrolik kriko (düşük güç kullanarak büyük yükleri kaldırmaya yarayan bir gereç)
- Manivela demiri (Yan keski ve levyeler kapı açma, cam açma, çivi sökme üzere maksatlarla kullanılan bir gereç)
- Balyoz
- Murç
- Çekiç
- Kürek
- El çapası
- Bel baltası
- Büyük kazma
- Ağaç ve demir el testeresi
- Boru anahtarı
- Yangın söndürme tüpü
- Yangın battaniyesi
- Enkaz eldiveni
- Ameliyat eldiveni
- Toz maskesi
- Lambalı baret
- El feneri
- El projektörü
- Kurtarma ipi
- Karabina (kanca)
- Makara
- Emniyet şeridi
- İkaz yeleği
- Katlanabilir sedye
- İlk yardım seti
- Katlanabilir sürgülü merdiven
- Metal akaryakıt bidonu
- Musluklu su bidonu
- Matara
- Çalışma gözlüğü
- Demirci el makası
- Megafon
- Soğuk iklim çadırı
- 250 lt. su deposu
Bu materyallerin pek birçoklarından fazla sayıda bulunuyordu. Su deposu ve çadır üzere birtakım gereçlerden ise birer adet vardı.
Proje başladıktan sonra farklı açılardan eleştirenler de olmuş;
Proje yürütülmeye başlandıktan sonra gelen birinci tenkitlerden biri, ‘kentleri güçlü hale getirmek yerine enkazdan kurtarma çalışmalarına tartı veriyorlar’ merkezindeki telaffuzlar olmuş. Bir noktada hakikat bir bakış açısı olsa da nihayetinde çok büyük bir sarsıntıda sağlam bir kentte bile enkazlar olması olası… Bu çeşitten bir tedbir ise materyaller bölgeye gelene kadar büyük yarar sağlayacaktır elbet.
Yaşadığımız son sarsıntıda gönüllüler ulaşmasına karşın ekipman eksiği olduğu için yaşananları düşünün… Bu konteynerlerden her mahallede birkaç tane bulunsaydı, tahminen hem mahalleliler hem de yardıma birinci gelen takımlar daha fazla can kurtarabilirdi…
O devirde gündeme gelen bir öteki husus ise bu konteynerlerin çabucak yanı başına konan reklam panoları olmuş. Şu an için bu reklam panolarının varlığına dair ulaşabildiğim tek kaynak, 24 Ekim 2004 tarihinde Sabah gazetesinde Mahmut Övür tarafından kaleme alınan ‘Deprem konteynerlerine ne oldu?’ ve 26 Ekim 2004 tarihinde tekrar Övür tarafından kaleme alınan ‘Deprem reklam aracı mı?’ başlıklı yazılar.
Bu iki yazıda bahsedilen kısaca şu; zelzele konteynerlerinin yanına büyük reklam panoları konmuş. Bu reklam panoları, milyonlarca dolarlık bir gelir kaynağı imiş. Projeyi yürüten Valilik, reklam panoları konusunda İBB’den de takviye almış.
Üstelik konteynerler deprem riski yüksek olan Zeytinburnu, Avcılar üzere ilçelerde az sayıda bulunurken Kadıköy, Beşiktaş üzere ilçelerde çok daha fazla sayıda varmış… Övüç yazısında, başlatılmasının üzerinden iki yıl geçen konteynerlerin yavaşça ortadan kalkmaya başladığından bahsetmiş.
Bu gelişmeler yaşanırken İstanbul valiliği yapan isimler 1998 – 2003 yılları ortasında Erol Çakır ve 2003 yılından itibaren Muammer Güler, belediye başkanlığı yapan isimler ise Ali Müfit Gürtuna ve akabinde Kadir Topbaş imiş.
Tartışmalar, tenkitler derken çok geçmeden ‘hırsızlık’ olayları da yaşanmaya başlamış;
Valilik denetimindeki konteynerlerin içinde bulunan jeneratör, hilti üzere gereçler çalınmaya başlanmış. Bir müddet tedbir olarak konteynerlerin yerlerini değiştirmek üzere ataklar yapılmış. Fakat tahliller kâfi olmamış ve hırsızlıklar devam etmiş.
Ayrıca mahalleliler de bu konteynerlerin ne işe yaradığı, zelzele anında nasıl açılacakları, içindeki gereçlerin nasıl kullanılacağı gibi hayati hususlar hakkında gereğince bilgilendirilememiş. Yani âlâ yönetildiğinde epeyce yarar sağlayacak bir proje, türlü yetersizlikler sebebiyle bir nevi ‘patlamış’…
İstanbul Valiliği 2009 yılında ani bir kararla konteynerleri ilçe belediyelerine devretmiş;
İstanbul Valiliği Afet İdare Merkezi, 2009 yılında alınan bir kararla tüm konteynerlerin sorumluluğunu ve denetlemesini ilçe belediyelerine devretmiş. Proje başladıktan kısa müddet sonra Valilik, İstanbul’da 762 mahalle ve 173 köye yaklaşık 2 bin konteyner yerleştirildiği bilgisini paylaşmış.
Ancak yıllar içinde konteynerler hırsızlık olayları sonrası çoğu bölgede toplatılmış. Günümüzde kaç adedinin hala kullanımda olduğu ise bilinmiyor. Ayrıca bu uygulamanın İstanbul dışında Bursa, Kocaeli üzere farklı vilayetlerde de yürürlüğe girdiği biliniyor lakin onların akıbeti hakkında da net bir bilgi ne yazık ki bulunmuyor.
Sancaktepe, Avcılar, Zeytinburnu üzere ilçelerin belediyelerinin resmi internet sitelerinde konteynerlere dair bazı bilgilere ulaşılabiliyor. Lakin İstanbul genelinde konteynerlere dair hiçbir iz bulunmayan çok sayıda ilçe de bulunuyor.
Konu hakkında bilgi talep ettiğimiz ilçe belediyelerinden bu içeriğin yayına girdiği saat prestijiyle şimdi bir karşılık almadık. Bilgi gelmesi halinde, içeriği bu bilgiler ile güncelleyeceğiz.
Pek çok ili sarsıntı riski altında olan bir ülke olarak, öncelikle zelzeleye güçlü kentler, akabinde da afetlere yönelik toplumsal bilinçlendirme ve eğitim projelerine gereksinimimiz var. Bu gereksinimlerin bir modülü olarak, afet istasyonları da hayat kurtarıcı olarak öne çıkıyor. Umudumuz ve talebimiz, tüm bu adımların değer sırasına nazaran ve sırtını bilime yaslayan bir sistemle uygulanması.
