Görünce “Keşke Bizde de Olsa” Diyeceğiniz Toplu Konut Örnekleri: Kentsel Dönüşüm Dediğin Böyle Olur!

Toplu konutlar, kentsel dönüşüm ve nüfus artışının bir sonucu olarak daha fazla kıymet kazanmaya devam ederken yapılan binaların görselliği ise bilhassa ülkemizde epey eleştirilen bahislerden biri. Yalnızca Türkiye’de değil öteki ülkelerde de görsellik hiçe sayılırken bakınca insanın içini açan toplu konut projeleri de yok değil. Hele kimileri var ki suyun üzerinde yüzüyor. (Şaka değil)

Türkiye’de bilhassa büyükşehirlerde çok katlı yapılara olarak karşımıza çıkan toplu konutlar, öteki ülkelerde adeta kentle içe içe girmiş ve ahengi tamamlayan çizgiler taşıyor. Yeşiller içerisinde kurulmuş konutlar ve sürdürülebilirlik ismine yapılmış birçok mimari tasarım var.

Ülkemizde çoklukla dağ başlarında bulunan toplu konutların, başka ülkelerde nasıl inşa edildiğini merak ettik. Arazi yokmuş üzere suyun üzerine olanları da içerikte göreceksiniz. Verandanızdan istediğiniz her an suya atladığınızı ya da yüzerken televizyona da bakabileceğinizi bir düşünün.

Önce bizdeki toplu konut örneklerine, daha sonrasında ise dünyadaki projelere bakalım.

En sonda ise başarısız tasarımlar ile dünyada ünlü olan toplu konutları göreceksiniz.

Meryem Dağı, TOKİ’nin dağı oldu.

2020 Elâzığ sarsıntısından sonra inşa edilen TOKİ; çorak yerde, tek bir meskenin bile bulunmadığı yere inşa edildi. Kaya tabanda sarsıntının daha az tesirli olduğu sebebiyle Meryem Dağı’na yapılan bu konutlar, kent merkezinden epeyce uzak. Kurak arazide yer alan TOKİ’de 24 bin 83 konut yer alıyor.

Şehrin kalbine saplanan hançer: Bursa Doğanbey TOKİ

Türkiye’nin tartışmalı TOKİ örneklerinin başında Bursa Doğanbey geliyor. Bu sefer dağın etekleri yerine şehrin tam merkezine yapılması ve 22 katlı olması reaksiyonlara neden olmuştu. Yaklaşık 3 bin 200 hanenin yer aldığı TOKİ’yi Bursa’nın neresinden bakarsanız bakın maalesef görebilirsiniz.

Türkiye’den daha fazla örnek vermeye gerek olmadığını düşünüp (hepimiz az çok nasıl ve nerelerde olduğunu biliyoruz) dünyanın örnek gösterilen toplu konut projelerine geçiyoruz.

Sa Pobla sakinlerinin kendini tatilde üzere hissettiğine eminiz lakin kanıtlayamayız.

İspanya’nın Mallorca kentinde yapılan Sa Pobla Toplumsal Konut Projesi, sadeliği ile büyülüyor. Ferdi gereksinimlerin da gözetildiği tasarım, alışkın olduğumuz toplumsal konutlardan hayli farklı. Tatil beldesini de andıran bu proje; 2013 Architecture Plus Ödülleri’nde “En Uygun Konut Mimarisi Projesi” kategorisinde birincilik ödülüne layık görülürken 2013 FAD Mimarlık Mükafatları ile XII İspanya Mimarlık ve Şehircilik Bienali 2013’te finalist oldu.

Kentsel dönüşüm dediğin bu türlü olur.

Belçika’nın başşehri Brüksel’de eski bir demir satıcısı tesisi yerine inşa edilen Le Lorrain, dünyadaki etkileyici toplumsal konut projeleri ortasında gösteriliyor. Yerin büsbütün temizlenip açılması ile yapılan toplumsal konutlar, bulunduğu caddeye de ferahlık kazandırıyor. Çağdaş mimari dizaynlardan biri olan Le Lorrain’de her apartmana özel bahçeler de var.

Sadece dönüşmekle kalmamış birebir vakitte sürdürülebilir de olmuş.

Belçika’dan bir örnek daha verilebilir. Zira bu proje sürdürülebilirlik konutlar ortasında yer alıyor. Brüksel’deki Savonnerie Heymans, eski bir sabun fabrikasından 42 adet konuta dönüşüyor. Stüdyo daireler, dubleksler ve çatı katlarının da olduğu komplekste oyun alanı, küçük orman bahçe, 3 boyutlu peyzajlı park üzere çeşitli tesisler yer alıyor.

Sürdürülebilirlik için ise binada ısı ve ses yalıtımı kullanılarak 11 metrekarelik alan yalnızca 15 kW güç ile ısıtılıyor. Güneş paneli bulunan komplekste birebir vakitte yağmur suyu, tuvalet vb. muhtaçlıklar için bedellendiriliyor.

Dünya üzerinde sürdürülebilir toplumsal konut projelerine örnek.

Kanada Vancouver’de kent meskenlerinden oluşan Quayside Village konut projesi kentten uzak olmadığı üzere park, restoran, pazar ve okul üzere birçok gereksinim merkezine oldukça yakın. Tekerlekli sandalye erişimi bulunan projede, sürdürülebilirlik ön planda. Bu manada da meskenlerde ahşap kapılar, meşe tabanlar ve vitray pencereler kullanılmış. Duş ve çamaşırhaneden alınan sular ise yeniden kullanım sistemi ile bedellendiriliyor.

Dünyanın birinci yüzen toplu konut projesi

Hollanda’daki Schoonschip, en farklı toplu konut projesi bu olabilir. Zira bu konutlar suyun üzerine yapıldı. “Dünyanın birinci yüzen toplu konut projesi” olan bu tasarım global ısınma ile su düzeyinin yükselmesi ihtimaline karşı yapılıyor.

Amsterdam’ın IJburg semtinde yapılan yüzey konutlarda beşerler verandasında oturup kahvelerini yudumluyor, hem de suyun üstünde. 36 meskenden oluşan projede ise sakinler kendilerini epey rahat hissediyor. Projeye nazaran su düzeyi yükseldikçe konutlar de yükselecek ve dalgalanmalarda istikrarlarını sağlayabilecek.

Düzensiz üzere gözükse de tekrar de kendine has bir sistemi olan Tetris Evleri

Slovenya’nın Ljubljana kentindeki Tetris Toplumsal Konut Projesi, meşe döşeme ve granit fayans üzere uygun maliyetli lakin kaliteli gereçlerden inşa edildi. Ağır bir otoyolun üzerinde yer almasını telafi etmek için ise konutların balkonları ve pencereleri, otoyoldan 30 derecelik bir açıyla yerleştirildi. Bu yerleşim sayesinde de hiçbir balkon yahut pencereden öbür daireler görünmüyor.

Buz dağından körfez manzarası

Danimarka’nın ikinci büyük kenti Aarhus’ta yapılan The Iceberg, kullanılmayan bir terminal limanına yapıldı. 200 hanenin bulunduğu proje, yalnızca bulunduğu pozisyon değil tasarımı ile de ilgi çekiyor. Aarhus Körfezi manzarasına sahip The Iceberg’in görünüşü başta kolay üzere gelse de aslında belli bir maksat için yapılıyor. Her bir dairede görüş açıklığı sağlamak ve güneş ışığını en üst seviyeye çıkarmak için bina etrafı pürüzlü çizgilerle kesiliyor.

Dünyanın etkileyici toplu konut projelerinde liste epeyce uzun.

Birçok ülke, toplu konutlarda yalnızca sağlamlığı göz önüne almayıp estetikliği, kullanım kolaylığını, yaşanabilirliği ve daha birçok ayrıntısı düşünerek dizaynlar gerçekleştiriyor.

Kiminde insanların konutları benimsemesi öne çıkarken kiminde de sürdürülebilirlik ismine farklı dizaynlar yapılıyor. Bu kadar hoş projelerin ardından dünyadaki makus birkaç örneği de inceleyelim.

Başarısızlık Örneği Pruitt-Igoe / Amerika

Dünya üzerinde en makûs toplumsal konut projeleri olarak gösterilen projelerden biri olan Pruitt-Igoe, St. Louis’e 1954 yılında inşa edildi. 33 tane 11 katlı binadan oluşan proje, en başında evsizleri insanlık dışı şartlardan kurtarmak için yapıldı. Hedef gettoları ortadan kaldırmaktı ancak süreç pek o denli ilerlemedi.

Apartmanlar tam bir suç yatağına döndü. Kısıtlı bütçe ile yapılması sonucu apartmanlarda arızalar başladı, fare istilası oldu ve artık bina dökülmeye başladı. 1970’lerde ise hükûmet tarafından canlı yayında binalar yıkıldı. Mimarlık Tarihçisi Charles Jencks, bu toplumsal konutu “mimarlığın toplumsal sıkıntıları çözmedeki başarısızlığı” olarak kıymetlendirdi.

Aillaud sakinleri, kente küçücük camlardan bakıyor.

Paris’in Nanterre banliyösünde 1973 yılında inşa edilen kuleler, II. Dünya Savaşı’ndan sonra kentteki konut ıstırabına karşılık olarak tasarlanıyor. Çok katlı toplu konutlar ortasındaki Aillaud Kuleleri’nde 1607 daireyi kapsayan 18 kule bulunuyor. Projenin hedefi modern ütopya geliştirme olsa da bu başarılamadı ve toplu konutlar tam bir hata ve yoksulluğun baş gösterdiği binalara dönüştü. Yıkılacağına dair raporlar olsa da şimdi bir ilerleme yok.

Tetris bloklarına benzetilen Stavropol’deki toplu konut projesi

Bir devir toplumsal medyada epeyce konuşulan Rusya’daki Sovyet Toplu Konutları, Türkiye’dekilere de epey benzetildi. Görselliğin önemsenmediği bu toplu konut labirentinden çıkmak biraz güç olsa gerek.

Gerek Türkiye’de gerekse dünyada uygunların ve berbatların yer aldığı birçok proje mevcut. Yalnızca sığınmak hedefiyle değil kent planlamasına ahenk sağlamak için de yapılan toplu konutların, tüm dünyada yaygınlaşmasını umarız. Sizin örnek göstereceğiniz âlâ ya da berbat toplu konut projeleri varsa yorumlara bekliyoruz.