Gördüğüm Yetmiyor, Fazlasını Merak Ediyorum Diyenler İçin: Metafizik Tam Olarak Nedir, Neyi Savunur?

Bugün daha çok doğaüstü ve gizemli olayları tanım etmek için kullanılıyor olsa da kurucusu Aristoteles tarafından bildiğimiz fiziki dünyaya felsefi bir bakış olarak ortaya çıkan metafizik nedir gelin yakından bakalım ve neyi savunur sorusu üzerinden tarih boyunca filozofların nasıl yaklaşımları olduğunu görelim.

Pozitif bilimler etrafımızda deney ve müşahede yoluyla anlaşılabilen şeyleri incelerken toplumsal bilimler kültürel bir yaklaşım içerisindedir. Pekala metafizik bu işin neresinde diye sorarsanız çok daha ötesinde, işin felsefi çizgisinde diyebiliriz. Metafizik denilince pek çok kişinin aklına doğaüstü olaylar geliyor olsa da aslında bu ideoloji alanı bildiğimiz dünyayı inceler lakin bilimden biraz daha derine iner. 

Metafizik değişik bir çalışma alanı. Bir ideoloji kısmı olduğu için bu alanda çıkarımlar yapmanın bir filozofun misyonu olduğunu düşünebilirsiniz lakin kurucusu Aristoteles bu alanı aslında fiziği yalayıp yutmuş olanların biraz daha derine inmesi için ortaya çıkarmıştır. Yani metafizik tabiatın ötesidir fakat yolu tabiattan geçer. Gelin metafizik nedir, neyi savunur biraz daha yakından bakalım. 

Temel bir tarif yaparak başlayalım; Metafizik nedir?

Felsefenin bir kısmı olan metafizik, söz manası olarak fizik biliminin ötesinde manasına gelir. Olay, varlık, ilah, varoluş, vakit, cihan, uzay, özellik, sebep, münasebet üzere kavramlar üzerine incelemeler yapan metafizik, ontolojik yani varlıksal sıkıntılar üzerine ağırlaşan bir ideoloji kısmıdır. 

Metafizik birinci kere nasıl ortaya çıktı?

• Aristoteles

Biraz geçmişe, milattan evvel 4. yüzyıla gidelim. Devrin en ünlü filozoflarından olan Aristoteles temel ideoloji hakkında bir metin kaleme aldı. Bilgelik ve teoloji üzere mevzuların işlendiği bu kitabın bir kısmı sonraki yıllarda yapılan düzeltmelerde tabiatla ilgili olarak başlıklandırıldı. Bugün bildiğimiz Fizik kitabı, yapıtın bu kısmıdır.

Kitabın bir de daha sonra Ta meta ta physika olarak başlıklandırılan bir kısmı var. Evet, işte metafizik dediğimiz ideoloji kısmı kitabın bu başlıklı kısmında birinci sefer ortaya çıkmıştır. Ta meta ta physika Latince başlığı pek çok lisana benzeri olarak metaphysics, la métaphysique, die Metaphysik üzere biçimlerde çevrilmiştir.

Aristoteles bu kitapta ne anlattı, metafizik neyi savunur?

Aristoteles’e nazaran ideolojinin iki temel tarifi vardır. Bunlardan birine nazaran şeyler olduğu üzeredir. Başkasına nazaran ise şeylerin bir de birinci nedenleri vardır. İşte bu birinci nedenler üzerinden sorulan varlıksal sorular metafizik dediğimiz ideoloji kısmının temel inceleme alanlarıdır. Yani metafizik aslında şeylerin var olduğu halinden çok daha derinde bir birinci nedeni olduğunu savunur.

Elbette yıllar içerisinde Aristoteles tarafından birinci ortaya atılan metafizik tanımı çok daha zenginleştirildi. Bu tanımlamalardan biri için bir örnek verelim; Bir kalıp altını erittik, kalıba döktük ve bir heykel yaptık. Daha sonra heykeli erittik, yine birebir kaba döktük ve tekrar heykel yaptık. Soru; bu heykel tıpkı heykel mi? Doğal bu sorunun bir yanıtı yok, olsa zati ideoloji değil bilim olur.

Metafizik üzerine çalışan bireyler, şeylerin birinci unsurlarına yönelik araştırmalar yaparlar. Ancak bu araştırmalar kesin sonuçtan uzak, dar ya da çok geniş bir bakış açısıyla yapılabilir. Zaten aslında metafiziğin olayı da biraz budur. Bildiğimiz disiplinlere uygun olarak çalışmalar yapılsa olayın metalığı kalmaz tahminen yalnızca fizik olur. 

Metafizik hangi soruları sorar? Mesela dış dünyanın gerçekliği büyük bir meseledir:

• René Descartes

Erken periyot çağdaş ideolojide duyumlara sağlam. Bu duyumlar yanılabilir olsalar bile bir bilgi kaynağı olarak görülürler. Alışılmış bu duyumlar ile elde edilen bilgiler pek çok filozofta soru işaretleri oluşturdu; Bir dış dünya var mı, varsa duyularla anlayabilir miyiz, anladığımız nitekim muteber bilgi sağlıyor mu?

Tabii bunlar erken periyot meseleleri. Mesela Fransız filozof René Descartes bunları bir sorun olarak görmedi. İrlandalı filozof George Berkeley ise bu bahiste yeterli argümanlar hazırlamıştı. Ona nazaran içinde fikirlerin olduğu zihinlerden öteki hiçbir şey yoktu. Tabii bu argümanlar pek kabul edilir çeşitten değildi ancak tekrar de Alman Aydınlanma filozofu Immanuel Kant üzere isimler bile bu bahiste çalışmalar yapmışlardır. 

René Descartes, mevzu hakkındaki kanılarını Meditationes de Prima Philosophia isimli yapıtında anlatmış ve kişinin doğruluğundan kuşku etmeyeceği dış dünya bilgilerini duyum yoluyla alması gerektiğini, aksinin kuşkulu olacağını söylemiştir. Ona nazaran dış dünya kişinin duyumlarının varlığına tanıklık ettiği objelerden oluşan bir bütündü. 

George Berkeley’in metafizik idealizmi ise biraz farklıdır:

• George Berkeley

İrlandalı filozof George Berkeley; fikirlerden oluşan şeyler ve fikirlerin var olduğu zihinler fikrini savunmasına karşın Descartes tarafından bedenleştirilen görüşleri kesin olarak reddetmemiştir. Hatta objenin var olduğunu onaylamıştır fakat değişik bir formda bu objenin de fikirlerden oluştuğunu söylemiştir. 

Yani metafiziğin sorduğu dış dünya var mı sorusunun cevabı Berkeley için evettir. Maddi objelerin varlığını kabul ederek bir dış dünyanın varlığını da kabul etmiş olur. Yine de her vakit bu dış dünyayı biz ve dışımızdaki şeyler olarak ayırmıştır. Berkeleyci idealizm, metafizik temelli akıl yürütmelerde kullanılan bir idealizmdir. 

20. yüzyılda metafizik niyetleri biraz daha değişik hale geldi:

• GE Moore

İngiliz filozof GE Moore, 1939 yılında İngiliz Akademisi’nde verdiği Proof of an External World isimli ders esnasında olaya noktayı koydu. Metafiziğin temel sorularından olan dış dünyanın varlığını herkesin gözü önünde kanıtladı. Hayal edin;

Moore derste tahtanın önüne çıktı ve bir öğrencisine elini gösterip ‘İşte bir el!’ dedi. Sonra öbür elini de gösterdi ve ‘İşte bir el daha!’ dedi. Önermesiyle temaslı olarak düşünüldüğü vakit bunun herkesin sorularını yanıtlayan bir yanıt olduğunu söyleyen Moore için bu dış dünyanın kesin bir ispatıydı. 

Tabii bu delille yetinmeyen pek çok filozof da oldu. Moore’un dış dünyanın ispatı olarak ortaya sunduğu mantık aslında hem kendisinin hem de öğrencilerin önlerinde el olduğunu bilmeleri argümanı ile kanıtlanıyor. Yani önlerinde bir el olduğunu bilmeseler orada bir el yok ve dış dünya da yok. Evet, hayli karışık. 

Var olan dünyanın çok daha ötesini inceleyen bir ideoloji kısmı olan metafizik nedir, neyi savunur, hangi soruları sorar gibi merak edilen soruları yanıtladık. Elbette metafizik içine girdiğimizde kolaylıkla boğulabileceğimiz derin bir okyanus üzere fakat bu yazımızda metafizik kavramı ile birinci defa tanışan okuyucularımıza temel bir bilgilendirme sunmayı hedefledik.