Eskiden Madencilerin Kullandığı “Kanarya Canlandırıcı” Denilen Bu Garip Cihaz Ne İşe Yarıyordu?
“Kanarya canlandırıcı” olarak isimlendirilen aletin ismini duyunca bilim kurgu sinemasından fırlamış bir aygıtmış üzere gelebilir ama eski periyotlarda madenciler bunu hakikaten kullanıyordu!
1800’lü yıllarda, madencilikte ortaya çıkabilecek muhtemel ve çok önemli bir sorunun önüne geçmek için kanaryalar kullanılıyordu. Bu sorun, karbonmonoksit zehirlenmesiydi.
Peki bu türlü bir aletin karbonmonoksit zehirlenmesiyle ne üzere bir irtibatı olabilir? Nasıl çalışır? Kanarya ne alaka? Tüm bu baş karıştırıcı soruların yanıtlarına birlikte bakalım.
Kanarya canlandırıcı denilen bu aletin ne olduğunu öğrenmek için 1800’lere gerçek bir seyahate çıkıyoruz.
I. Dünya Savaşı sırasında Almanlar tarafından kullanılan zehirli gazı tanımlamak için cepheye gidip birinci gaz maskesini icat eden Fizyolog John Haldane, kanarya canlandırıcının da mucidi. Cihaz,1896 yılında Tylorstown maden ocağının patlaması üzerine yapıldı. Patlama, karbonmonoksit birikmesinden kaynaklanmıştı.
Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz olan karbonmonoksit üzere zehirli gazların küçük bir ölçüsü bile kanaryalar tarafından fark edilebiliyor. Böylelikle rastgele bir tehlike sezgisi, kanaryanın reaksiyon vermesine sebep oluyor.
Peki bu tuhaf alet nasıl çalışıyor?
Dairesel kapı açık tutuluyor ve kanaryanın kaçmasını önlemek için bir ızgara oluyor. Kuş, tüneğinde sallanıp düşerek karbonmonoksit zehirlenmesi belirtileri gösterdiğinde ise kapı kapatılıyor ve bir vana açılıyor. Böylelikle üstteki silindirdeki oksijen kanaryanın bulunduğu yere özgür bırakılıyor ve kanarya canlandırılıyor.
Maden yangını yahut patlamasından sonra yeraltında basitçe oluşabilen karbonmonoksit gazı işaretini kanaryalar sayesinde alan madenciler de çabucak ocağı tahliye ediyor ve yeraltı güvenliği için çalışmalar başlıyor.
Madenciler, kanaryalarla dostluk kuruyordu.
Hayatlarının büyük bir kısmını ocaklarda geçiren madencilerin bir mühlet sonra en yakın dostu kanaryalar oluyordu. Onları âdeta evcil bir hayvan üzere görüyorlardı. Bu kanarya metodunun artık kullanılmayacağı bir periyot geldiğinde ise önemli manada ıstırap duymuşlardı.
Daha sonra kanaryaların yerini teknoloji aldı.
1986 yılında, kanaryalar emekliliğe ayrıldı ve modern teknolojinin geliştirdiği gaz dedektörleri kullanılmaya başlandı. Madenciler, ellerinde tuttukları dedektörler sayesinde gazın boyutunu ekrandan görebildiler.
Hayvanların tehlikeli koşullarda bir test materyali yahut denek olması etik açıdan gerçek olmadığı için madencilikte kanarya zamanının kapanması bir sefer daha, “İyi ki teknoloji gelişmiş!” dedirtiyor.
