İnsanı insan yapan temel kimyasal hormondur ve bu hormonlar da endokrin sistemde bulunan pek çok farklı bez ve organ tarafından üretilir. Endokrin nedir gelin yakından bakalım ve bu sistem içerisinde bulunan bezleri tanıyarak bedenimiz için hayati değere sahip misyonlarını görelim.
İnsan bedeni karmaşık bir düzenek, Bir an olsun durmadan ahenk içinde çalışan bir makineye benzeyen bedenimizdeki fonksiyonların bu kadar uyumlu yürütülmesini sağlayan da hormonlardır. İşte tüm bu hormonlar, endokrin sistem ismi verilen ve pek çok farklı bez ile organdan oluşan bir merkezden üretilir. Endokrin tarafından üretilen hormonlar, tüm bedenimize yayılmaktadır.
Endokrin sistemi farklı farklı alt merkezlerden oluşsa bile aslında ortak bir çalışma yürüttüğü için tek bir ana merkez olarak kabul edilir. Her bir bez tarafından üretilen her bir hormonun bedenimizin için başka bir misyonu vardır. Üstelik bu misyonlar gerçek manada hayati fonksiyonları tetiklemektedir. Gelin endokrin nedir yakından bakalım ve bu sistemden üretilen hormonların vazifelerini görelim.
Temel bir tarif yaparak başlayalım; Endokrin nedir?
Vücudumuzun maruz kaldığı iç ve dış şartlara cevap veren bir merkez olan endokrin sistem, bu irtibatı üretilen hormonlar sayesinde kurar. Endokrin sistem içerisinde hormon reseptörleri, iç salgı bezleri, hormonlar ve hormon üreten dokular bulunur. Yani endokrin, bedenimizde hormon üretimi gerçekleştiren tüm bez ve organların bulunduğu sistemin genel ismidir.
Kısaca endokrin sistemin vazifelerine bakalım:
- Metabolizmayı düzenler.
- Su ve elektrolit istikrarını sağlar.
- İç dengeyi korur.
- Hücrelerin üretimini sağlar.
- Hücrelerin büyümesini sağlar.
- Vücudun gerilim üzere dış etkenlere verdiği yansıları denetim eder.
- Üremeyi denetim eder.
- Sindirim sistemini düzenler.
Endokrin sistem, çok daha yavaş çalışan lakin bu sayede bedenimizde en hassas düzenlemeleri gerçekleştiren hormonları salgılar. Sinir sistemi ile ortasındaki en temel fark budur. Sinir sistemi süratli hareket eden ve bedenimizde süratli değişiklikler yapan kimyasallar salgılar fakat endokrin sistem, çok daha ince ayarlar için gereklidir.
Endokrin sistem nasıl çalışır?
Endokrin sistemde bulunan epifiz bezleri, böbrek üstü bezleri, hipofiz bezi, timus bezi, tiroid bezi, paratiroid bezleri üzere bezler ve testisler, yumurtalıklar, hipotalamus, pankreas, kalp, mide üzere organlar tarafından salgılanan hormonlar, hücreler ortası boşluğa salgılanır. Salgılanan hormonlar kılcal damarlara, oradan da sirkülasyon sistemine geçer ve bu yolu kullanarak da maksat organlara ulaşırlar. Hormonun gönderildiği amaç organın sahip olduğu reseptörler de protein molekülleri ile hücrelerde fizyolojik değişiklikler yaparlar.
Endokrin sistemde bulunan bezlerden kimileri ve ürettikleri hormonlar:
- Böbrek üstü bezleri
- Hipotalamus ve hipofiz bezi
- Cinsiyet bezleri
- Tiroid bezi
- Pankreas
- Paratiroid bezi
Böbrek üstü bezleri:
- Kortizol;
- Stres idaresinden sorumludur.
- İnsülin ile birlikte çalışarak proteini glikoza dönüştürür.
- Kan basıncını istikrarlar.
- Protein, karbonhidrat ve yağ kullanımını yönetir.
- Uyku döngüsünü düzenler.
- Tuz – su istikrarını denetim eder.
- Aldesteron;
- Sodyum – tuz istikrarını denetim eder.
- Adrenalin ve noradrenalin:
- Kan basıncını arttırır.
- Kalp atış suratını arttırır.
- Glikojeni glikoza çevirerek kaslara güç verir.
Hipotalamus ve hipofiz bezi:
- ADH;
- Vücuttaki sıvı istikrarını sağlar.
- İdrar ile su atılmasını azaltır.
- Oksitosin;
- Rahim kasılmasını sağlar.
- Süt salgılanmasını sağlar.
- Büyüme hormonu;
- Hücrelerin büyümesini sağlar.
- Hücre bölünmesini sağlar.
- Ergenlik periyodunda salgılanır.
- Prolaktin;
- Meme kanallarının gelişmesini sağlar.
- Süt üretimini sağlar.
- Tiroid uyarıcı hormon;
- Tiroid bezinden hormon salgılanmasını sağlar.
- Adrenokortikotropik hormon;
- Böbrek üstü bezlerini uyarır.
- Lüteinleştirici hormon;
- Yumurtalıkları ve testisleri uyarır.
- Folikül uyarıcı hormon;
- Kadınlarda östrojen üretimini sağlar.
- Erkeklerde sperm hücrelerini uyarır.
Cinsiyet bezleri:
- Testosteron;
- Testislerden salgılanır.
- Erkek cinsiyet hormonudur.
- Spermatogenezi uyarır.
- Östrojen;
- Yumurtalıklardan salgılanır.
- Kadın cinsiyet hormonudur.
- Cinsiyet özelliklerini düzenler.
- Progesteron;
- Yumurtalıklardan salgılanır.
- Kadın cinsiyet hormonudur.
- Meme bezlerinin gelişmesini sağlar.
- Menstrual döngüyü düzenler.
- Plasenta oluşumunu sağlar.
Tiroid bezi:
- Tiroksin ve Triiyodotironin;
- Anabolik bir hormondur.
- Metabolizmayı uyarır.
- Hücresel fonksiyonları hızlandırır.
- Protein sentezini hızlandırır.
- Karbonhidrat ve yağ metabolizmasını uyarır.
- Kalsitonin;
- Kanda kalsiyum düzeyini düşürür.
- Kalsiyumun kemikten kana geçişini azaltır.
- Kalsiyumun kemikten kana geçişini arttırır.
Pankreas:
- Glukagon;
- Hiperglisemik bir hormondur.
- Glikojeni glikoza çevirir.
- Kan şekerini yükseltir.
- Yağ yakarak güç olarak kullanılmasını sağlar.
- İnsülin:
- Kandaki glikoz düzeyini düşürür.
- Glikozu glikojene çevirir.
- Karbonhidrat metabolizmasını denetim eder.
Paratiroid bezi:
- Parathormon;
- Kalsiyum düzeyini azaltır.
- Fosfor düzeyini arttırır.
- Kalsiyumun kemikten kana geçişini sağlar.
Dikkat edilmesi gereken endokrinoloji hastalıklarından kimileri:
- Devlik hastalığı
- Prolaktin yüksekliği
- Cushing hastalığı
- Obezite
- İnsülin direnci
- Tiroid hastalıkları
Devlik hastalığı:
Akromegali olarak da bilinen devlik hastalığı, büyüme hormonunun fazla salgılandığı durumlarda ortaya çıkar. Bu hastalık nedeniyle olağandışı bir uzunluk uzaması meydana gelir. Eller, ayaklar, baş ve çene büyür. Cinsel isteksizlik, adet düzensizliği üzere belirtileri vardır. Bulgular çok geç ortaya çıkabilir.
Prolaktin yüksekliği:
Prolaktin, bayanlarda doğum sonrası süt üretimini sağlayan hormondur. Fakat bazen gebelik durumu olmadan da salgılanabilir. Hipofiz adenomunun yanı sıra farklı ilaç kullanımları nedeniyle de yükselebilir. Çoğu vakit ilaç kullanımıyla kolay kolay tedavi edilebilir.
Cushing hastalığı:
Nadir görülen bir durum olan cushing hastalığı, kortizol hormonunun olağandan daha fazla salgılanması sonucu oluşan bir hastalıktır. Tanı konulması zordur. Üst bölgede yağlanma, deride çatlama, adet düzensizliği, cinsel fonksiyon bozukluğu, olağandışı şeker düzeyi üzere belirtileri vardır.
Obezite:
Pek çok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkabilen obezitenin temel nedenlerinden bir tanesi de hormon düzensizlikleridir. Obezite tıpkı vakitte hormon düzensizliklerinin nedeni de olabilir çünkü yağ dokusu, hormon kimyasallarını olumsuz etkileyebilir.
İnsülin direnci:
Yağ dokusunun artmasına bağlı olarak da gelişebilen insülin direnci hem hormon dengesizlikleri nedeniyle ortaya çıkabilir hem de hormon dengesizliklerine neden olabilir. İnsülinler fonksiyonunu yerine getiremediği için çok daha fazla üretilir ve diyabete evrilebilir.
Tiroid hastalıkları:
Tiroid bezinin fazla çalışması durumunda hipertiroid meydana gelir. Tiroid bezinin az çalışması durumunda ise hipotiroid meydana gelir. Her iki durum da süreksiz olabilir ancak kimi durumlarda kronik hale gelebilir ve tesirleri son derece olumsuz olabilir. Pek çok farklı nedene bağlı olarak tiroid bezinde olağandışı çalışma meydana gelebilir.
Vücudumuzdaki temel hormonların üretildiği bez ve organların bulunduğu sistem endokrin nedir, misyonları nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Anlattıklarımız sadece bilgilendirme maksatlıdır. Tüm sıhhat hususlarında olduğu üzere endokrin sistemi hakkında da en hakikat ve size özel bilgiyi uzman bir doktordan almanız gerektiğini unutmayın.
