Dinamiti Bulan da Var, Hayat Kurtaran da: Yaptıkları Çalışmalarla Bilim Dünyasını Kökünden Değiştiren 13 Önemli Kimyager

Dünya bilim tarihinde kimya ile ilgilenmiş sayısız bilim insanı var. Bu kimyagerlerden kimileri periyodunda de tanınırken kimilerinin neler yaptığı fakat yıllar sonra anlaşılabilmiştir. Gelin bilim dünyasını bir daha asla eskisi üzere olmayacak biçimde değiştiren değerli kimyagerlerden kimilerini yakından tanıyalım.

Kimya denilince pek çok kişinin aklına ya kitap sayfalarındaki karışık atom numaraları ya da bir laboratuvarda üstünde dumanlar çıkan deney tüpleri gelir. Evet, kimyagerler bunlarla da uğraşır lakin onların asıl gayesi maddeyi anlamaktır. Görmek, duymak, tatmak, dokunmak üzere pek çok duyumuz da aslında kimyasal hususların etkileşime girmesi sonucu oluşan tepkilerdir. 

İşte tam da bu nedenle tarih boyunca sayısız kimyager, bu mevzular hakkında çalışmalar yürütmüştür. Kimileri devrinde de herkes tarafından hürmet görürürken bazılarının neler yaptığı lakin yıllar sonra anlaşılabilmiştir. Elbette tek tek hepsinden bahsetmek istesek üç cilt kitap yazmamız gerekir fakat gelin bilim tarihinin en ünlü kimyagerlerinden kimilerini biraz daha yakından tanıyalım.

Bilim tarihini etkilemiş en kıymetli kimyagerler:

• Marie Curie
• Louis Pasteur
• Alfred Nobel
• Joseph Priestley
• Dmitri Mendeleev
• Alice Ball
• Dorothy Hodgkin
• Harold Clayton Urey
• Rosalind Franklin
• Jöns Jacob Berzelius
• Marie Maynard Daly
• Mario Molina 
• Aziz Sancar

Radyasyonla geçmiş bir ömür: Marie Curie

1897 – 1934 yılları ortasında yaşamış olan Marie Curie, radyoaktif izotopları izole etmiş ve polonyum ile radyumu keşfetmiştir. 1903 yılında Nobel Fizik Ödülü’ne, 1911 yılında ise Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülen Marie Curie, eşi Pierre Curie ile birlikte çalışmalarını çok güç kurallar altında yürütmüştür. Savaş cephesinde yaralanmaları tespit etmek için kullanılabilecek taşınabilir X-ray aygıtları da geliştiren Curie, bilhassa nükleer fizikçileri uzun yıllar etkileyecek değerli çalışmalara imza atmıştır. 

Süt içebiliyorsak onun sayesinde: Louis Pasteur

1822 – 1895 yılları ortasında yaşamış olan Louis Pasteur, kendi ismiyle anılan pastörizasyon yolunu keşfetmiştir. Bira ve şarap ekşimesini incelemiş olan Pasteur, bunları bozan mikropları sıvıyı kaynatıp soğutarak yok ettiğini keşfedince bugün sütlerde de kullanılan bir prosedürü ortaya çıkarmış oldu. Birebir vakitte hastalıkların nasıl yayıldığını ve bedenin buna nasıl reaksiyon verdiğini görerek birinci aşılama sürecini başlatmıştır. 

‘Bomba’ üzere bir mükafatı var: Alfred Nobel

1833 – 1896 yılları ortasında yaşamış olan Alfred Nobel, gençliği boyunca nitrogliserin ile çalışmış ve bu hususun farklı unsurlarla etkileşime girmesi ile çalışan dinamiti icat etmiştir. Daha sonra bir de fünyeyi keşfederek icadını güçlendiren Nobel, öldükten sonra bir vakıf kurmuş ve bu vakfın Nobel Mükafatları vermesini vasiyet etmiştir. Alfred Nobel’in hayatını daha önce detaylarıyla anlatmıştık:

Bilim dünyasına nefes oldu: Joseph Priestley

1733 – 1804 yılları ortasında yaşamış olan Joseph Priestley, hem bir filozof hem bir siyasetçi hem de bir din adamıydı. Onu bilim tarihine geçiren ise oksijeni keşfetmiş birinci kimyager olmasıdır. O vakit için yeni görünen bu hava kavramı üzerine deneyler yapan Joseph Priestley, bir küme fareyi hava dolu bir kaba kapattı ve yaşadıklarını gördü. Yani o olmasa oksijen dayanağı almamız gereken yerlerde ne yapacağımızı bilmiyor olurduk. 

Periyodik tabloyu oluşturan kimyager: Dmitri Mendeleev

1834 – 1907 yılları ortasında yaşamış olan Dmitri Mendeleev, kimyasal elementlerin listelendiği periyodik tabloyu geliştirdi. O güne kadar elementlerden kimileri biliniyor lakin ortak bir liste yapılmıyordu. Dmitri Mendeleev, yaptığı çalışmalarla 56 bilinen elementi özelliklerine nazaran bu tabloda listelemiştir. Rus Kimya Derneği’nde yaptığı bir konuşmada bu çalışmayı hayalinde gördüğünü söyleyen Mendeleev, Davy Madalyası ve Faraday Lectureship Ödülü’ne layık görülmüştür. 

Cüzzam şifacısı: Alice Ball

1892 – 1916 yılları ortasında yaşamış olan Alice Ball, Washington Üniversitesi kimya alanında yüksek lisans yapan hem birinci zenci hem de birinci bayan oldu. Daha evvel burada ayrıntılarıyla anlattığımız cüzzam hastalığı üzerine çalışan Alice Ball, bulduğu tedavi prosedürü ile binlerce insanın hayatını kurtarmıştır. Maalesef kendisi 24 yaşında hayatını kaybetmiştir. 

X ışınlarına hükmeden kimyager: Dorothy Hodgkin

1910 – 1994 yılları ortasında yaşamış olan Dorothy Hodgkin, onlarca yıl boyunca çalışarak X ışını kristalografisi tekniğini geliştirmiştir. Sonraki yıllarda bir cins steroid olan kolesteril iyodürün üç boyutlu yapısını, penisilin yapısını ve B12 yapısını çözmüştür. İnsülin yapısını belirlemesi ise gerçek manada hayat kurtarıcı olmuştur. 1964 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülen Dorothy Hodgkin, tıpkı vakitte Lomonosov Altın Madalyası sahibidir. 

Ay taşlarını inceledi: Harold Clayton Urey

1893 – 1981 yılları yaşamış olan Harold Clayton Urey, izotoplar üzerinde çalıştığı sırada hidrojenin farklı izotopları olup olmadığını merak etti ve yeni bir teknik geliştirdi. Hidrojenin izotopunu çıkararak ondan iki kat daha ağır olan döteryumu keşfetti. 1950’lerde uzay çalışmalarına katılan Harold Clayton Urey, Apollo uzay aracının Ay’dan getirdiği örnekleri inceleyen isimlerden bir tanesi olmuştur. 

DNA’nın unutulmuş bayan kahramanı: Rosalind Franklin

1920 – 1958 yılları ortasında yaşamış olan Rosalind Franklin, kömür ile grafitin ince yapısını keşfederek doktora derecesi almış ve daha sonra X ışını ile çalışmaya başlamıştır. Bu teknik ile DNA ve RNA üzerinde incelemeler yapan Rosalind Franklin, DNA molekülünün çift sarmallı yapısı olduğunu öne sürmüş ve bu argüman daha sonra James Watson tarafından kanıtlanmıştır. Genç yaşta hayatını kaybettiği için DNA’nın unutulmuş bayan kahramanı olarak da anılır. 

Öncü çalışmalara imza attı: Jöns Jacob Berzelius

1779 – 1848 yılları ortasında yaşamış olan Jöns Jacob Berzelius, ampirist ve metodik bir deneyci olarak elektrokimya alanındaki öncü çalışmalara imza atmıştır. Elementlerin atom yükleri olduğu keşfeden Berzelius, sabit oranlar yasasını geliştirmiştir. 45 farklı elementin atom tartısını ortaya çıkarmasının yanı sıra silisyum, titanyum, selenyum, toryum, seryum ve zirkonyum elementlerini de keşfeden isim olmuştur. Kendisi birebir vakitte organik ve inorganik bileşenleri birinci ayıran isimdir. 

Sigaranın ölümcül ziyanlarını keşfetti: Marie Maynard Daly

1921 – 2003 yılları ortasında yaşamış olan Marie Maynard Daly, kimya alanında doktora yapan birinci zenci bayan olarak tarihe geçmiştir. Mesleği boyunca proteinler, kolesterol ve şeker üzerine çalışan Marie Maynard Daly, sigara içmenin akciğer üzerindeki tesirlerini birinci keşfeden isimlerden bir adedidir. Bu çalışmalarının yanı sıra ırkçılığın had safhada olduğu periyotta azınlık kümelerin üniversitelere girmelerinin önünü açan çalışmalar da yürütmüştür. 

Ozonun delindiğini keşfeden kimyager: Mario Molina 

1943 – 2020 yılları ortasında yaşamış olan Mario Molina, sıcak atom kimyasına odaklandığı çalışmalar sırasında atmosferik kirleticiler ile sayısız deney yaptı. Aldığı sonuçlara nazaran kloroflorokarbonun Dünya’nın ozon katmanını yok edebileceğini ve hatta yok etmeye başladığını keşfetti. Yaptığı çalışmalar sayesinde milletlerarası alanda bu mevzuda projeler başlatılan Mario Molina, 1995 yılında Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü. 

Milli gururumuz: Aziz Sancar

1946 yılında Mardin’de dünyaya gelen Aziz Sancar, 1997 yılından beri ABD Kuzey Karolina Üniversitesi’nde misyon yapıyor. ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyelerinden de olan Sancar, uzun yıllardır DNA çalışmaları yürütüyor. Hasar gören DNA hücrelerinin nasıl onarıldığının ve genetik bilgi müdafaasının haritalandırmasını yaptığı çalışma sayesinde 2015 yılında Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülmüştür. 

Binlerce yıllık dünya bilim tarihine damgasını vurmuş en değerli kimyagerlerden kimilerini listeledik. Elbette bu liste çok ancak çok daha uzun olabilirdi. Tarihi değiştirdiğini düşündüğünüz öbür kimyagerleri yorumlarda paylaşabilirsiniz.