Deprem jenerasyonunda bulunan, tarihi büyük zelzelelerle dolu bir ülke hayal edin. Yıllar uzunluğu yapılan ihtarlara karşın hiçbir şey olması gerektiği üzere yapılmamış olsun. Sonra büyük bir sarsıntı olsun, beşerler ölsün, kentler yıkılsın. Yanıt verilmesi gereken değerli bir soru da beraberinde gelir haliyle değil mi; yaşananların sorumlusu kim?
Ne yazık ki o ülke Türkiye. Ve bu bir felaket senaryosu değil; şimdi yaşadığımız acı bir gerçek. O büyük sarsıntısı 6 Şubat günü bu topraklarda yaşadık. 7.7 ve 7.6 büyüklüğünde iki yıkıcı zelzele, ülkemizin 10 vilayetini etkiledi; on binlerce insanımız hayatını kaybetti.
Yüz binlerce bina ya yıkıldı ya da ağır hasar aldı ve yıkılacak. Milyonlarca insanımız ise evsiz kaldı. İçimizde kaybettiğimiz canların acısıyla, gelecek öteki büyük sarsıntıların dehşetiyle bir soru soruyoruz daima birlikte; sarsıntı geleceğini bildiğimiz bir gerçekken, on binlerce insanımızı adeta bile bile vefata götüren sorumlular kimler?
En baştan başlayalım; zelzele mukadderat değil, zelzele önlenemez fakat vefatlar, yıkımlar, kayıplar önlenebilir;
Bunu söylemeye artık gerek kalmamasını isterdim. Fakat ne yazık ülkemizde hala depreme ‘kader’ denebiliyor; olanla ölene deva olmaz tadında bir yaklaşımla bu acı olaydan kaçışımız yokmuş üzere gösteriliyor.
Halkımız da bu mevzuda gereğince bilgi sahibi değil; bu ‘kader’ algısına inananların sayısı azımsanmayacak kadar fazla. Haliyle bu bilgiyi hatırlatmaya, vurgulamaya gereksinim duyuyor insan.
Lafı uzatmayalım; Türkiye’de yaşanan hiçbir sarsıntı ‘sürpriz’ değil, bilinmez değil. Bu ülkenin hangi vilayetlerinde hangi büyüklük aralıklarında sarsıntı bekleniyor biliyoruz. Hangi yıllar ortasında olabileceğini de az çok tahmin edebiliyoruz. Yani anlayacağınız sarsıntı bir yazgı değil; bilimsel bir gerçek.
Deprem öldürmez de birebir vakitte. Zira bilimin, mühendisliğin ve teknolojinin geldiği nokta, bize büyük zelzelelere bile dayanabilecek binaların nasıl yapılması gerektiğini; nereye binalar yapılmaması gerektiğini, hangi yerlerin riskli olduğunu açık açık söylüyor.
O vakit kolay bir mantıkla sonuca varalım; on binlerce insanımızı öldüren zelzele ya da mukadderat değilse elimizde kalan tek şey var; binalar!
Dimdik ayakta duran binalara karşılık tuzla buz olan, yıkılan, yan yatan, birbirinin üstüne düşen, fay çizgilerinin üzerindeki riskli bölgelere, uygun olmayan yerlere inşa edilen, yönetmeliklere uygun yapılmayan binalar.
Bu binaları kim yapıyor pekala? Yapılmasına kim müsaade veriyor? Denetleniyor da bu binalar kağıt üstünde aslında, kim denetleyip her şeyin yolunda olduğunu söylüyor?
Bir bina yapılacağı vakit atılan adımlara göz atıp izini sürelim;
Bir yapı inşa edileceği vakit önce imar durum dokümanı, aplikasyon krokisi üzere belgelerin hazırlanması; akabinde ruhsat müracaatının yapılması gerekiyor.
Bu süreçte bağımsız bir denetici belirleniyor ve çalışmaya başlıyor. Toplanan dokümanlar ile de ruhsat başvurusu yapılıyor. Ruhsat başvurusu esnasında mimari proje hazırlanıp onaya sunuluyor, zemin etüt raporu hazırlanıyor ve bu rapora nazaran statik proje hazırlanıyor, altyapı ve hafriyat çalışmalarına dair müsaadeler ve dokümanlar alınıyor.
Proje müddetince bakanlık tarafından atanan yapı kontrol yetkilileri her evrede misyon başında oluyor. İnşaatın bitiminde ise belediye kontrolleri gerçekleşiyor ve yapı kullanma müsaade dokümanı veriliyor. Süreç boyunca ilgili belediye ya da vilayet özel yönetimlerinin müsaade ve kontrollerinin yanı sıra bir de projelerin fenni mesullerinin kontrolü gerçekleşiyor.
Fenni mesuller, sorumluluğunu üstlendikleri yapıyı kamu ismine denetlemekle yükümlü yetkililer olarak karşımıza çıkıyor. Sorumluluğunu üstlendikleri yapının kanuna, plana, yönetmeliklere, ilgili başka mevzuat kararlarına, fen, sanat, sıhhat kurallarına, ruhsat eki projelerine, Türk Standartları Enstitüsü standartlarına, teknik şartnamelere uygun yapılıp yapılmadığını denetlemekle yükümlüdürler. Ekseriyetle bu bireyler inşaat mühendisi, mimar üzere meslek kümelerinden oluyor.
Sonuç olarak sorumlular kimler?
Depremler aslında ‘mücbir sebep’ olarak kabul ediliyor. Bir olayın ‘mücbir sebep’ olarak kabul edilmesi için tarafların denetimi dışında gerçekleşmesi, böyle bir olayın öngörülemeyecek olması, öngörülse bile sonuçlarının bu derece ağır olacağının bilinememesi ve ortadan kaldırılamayacak olması gerekiyor.
Fakat sarsıntı neslinde olan bir ülke olarak; geçmişte yaşanan büyük sarsıntı felaketleri de göz önüne alındığında sarsıntının ülkemizde mücbir sebep olarak görülmemesi gerekiyor. Depremin bir zorlayan sebep olarak görülmediği emsal kararlar da bulunuyor.
Sorumlu bulunarak kolay taksirle adam öldürme/yaralama ve şuurlu taksirle adam öldürme/yaralama hatalarından yargılanabilecek şahıslar ise şunlar;
- Proje ve inşaat sorumluları
- Yapı kontrol sorumluları
- Yapı maliki (binanın/yapının sahibi)
- Yapımda misyon alan mühendisler, mimarlar
- Müteahhitler
- Yapının kontrolünden sorumlu devlet memurları
- Otel vb. işletmelerde işletmeciler
Tabii bir de onlarca yıldır geleceği bilinen bir felakete karşı hiçbir tedbir almayanlar, afet bölgelerini imara açanlar, hiçbir kurala uygun yapılmamış yüz binlerce yapıya ‘izin verenler’ var. Tüm bu sorumlulardan ne kadarı yargılanacak, ne kadarı ceza alacak; geçmişte 1999 sarsıntısı sonrasında olduğu üzere davalardan kaçı vakit aşımına uğrayacak; bekleyip göreceğiz.
Bu süreçte bizlere düşen ise felaket bölgesindeki vatandaşlarımız için takviyeye devam etmek ve hayatımızın büyük bir kesimi olan zelzele gerçeğine karşı kendimizi eğitmek… Hepimize tekrar geçmiş olsun, başımız sağolsun.
Depremzede vatandaşlarımıza yardım etmek isterseniz;
Depremde yıkılmayan binalar yapabilmenin yollarından sırf biri;
Hepimiz zelzele sonrası güç vakitlerden geçiyoruz. Bu şiddetli süreçle nasıl başa çıkacağız?
