Büyük Bir Kalçası Olduğu İçin Hayatı Boyunca İstismar Edilen Sarah Baartman’ın Sizi İnsanlıktan Soğutacak Öyküsü

Dikkat! Birazdan okuyacaklarınız sizi insanlıktan soğutabilir, o yüzden evvelden bir ihtar vermek istiyoruz. Zira bu olay, insanlığın görüp görebileceği en acımasız şeyler ortasında.

Bir insanı fizikî olarak aşağılamanın ne olduğunu ve nasıl hissettirdiğini hayatımızın bir periyodunda -en azından ergenlikte- yaşamışızdır. Sizi bugün tanıştıracağımız bayan yani Sarah Baartman ise 26 yıllık hayatının tamamını bu zorbalıklarla geçirdi.

Sarah Baartman’ın hayatı, trajik bir ömür öyküsünden çok daha fazlasını içeriyor. Baartman, 19. yüzyılda Güney Afrika’dan Avrupa’ya taşınan ve orada “Hottentot Venus” ismi altında sergilenen bir bayandı.

Evet, yanlış duymadınız; vahşi hayvanlarla birlikte sirklerde sergilenen bir bayandı. Ancak bu yalnızca bir stant değildi. Bu; ırkçılık, cinsiyetçilik ve insanlık onuruna yönelik bir hücumun da simgesiydi.

Sarah Baartman’ın hikayesi, 1789 yılında Güney Afrika’da doğmasının çabucak akabinde başlayan trajik olaylarla insanlığın karanlık yüzünü gözler önüne seriyor.

Bu dönem, Fransız İhtilali’nin yaşandığı yıl olarak tarihe geçerken Baartman’ın yaşadığı hüzünlü olaylar, bir kişinin yalnızca doğduğu coğrafya ve anatomisi nedeniyle nasıl zalimce sömürülebileceğini gösteriyor.

Sarah Baartman’ın “suçu,” Güney Afrika’da bir kabilede doğmak ve büyük bir kalçaya ve cinsel organa sahip olmaktı. Onun “keşfi,” Avrupa’ya götürülüp sergilenmesi ve akabinde yaşadığı trajik mevt, insanlık tarihindeki karanlık anlardan biri olarak öne çıkıyor. Lakin bu durum, Baartman’ın vefatından sonra bile vücudunun sömürülmesiyle sona ermedi, ermeyecek.

1789 yılında, Güney Afrika’da dünyaya gelen Sarah Baartman, Khoikhoi halkının bir alt kümesi olan Griqua Kabilesi’ne mensup olarak doğdu.

Genç bayanın hayatı, ailesinin İngilizlerle Hollandalıların koloni çabasında hayatını kaybetmesiyle hüzünlü bir periyoda girdi. İki yaşındayken ailesini kaybetmek, yaşadığı birinci kayıptı. Bu esnada Sarah’ın da hayat hikayesi, bir siyahî tüccar Willem Cezar’ın ‘sahiplenmesiyle’ yeni bir tarafa evrildi.

Cezar, Sarah’ı alarak Cope Town’daki çiftliğinde köle olarak çalıştırmaya başladı. Sarah, bu devirdeki yaşamında koloni gayretlerinin ve kölelik sisteminin acı gerçekleriyle yüzleşti. Fakat tüm bu zorluklara karşın, Baartman’ın hayatındaki en trajik periyotlar şimdi başlamamıştı.

İnsanlık dışı ömründen kaçıp özgürlüğüne kavuşma umudu taşıyan Sarah’ın yazgısı, çiftlikte çalışırken bir İngiliz asker ve doktor olan William Dunlop tarafından fark edilmesiyle daha da berbatlaştı.

William Dunlop, Cape Town’daki bu çiftlikte vazifeli olarak bulunuyordu. Sarah’ın bedeni dikkatini çekti ve vücudunun Avrupa’da ilgi çekebileceğini düşündü. Bu fikirle onu çiftlikten satın alarak Londra’ya götürme fikrini benimsedi. Bu esnada genç bayana verdiği vaatler de Sarah’ı ikna etmeye yetmişti. Bu vaatlerden biri de vücudunu araştırıp tedavi etmekti.

Ancak aldığı bu karar, onu bir stant nesnesi haline getirecek ve trajik bir ömür kıssasına yol açacaktı.

Londra’ya getirildikten sonra yaşadıkları tamamen insanlık dışıdır.

21 yaşındaki Sarah, sergilenmek üzere Londra’ya getirildi. Öncelikle tabibin Sarah’a verdiği vaatlerden biri olan “araştırma konusu” olması gerçekten de gerçekleşti. Fakat bu, epey kısa sürdü ve çok geçmeden sirk hayvanlarıyla birlikte sergilenmeye başladı.

1810’da Londra’nın Piccadilly bölgesinde, Khoikhoi kökenli Sarah Baartman, Avrupalıları cezbetmiş beden yapısıyla müze ve sirklerde sergileniyordu. Aslında bu beden yapısı, Sarah’ın kabilesinin doğal bir özelliğiydi; çünkü Khoikhoi bayanlarının çoklukla büyük kalça ve cinsel organlara sahip olduğu bilinirdi.

Ancak Avrupalı izleyicilerin ilgisini çekmek emeliyle Sarah’a uygulanan sergileme pratiği epey rahatsız ediciydi. Tüm vücudu dar bir kıyafetle kapatılırken yüzü boyanıp takılar takılarak dansa zorlandı. Bu sergilenme sırasında izleyicilerin hakaret ve tacizleriyle müsabakası, Sarah’ın Londra’daki hayatını 1810 ile 1814 yılları ortasında büsbütün çekilmez bir hâle getirdi.

Bu devir, Sarah’ın yalnızca fizikî özellikleriyle zorbalanmasına değil; tıpkı vakitte kültürel kimliğinin suiistimal edilmesi ve insanlık dışı muameleye maruz kalmasına da yol açtı.

Avrupa’da “Hottentot Venüsü” olarak ün kazanmıştı, bu ise onun beden yapısının Avrupalıların egzotikleştirici ve ırkçı bakış açısına uyan bir nesne olarak sergilenmesiyle ilgiliydi. Antik Yunan mitolojisindeki hoşluk ve aşk tanrıçası olan “Venüs” sözünden geliyor bu sıfatı da.

1814 yılında, Paris’teki bir yabanî hayvan bakıcısına satılması, onun öyküsünün acı bir devamıdır. Reaux ismindeki yırtıcı hayvan bakıcısı, Sarah’ı birebir dehşet verici koşullarda sergilemeye devam etti. Birebir vakitte çiftlikten Sarah’ı vaatleriyle kandırıp alan sömürgeci Dunlop, Sarah’ın imzasının bulunduğu geçersiz bir doküman göstererek kendisine vahşice hiçbir uygulama yapılmadığını tez etti, gerçekten başarılı da oldu. Bu zorbalığa karşı başarısız uğraş teşebbüsü de sekteye uğrayınca Sarah, genç yaşta kendisini alkole verdi.

Paris’te sergilenmeye devam ederken birebir vakitte beyaz erkeklere satılmaya da başlandı.

Bütün bu yazdıklarımız bir çırpıda ağzımızdan çıkıyor ama yaşaması ne kadar acı verici kestirim etmesi bile güç. Bir gergedanla tıpkı kafeste sergilenip kelamda sahibinin buyruklarına nazaran bir hayvan üzere oturup kalkması onu dönülmez bir noktaya sürükledi. Zira Sarah, henüz 26 yaşında alkolizmden dolayı hayata veda etti.

Öldüğünde her şey bitti sandınız değil mi? Hayır. Öldüğünde de vücuduna olan istismar asla bitmedi. Vefatından daha 24 saat geçmeden Napolyon’un hekimi George Cuvier, vücudunu incelemek için parçaladı. Beyni ve cinsel organı çıkarılarak Paris’teki Musee I’Homme’da sergilenmeye başlandı, sonra vücudunun içi doldurularak birebir formda müzeye kaldırıldı.

1950’lerin başında Güney Afrika’nın Griquas Kabilesi, Sarah’ın en azından kendi topraklarına gömülmesi talebinde bulundu. Fakat Fransız maddelerine nazaran, Fransız müzelerinde sergilenen tüm eserler Fransa’ya aittir gerekçesiyle bu talep geri çevrildi ve Sarah Baartman’ın vücudu, vefatından sonra bile suistimal edilmeye devam etti. Bu da insanlık tarihinin kara bir lekesi olarak kaldı.

Konuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek isteyenler Vénus Noire sinemasını izleyebilir.