Bu Ayakkabıların Neden Bir Nehir Kenarında Durduğunu Öğrenince İnsanoğlunun Ne Kadar Acımasız Olduğunu Bir Kez Daha Anlayacaksınız!
Tuna Irmağı kıyısında, Budapeşte’nin en ünlü Holokost anıtlarından biri olan Demir Ayakkabılar; 60 çift bayan, erkek ve çocuk ayakkabısını oluşturuyor. Bu dökme ayakkabıların kıssası ise içler acıtıcı. İnsanoğlunun ne kadar acımasız olduğunu yüzümüze çarpan bu ayakkabıların öyküsünü duyunca Tuna Nehri’ne daha öteki bir gözle bakacaksınız.
Şimdilerde sakinliği ile birçok kişinin görünüm keyfine eşlik etse de bir vakitler cehennemin ta kendisi olan Tuna Irmağı, binlerce kişinin mezarı.
Macaristan Parlamento Binası’na epeyce yakın yerde yer alan ayakkabıların trajik olayını okurken gözyaşlarınızı tutamayabilirsiniz.
Demir Ayakkabılar’ın yürek burkan öyküsü, 1944-1945’in karanlık ve buz kesen gecelerinde gerçekleşti.
Ekim 1944’te Hitler, Macar Hükûmeti Başkanı Miklos Horthy’i devirdikten sonra yerine Ferenc Szalasi’yi getirdi. Szalasi’nin önderliğindeki çok sağcı ve Yahudi zıddı Ok Haç Partisi, Nazilerle iş birliği içerisinde oldu ve Budapeşte’de terör saltanatı başlattı.
Parti milisleri sokaklarda kol gezerek insanlık dışı hareketler yaparak Musevileri dövdüler, yağmaladılar ve öldürdüler. Birtakım Museviler sınır dışı edilirken kimileri da toplama kamplarına gönderildi. Ok Haç Partisi’nin beş aylık saltanat periyodunda 10 binden fazla kişinin öldürüldüğü, 80 binden fazla kişinin de toplama kamplarına gönderildiği düşünülüyor.
Vahşice öldürmekle kalmadılar, öldürdükleri şahısların ayakkabılarını da sattılar.
Şehrin her yerinde zalimce katliamlar yapan milisler, yaklaşan Sovyet orduları nedeniyle Musevileri vefat kamplarına gönderememeye başladığı için infazları arttırdı. Musevileri Tuna Nehri’ne atmaya başladılar ve bunu en yırtıcı halde yaptılar. Irmağa atmadan evvel de kurbanların ayakkabılarını çıkartmaya zorladılar. Sonuçta İkinci Dünya Savaşı devrinde ayakkabı kıymetli bir eşyaydı. Kimilerini kendileri giydiler kimilerini ise sattılar.
Yahudilerin celladı olan milisler, öldürecekleri şahısların ayakkabılarını çıkardıktan sonra ise insanları üçer üçer ayaklarından birbirine bağladı. Her kümeden ortadakini vurdular ve ırmağa düşen kişi yanındaki başka iki kişiyi de beraberinde götürdü. Katliamda kimileri vurularak ölürken kimileri ise boğularak can verdi.
Yıllar sonra utanç abidesine dönüştürülen Demir Ayakkabılar.
Macaristan’da doğan Türk Direktör Can Togay, katliamın üzerinden uzun yıllar geçtikten sonra katliama sessiz kalmamak, yaşanan olayı hatırlamak ve binlerce Yahudi’yi anmak için 2005 yılında Holokost Anıtı’nı tasarladı. Açık hava müzesindeki ayakkabıların heykeltıraşlığını ise Gyula Pover üstlendi.
Tuna Irmağı kıyısı boyunca inşa edilen anıtta yer alan 60 çift ayakkabı, güya sahipleri ayağından yeni çıkarmış ve orada bırakmış üzere duruyor. Periyodun unutulmaz katliamında can veren bireylere saygı duruşu niteliği taşıyan ayakkabılar ortasında bayan, erkek ve çocukların ayakkabıları bulunuyor.
1940’ların şeklini yansıtan ayakkabılardaki personellik ise insanın içini ayrıyeten sızlatıyor. Tüyler ürpertici ayakkabılar ortasında emekçi botundan topuklu ayakkabıya, çocuk ayakkabısından mokasen ayakkabıya kadar pek çok ayakkabı yer alıyor.
Anıtın üç farklı noktasında ise Macarca, İngilizce ve İbranice şu metin yazılı:
“1944-45 Ok Haç Partisi milisleri tarafından Tuna Nehri’ne vurulan kurbanların anısına 16 Nisan 2005’te dikildi.”
(Bu olay, “Tuna Irmağı’nda vurulmak” yerine “Tuna Irmağı’na vurulmak” olarak tanımlanıyor.)
Onlar yalnızca birer ayakkabı değil.
Anıtı ziyaret eden beşerler, ölen Musevileri anmak için mum yakıyor yahut çiçek bırakıyor. Ayakkabılara ve Tuna Nehri’ne bakınca da Karadeniz’in ne kadar çok saf insanın cesedini taşıdığını ve toplu katliamı düşünmek insanın tüylerini ürpertiyor.
