Bir Türk’ün, Fransız Şirketinde Türkçe Konuştu Diye Ceza Almasıyla Başlayan “Vagon-Li” Olayı”
Çok da uzak değil, 90’lı yıllarda, Türkiye’deki bir Fransız şirketinde çalışan bir Türk, Türkçe konuştuğu için işten uzaklaştırma aldı ve bu olayın basına yansıması üstüne İstanbul’da içlerinde bilindik isimlerin de bulunduğu bir protesto başladı. İşte tüm bu yaşananlara daha sonra “Vagon-Li Olayı” ismi verildi.
O dönem Beyoğlu’nda gayrimüslimler ve azınlıklar hayli fazlaydı. Türklerin çalıştığı çok fazla yabancı şirket de vardı. Vagon-Li de bunlardan biriydi. Orada çalışan Naci Bey’in başına gelenlerin duyulmasıyla gençler yerinde duramadı.
Bazı tarih kitaplarına husus olan bu olayın nasıl gerçekleştiğine ve daha sonra neler olduğuna bakmak için 1990’ların Taksim sokaklarına gerçek bir seyahate çıkalım.
Naci Bey’in bir tüccarla Türkçe konuşması, ceza almasına sebep oldu.
Uluslararası Yataklı Vagonlar Şirketi Wagons-Lits (Vagon-Li), Beyoğlu’nda yer alıyordu. Takvimler 22 Şubat 1933’ü gösterdiğinde şirkette çalışan bir Türk olan Naci Beyefendi; şirkete gelen bir müşteriyle, biraz da sonlu ve yüksek sesli bir halla Türkçe konuşuyordu.
Bu konuşmaları duyan Belçikalı müdür Jannoni, Naci Bey’e şirketin resmî lisanının Fransızca olduğunu söyleyince Naci Beyefendi, “Ben Türk’üm! Memleketimde de resmî lisan Türkçe! Bence siz Türkçe öğrenmelisiniz!” dedi. Bunun üzerine müdür, Naci Bey’e 25 kuruş para cezası verdi. Naci Beyefendi yeniden sert bir halla karşı gelince 15 gün boyunca işten uzaklaştırma da aldı.
Olay, basında yer bulunca öfkeli gençler, şirketi basmaya karar verdi.
Yaşanan bu hadise, gazetelerde yer aldı. Cumhuriyet gazetesinde “Türkçeyi istemeyenin Türkiye’de yeri yoktur!” başlıkları atıldı ve olaydan 3 gün sonra, 25 Şubat tarihinde Darülfünun ve Millî Türk Talebe Birliği öğrencileri toplandı. Ortalarında, Cahit Arf ve Peyami Safa üzere periyodun tanınmış isimleri de vardı.
Toplanan öğrenciler, şirketin ofisine gerçek yola çıktı ve protesto etmeye başladılar. Lakin bu, ufak çaplı bir protesto değildi. Bir mühlet sonra olaylar uygunca alevlendi ve camlar, pencereler inmeye başladı. Polisler, “Çocuklar, sıkıntınızı bize anlatın. Kelam, hepinizi dinleyeceğiz.” diyordu ama beyhudeydi.
Ellerinde Türk bayraklarıyla ofisin içine kadar giren öğrencilerin birinci yaptığı şey, duvardaki Atatürk fotoğrafını almak oldu.
Diğer vatandaşların alkışları ortasında şubeye giren öğrenciler, duvardaki Mustafa Kemal portresini aldıktan sonra “Bu fotoğrafın ilişkin olduğu yer burası değildir!” diyerek eşyaları kırıp parçalamaya başladılar. Biletlere ise hiç dokunmadılar.
Bir yandan da “Türklüğü tahkir edenler, Türkçe konuşmayanlar bu memleketten kovulacaklardır.”, “Yaşasın gençlik, yaşasın Gazi!”, “Türk topraklarında Türkçe konuşmayı reddedenlerin varlığına tahammülümüz yok!” sloganları atıyorlardı.
Büroda tozu dumana katsalar da kâfi gelmedi.
Şirketin tek ofisi burası değildi ve gençler, gereğince intikam almış hissetmiyordu. Karaköy’deki ofise da girdiler ve tekrar birinci yaptıkları, duvardaki Atatürk fotoğrafını kaldırmak oldu. Daha sonra olanlar tekrar tıpkı halde seyir etti, ortalık birbirine girmişti.
Öğrencilerin protestosu İstanbul Valiliği’nde devam etti ve muhafaza altına aldıkları Atatürk fotoğraflarını halkevine bırakıp dağıldılar. Bu öfkeli protesto belli ki tesirli olmuştu ki Naci Beyefendi işe döndü.
Yaşanan tek gelişme Naci Bey’in tekrar işe başlaması da değildi.
Pera civarında, çok fazla gayrimüslim ve azınlık yaşıyordu. Buralardaki pek çok yabancı şirket de olaydan sonra Türkçe isimler kullanmaya başlamıştı.
1928 sonları, 1930 başlarında ortaya çıkan; azınlıkların kendi lisanlarını konuşmayı engellemeyi amaçlayan “Vatandaş, Türkçe konuş!” kampanyası da tekrar başlatıldı.
Wagons-Lits şirketi ise Osmanlı Devleti periyodundan kalan öteki pek çok yabancı şirketle birebir yazgısı paylaşarak devletleştirildi. Günümüzde şirket, büyük yatırımlarla Türkiye’de faaliyet göstermeye devam ediyor.
İlginizi çekebilecek öbür içeriklerimiz:
