Acı tecrübelerimizin gösterdiği üzere; yönetmeliklere uygun biçimde inşa edilen binalar hayat kurtarırken dayanıksız binalar adeta tuzla buz olup on binlerce beşere mezar oluyor… Yaşadığımız binaların zelzeleye dayanıklılığı hakkında bilgi sahibi olmak ise atmamız gereken birinci adımlardan biri ve bunun farklı yolları bulunuyor.
Konda’nın Aralık 2020’de yayınladığı ‘Deprem Raporu’nda yer alan datalara nazaran araştırmaya iştirak sağlayan bireylerin %42’si yaşadığı binanın sağlam olduğunu düşünüyor. %34’lük bir kesim yaşadığı bina hakkında bilgi sahibi olmadığını belirtirken, %24 ise binasının sağlam olmadığını söylüyor.
Ancak yeniden tıpkı araştırmada, yaşanan binaların denetim ettirilip ettirilmediği sorulduğunda ise yalnızca %19’luk kısım binasının denetim edildiğini söylüyor. Geri kalan %81’lik kesim binasını denetim ettirmediğini belirtiyor.
Bizimki üzere topraklarının büyük çoğunluğu fay sınırları üzerinde, zelzele bölgesinde olan bir ülkede her yapının denetlenmesi ve sarsıntıya sağlam hale getirilmesi gerekiyor;
Türkiye topraklarının büyük kısmı, deprem jenerasyonu üzerinde bulunuyor. Bilhassa Ege, Marmara, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerimizin neredeyse tamamı zelzele riski taşıyor.
Bu bölgeler nüfus yoğunluğu fazla olan büyük şehirlerimizle dolu. Üstelik kentlerin yapı stoklarının durumu da ne yazık ki içler acısı. Ülkemizi sarsan son zelzeleler de bir sefer daha gösterdi ki sağlam bir bina, hayat demek.
Bir binanın sarsıntıya sağlam olup olmadığı hangi kriterlerle anlaşılıyor?
Bir binanın zelzeleye sağlam olup olmadığının anlaşılması için binanın tabanının, temelinin, kirişlerinin, duvarlarının, kolonlarının ve statik özelliklerinin kıymetlendirilmesi gerekiyor. Tüm bu incelemelerin mimar ve mühendis üzere meslek kümelerinden profesyoneller tarafından yapılması gerekiyor.
Süreci kısaca özetlemek gerekirse birinci olarak bir mimar ya da mühendis tarafından ön müşahede gerçekleştiriliyor. Bu ön müşahedede binanın durumuna nazaran mevcut sıkıntıların bir kısmı tespit edilebiliyor. Sonrasında röntgen çekme ve karot alma üzere formüller kullanılıyor. Tüm incelemeler sonrası ise binanın risk durumuna dair rapor düzenleniyor.
Peki binalarımızın zelzeleye sağlam olup olmadığını öğrenmek için ne yapmak gerekiyor?
Bunun için temelde iki farklı yol var; resmî kurumlara başvurmak ya da özel bir şirket ile yola devam etmek.
Seçim yaparken belirleyici etkenlerin başında ise ne yazık ki ‘sonuca nazaran ya binam yıkılırsa‘ korkusu. Bu sebeple pek çok kişi resmî kurumlara başvurmak yerine özel şirketleri seçiyor.
Özel bir şirket ile anlaşıldığında süreç nasıl ilerliyor?
İlk olarak şirkete bağlı mimar/mühendisler binayı ziyaret ederek ön müşahede gerçekleştiriyor. Binanın ana taşıyıcı kolonlarından, kirişlerinden ve döşemelerden karot alınarak alınan örnekler laboratuvar ortamında inceleniyor.
Bina imalinde kullanılan demirlerin durumuna göz atmak ve görünmeyen bölgelerin durumunu kıymetlendirmek için bina röntgeni çekiliyor. Ayrıyeten sıyırma süreci ile de korozyona uğrayan yapı elemanları varsa tespit ediliyor. Tüm bu süreçler sonrasında yapıdan elde edilen datalar ile bir üç boyutlu simülasyon hazırlanıyor; rapor oluşturuluyor.
Raporda binanın genel durumuna, hangi bölgelerinin zayıf, hangi bölgelerinin güçlü olduğuna, zelzeleye ne kadar güçlü olduğuna dair ayrıntılı bilgiler yer alıyor. Ayrıyeten rapor, alınması gereken tedbirlere dair de bilgi sunuyor. Süreci yürüten şirketin, binanın bulunduğu yeri de incelemesi hayati değer taşıyor.
Diğer seçenek olan resmî kurumlarla ilerlemek istersek neler oluyor?
Bu noktada bireylerin bağlı oldukları belediye, Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Vilayet Müdürlüğü, Kaymakamlık üzere resmi kurumlara başvurması gerekiyor. Bu resmî müracaat sonrası gelen teknik gruplar birebir sistemler ile binanın testini gerçekleştiriyor.
Ancak nihai kontrol yetkisi bakanlıkta olduğundan ağır hasarlı çıkan binalar için tahliye ve yıkım kararı çıkabiliyor. Yıkım kararının çıkmadığı senaryoda bile şayet binada sorunlar mevcutsa daha ayrıntılı inceleme için bakanlıkça yetkilendirilmiş olan yapı kontrol firmalarına başvurulması istenebiliyor.
Fakat tahliye ve yıkım kararları olmaksızın bina kontrolü yaptırabileceğiniz belediye projeleri de var;
Örneğin İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin yürüttüğü Bina Tespiti Projesi, büsbütün ücretsiz olarak binaların hasar tespitlerini yapıyor. Hızlı tarama testi için belediye takımları binaları ziyaret ederek testi gerçekleştiriyor. Akabinde 10 gün üzere bir müddet içerisinde sonuçlar iletiliyor.
Bu usul ile testi gerçekleştirilen binalar riskli yapı ilan edilmiyor; bir yıkım ya da tahliye kararı da çıkmıyor. Testin maksadı konut sahiplerini bilgilendirmek ve kentin yapı stoğu durumunu belirleyebilmek. Hatta İBB Sarsıntı Risk İdaresi ve Kentsel Düzgünleştirme Dairesi Lideri Hasret Tut bu bahiste açıklama yaparak binalarını teste sokmaktan çekinenlerin korkmaması gerektiğini; bu süreçle bir yıkım ya da tahliye kararı çıkmayacağını vurguladı.
Siz de şayet İstanbul’da yaşıyorsanız buradan proje ayrıntılarına göz atabilir; farklı vilayetlerde devam eden benzeri projeler olup olmadığını öğrenmek için yaşadığınız kentin belediyesinin resmi web sitelerini ve toplumsal medya hesaplarını tarayabilirsiniz.
Depremzede vatandaşlarımıza dayanak vermek isterseniz;
Bir binayı zelzeleye güçlü hale getirmenin en muteber yollarından biri olan sismik izolatörleri anlattığımız görüntümüze göz atmak isterseniz;
Tüm ülkemizi derinden sarsan sarsıntı felaketi sonrası psikolojimizi nasıl düzelteceğimizi bir uzmanla konuştuk;
