Big Mac Endeksi’ne Göre Türk Lirası Olması Gerekenden %28 Daha Değersiz! Peki Konunun Hamburgerle Ne Alakası Var?
Bir para ünitesinin olması gereken kıymetin altında mı, yoksa üstünde mi olduğunu nispeten sıkıcı finansal göstergeler ile belirlemeye alışkınız. Big Mac Endeksi’yse bizlere bu konsepti daha eğlenceli ve anlaşılabilir bir halde anlatıyor. Hazırsanız başlayalım!
The Economist tarafından 1986 yılının Eylül ayında ortaya atılan Big Mac Endeksi, farklı ülkelerdeki para ünitelerinin kıymetlerini karşılaştırabilmek için kullanılıyor. Para ünitelerinin “doğru” düzeyde olup olmadığını tespit etmek maksadıyla kullanılan Big Mac Endeksi’nin temeliyse satın alma gücü paritesine dayanıyor.
Hamburger ekonomisi olarak da isimlendirilen bu teori, McDonalds’ın ikonik hamburgeri Big Mac’i temel alarak aslında sırf döviz kuru teorisini daha anlaşılabilir ve eğlenceli hale getirmek için tasarlanmış olsa da ilerleyen vakitlerde ders kitaplarında bile yer edinmeyi başardı. The Economics yılda iki sefer Big Mac Endekisi’ni güncellemekte.
Öncelikle neymiş bu satın alma gücü paritesi bir bakalım.
Satın alma gücü paritesine nazaran kur oranları, bir döviz kurunun satın alabileceği ürünün bedeline göre belirleniyor. Diğer bir deyişle, bir mal yahut hizmet sepetinin (bizim içeriğimizde bu bir Big Mac olacak) farklı ülkelerdeki fiyatlarının oranı da diyebiliriz.
Yani bu parite sayesinde farklı ülkeler ortasındaki fiyat seviyelerine ait farklılıklar giderilerek fiyatlar kura bağımlı olmadan eser bazlı karşılaştırılabiliyor.
Peki Big Mac Endeksi tam olarak nasıl işliyor?
Big Mac Endeksi, bir ülkede bir adet Big Mac almak için dolar cinsiden ödenmesi gereken fiyatı temsil ediyor.
Bu endeks, Amerika’da satılan Big Mac’in fiyatını temel olarak alıyor ve başka ülkelerdeki Big Mac fiyatını Amerika’daki fiyat cinsinden hesaplıyor.
Çıkan sonuç Amerika’daki fiyattan fazlaysa kur değerinin üstünde (overvalued), Amerika’daki fiyattan düşükse değerinin altında (undervalued) olarak nitelendiriliyor.
Özetlemek gerekirse, Amerika’daki Big Mac fiyatıyla başka ülkelerdeki satış fiyatları karşılaştırılarak Big Mac endeksi, diğer bir deyişle “Big Mac kuru” hesaplanıyor ve bu kur gerçek döviz kuru ile karşılaştırılarak gerçek pahanın altında mı, yoksa üstünde mi olduğu tespit ediliyor.
En değerli Big Mac’i hangi ülkeler yiyor bir bakalım.
The Economist’in Temmuz 2023’te yapmış olduğu araştırmaya nazaran; sırasıyla İsviçre, Norveç, Uruguay, Arjantin, Avrupa Birliği ülkeleri, İsveç ve Danimarka en kıymetli Big Mac’i satan ülkeler olarak nitelendirilmiş.
Peki ya en ucuz Big Mac hangi ülkelerde?
En ucuz Big Mac’iyse sırasıyla Tayvan, Endonezya, Hindistan, Mısır, Güney Afrika, Filipinler ve Ukrayna satın alıyor.
The Economist’e nazaran 2023 Temmuz ayında Türkiye’nin Big Mac Endeksi nasılmış göz atalım.
Verilere nazaran, bu yıl temmuz ayında ülkemizde bir Big Mac 95 lirayken, fiyatlarını baz aldığımız Amerika’da 5.58 dolar.
Kurlara bakacak olursak da 2023 Temmuz ayında 1 Türk lirası 26,93 dolara tekabül ediyor.
Big Mac fiyatlarını karşılaştırdığımızda (95/5.58) döviz kurunun 17,03 çıktığını görüyoruz. Yani piyasa kıymetinin epey altında bir kur ile Big Mac satın alıyoruz.
Halbuki Amerika’daki satış fiyatını (5.58) kur oranıyla (26.93) çarparak bir Big Mac’in Türk lirası fiyatını hesaplamak isteseydik 150,26 TL üzere bir sonuca ulaşacaktık.
Sonuç olarak bu hesaplamalar ışığında ülkemizde 95 liraya satılan bir adet Big Mac’in olması gereken bedelin %36.8 altında olduğunu görüyoruz.
Peki şu an durum nasıl?
28 Eylül 2023 tarihinde McDonalds’ın sitesinde bir adet Big Mac 110 TL.
Amerika Big Mac’i içinse Amerika’da bizdeki kadar yüksek bir enflasyon olmadığı için yine Temmuz 2023’teki fiyatı yani 5.58 doları baz alalım.
28 Eylül 2023 itibarıyla güncel dolar kuruysa 27.43 TL.
Şimdi hesaplamaya geçiyoruz.
Ülkeler ortası fiyatları baz aldığımızda (110/5.58), Big Mac Endeksi’nin gösterdiği kur 19,71 TL.
Piyasadaki gerçek dolar kuruysa 27.43 liraydı.
Yani bu hesaba göre 2023 Eylül ayında Big Mac olması gereken değerin %28.14 altında kıymet almış diyebiliriz.
Yorumlayacak olursak, Big Mac Endeksi’ne nazaran Türk lirasının piyasa kıymeti Amerikan doları karşısında hak ettiği kıymetten %28.14 daha değersiz diyebiliriz.
