Batmakta Olan Bir Kargo Gemisiyle Karşılaşırsanız Köşeyi Dönersiniz! (Ama Tek Bir Şartla)

Her yıl kargo taşıyan onlarca konteyner gemisinin denizlerde kaybolduğunu ya da battığını biliyor muydunuz? Şayet olur da bir gün bu gemilerden birine denk gelir ve malların bir kısmını dahi kurtarabilirseniz Denizcilik Kanunları’na nazaran bir servet kazanma imkânınız var.

Deniz ticareti, günümüzde akılalmaz boyutlara ulaşmış durumda. Yılda yaklaşık 226 milyon kargo gemisinden bahsediyoruz. Ülkeler yahut kıtalar ortası seyahat ediyor, büyük okyanusları aşıyor, fırtınalarla ve dev dalgalarla boğuşuyor ve gidecekleri yerlere ulaşıyorlar.

Bazen de ulaşamıyorlar. Onlarca gemi, güçlü kaidelerle karşılaşıp bu seyahati tamamlayamayabiliyor. Kıyıya vuruyor, batıyor veya dalgalarla rotasından büsbütün saparak sürükleniyor.

Bugün ulaştığımız teknolojide bir gemi nasıl olur da kayıplara karışır?

Denizcilik, dünyanın en eski bölümlerinden biri. Tarihi milattan öncesine kadar gidiyor. Bugün gemiler doğal ki kıtaları aşmak için tasarlanan ve yüksek teknolojilerle ve önlemlerle donatılmış durumdalar.

Yine de ekstra alınan tedbirler de var. Konteyner gemilerine bağlanmış olan ve geminin hakikat rotada olduğundan emin olmaya yarayan romorkörler üzere. Lakin bazen tüm bu tedbirler bile şiddetli deniz şartlarına kurban gidebiliyor.

Bir konteyner gemisi demek milyonlarca dolarlık bir sevkiyat demek. Limana ulaşamayan bir gemi ise şirket için büyük bir kayıp.

Boğaz’da sık sık gördüğümüz, tonlarca sevkiyatla yüklü gemiler yüzlerce arabayı, tonlarca malı, elektronik aleti vb. taşıyorlar. Bu türlü bir geminin ve mürettebatının denizde yapayalnız ve çaresiz kalması büyük talihsizlik.

Birileri için büyük bir kriz, öteki birileri için her vakit fırsat demek.

Çok ancak çok eskiye dayanan birtakım enteresan Denizcilik Kanunları var ve hâlâ geçerliler. Bunlardan birine nazaran, savrulmuş bir gemiyi kıyıya çekmeyi başaran veya batmak üzere olan bir gemiden olabildiğince fazla malı kurtarmayı başaran kişi; yasal olarak, kurtardığı malların bedeli kadar maddi karşılık talep edebiliyor. 

Kulağa çağdaş kanunlardan çok uzak gelmiyor mu? Zira o denli. Kural çok fakat çok ilkel vakitlere dayanıyor.

Bu kanunun çıkış gayesi, vaktinde korsan yağmacılığını önlemek içindi. Yani biri kurtarmadıkça gemi, korsanların eline kalır. Kurtarmak için bir motivasyon gerekiyor. 

Bu kuralı birinci defa milattan evvel 1000 ila 800 yılları ortasında, muhtemelen Fenikeliler ile Dorlar arasındaki uyuşmazlıklar periyodunda Rodos adasında yazılan Denizcilik Kanunları’nda görüyoruz, Bizans İmparatorluğu periyodunda de tıpkı kanuna rastlıyoruz.

Yani resmen, yasal olarak âdeta gemilerden ne kurtarırsanız kâr diyen uluslararası bir yasa var. “Law of Salvage”, yani Kurtarma Kanunu.

Aslında bunun arkasındaki mantık çok daha karmaşık ama olabildiğince kolay biçimde özetlemeye çalışalım:

Denizlerde güç durumda bir gemiyi gördüğünde bunu büsbütün yahut kısmen kurtaracak imkanlara sahipsen ve kimse senden talep etmediği hâlde bu gemiyi limana ulaştırma yahut malların bir kısmını kurtarma misyonunu üstlendiysen bunun ismi Denizcilik Kanunları’nda “pure salvage”. 

Bu durumda mahkemeye gittiğinde gemideki mal ölçüsü kadar bir karşılığı almaya hak kazanıyorsun.

Bir kıyı güvenlik gemisi bir konteyneri kurtarsa o da bu hakkı kazanabilir mi?

Hayır. Bu yasanın kıymetli kaidelerinden biri zorlu şartlar altında ve zorunda olmadığın hâlde, sonucunu bilmediğiniz bir işe istekli olarak girmiş olman. Burada “gönüllülük” anahtar söz.

Yani şayet bu konteyner gemisini kurtarmak esasen sizin için bir zorunluluksa, yani görevinizse bu durumdan faydalanamıyorsunuz. Sahil güvenlik gemileri, römorkör ya da gemi mürettebatı bu durumdan faydalanamaz.

Zaten kolay kolay kurtarılabilir ya da kurtarılması olası bir gemiyi sadece birinci siz buldunuz diye milyonlarca dolara konabilir misiniz? Buna da hayır.

Buradan ne kadar hisse alacağınız, geminin ne kadar büyük bir tehlike altında olduğu ile irtibatlı olarak belirleniyor. Büyük bir dalganın yaklaştığını gördüğünüz an bir gemi üzerinde hak sav edemezsiniz. Artık korsan devrinde yaşamıyoruz doğal ki (Somali kıyıları üzere kimi istisna bölgeler hariç).

Bu kuralın geçerli olmadığı bir küme daha var: Şayet bu gemiyi kurtarmak birebir vakitte kendi hayatınızı da kurtarmak manasına geliyorsa o vakit da rastgele bir para talep etme hakkınız yok. 

Gemiyi kurtarabilecek ekipman ve imkâna sahip olduğunu düşünüyorsan, kurtarmadan evvel şirketle bir mutabakat yapabilirsin.

Bu kanun bazen de sözleşmeler üzerinden çalışıyor. Geminin sahibi şirket, bunu kurtarma kapasitesi olan bir firma ile “Sözleşmeli Kurtarma” isminde bir mutabakat yapıyor, imzalar atılıyor. Şayet gemi, kısmi yahut büsbütün kurtarılırsa firmanın bunun karşılığında alacağı ölçü karşılıklı anlaşılarak belirleniyor.

Bir kontrat karşılığı bu gemiyi kurtarmayı kabul ettiğin için “gönüllülük” şartı devreden çıkmış oluyor. Bu nedenle bu eski Denizcilik Kanunu’na uygun olarak çok büyük bir ölçüde karşılık bekleyemezsin. Natürel bazen de bu mukaveleler çok büyük paralar karşılığında yapılabiliyor.

Yalnızca gemiyi değil, denizleri geminin yaratabileceği mümkün ziyanlardan kurtarmak da bu kânun altında değerlendirilebiliyor.

Bu kânunun modern uyarlamasında farklı bir istisna daha var. Gemiyi ve malları kurtarabilecek durumda olmasanız bile batan yahut denizlere önemli bir petrol atığı sızdıran bir geminin vereceği çevresel zararı durdurabileceksen bunun için de kısmi bir ödeme alabiliyorsun.

Söz konusu milyon dolarlık konteynerler ve tahminen binlerce canlıya ziyan verecek büyük bir etraf felaketi olduğunda bu hiç de küçük bir ödeme olmuyor.

Ne kadar uğraşırsan uğraş, başarılı olamadıysan tekrar hiçbir şey alamazsın.

Son şart ise “başarı”. Kurtarma Kanunu büsbütün “başarı yoksa ödül de yok” temelinde bedellendiriliyor. Yani rastgele bir malı başarılı bir biçimde kurtaramadıysan ne kadar emek vermiş, kendini ne kadar tehlikeye atmış, ne kadar para harcamış olursan ol herhangi bir karşılık alamazsın.

Tüm bu nedenlerden ötürü bu gemi kurtarma durumu, günümüzde çok nadiren yaşanan bir durum. Çok ender denk gelebilecek ve muvaffakiyet talihi da az olan bu türlü bir durum için, büyük yatırımlar yapıp bir kurtarma firması kurmayı da pek fazla insan düşünmüyor. 

Ama nadiren de olsa keyfine denize açıldığını ve bir biçimde bir gemiyi kurtarabildiğini gördüğümüz örnekler de yok değil. Bu milyonda bir denk gelecek güçlü talih kuşu bir gün sizin başınıza konarsa, artık neler yapabileceğinizi biliyorsunuz.

İlgilenebileceğin öteki içerikler: