İnsan bilimi olarak da anılan antropoloji bu ismi hakikaten de hak ediyor zira sözün tam manasıyla insanın, insan haline geldikten sonra tabiat ile olan bağlantısını inceliyor. Tabiat bilimlerininin ve beşeri bilimlerin bir ortada kullanıldığı antropoloji nedir, neyi inceler gelin yakından bakalım.
Antropolojinin bir müziği olsa eminiz ‘İnsan insan dedikleri, insan nedir artık bildim.’ olurdu. Zira antropoloji insan kavramını kültür ve tabiat başta olmak üzere pek çok farklı alan üzerinden inceleyen bir bilim. İnsan homo sapiens yani bildiğimiz insan haline geldikten sonra tüm yaşadıkları antropoloji alanına girer ve pek çok farklı metot ile tüm ayrıntılarıyla incelenir.
Antropoloji, üzerine uzun yıllardır çalışılan bir bilim olsa da asıl yükselişini 20. yüzyılda kazanmış ve o noktadan sonra uzmanlaştığı alanlar olmuştur. Yapılan çalışmalar sayesinde insanlığın geçmişi hakkındaki bilinmezleri keşfediyor ve geçmişin ışığı ile günümüz dünyasını aydınlatmaya çalışıyoruz. Antropoloji nedir, neyi inceler, toplum hayatına tesirleri nelerdir gelin yakından bakalım.
Temel bir tarif yaparak başlayalım; Antropoloji nedir?
Dilimizde insan bilimi olarak da isimlendirilen antropoloji, homo sapiensi yani insanı evrimsel tarihi süreç boyunca hayvandan ayıran her türlü kültürel ve biyolojik özelliği inceleyen bir bilimdir. Her şey antropoloji alanına girebilir ve uzmanlar tarafından kullanılabilir. Dikkat edilen tek şey, o alanın insan ile bir biçimde bağlantılı olmasıdır.
Tam olarak antropoloji neyi inceler?
Antropoloji vakit içerisinde farklı alt uzmanlık kısımları geliştirmiştir. Örneğin fizikî antropoloji insanın evrimsel süreçte değişen biyolojisi üzerinden bir inceleme yapar. Kültürel antropoloji ise insan topluluklarının toplumsal ve kültürel yapılarını incelemektedir. Toplumsal, dilsel, ruhsal antropoloji üzere sayısız alt uzmanlık kolundan kelam etmek mümkün.
Mesela arkeoloji farklı bir bilimdir lakin bilhassa 19. yüzyılda yapılan çalışmalardan sonra antropolojinin ayrılmaz bir modülü haline gelmiştir. Zira insanlığın geçmişinde hem biyolojik hem de kültürel gelişmeler vardır. Şanslıysak bu gelişmelere dair birtakım ispatları arkeolojik çalışmalarda bulabiliyoruz.
Antropoloji, beşeri bilimler ile tabiat bilimlerinin kesiştiği yerde doğdu:
Koca insanlığı düşünürsek onun kültürel gelişmelerini incelemek beşeri bilimlerin, biyolojik gelişmeleri incelemek ise tabiat bilimlerinin alanı olmuştur. Fakat kestirim edebileceğimiz üzere insanın toplam gelişmesine bakacak olursak bunlar tek başına kâfi gelmez. Zira insan hayvandan ayrıldığı noktada kültür oluşmuş ve biyoloji ile şekillenmeyi sürdürmüştür.
Bütün tarihî sürece baktığımız vakit kültür, insana öbür ahenk biçimlerinden farklı bir ayrılma yaşatmıştır. Hayatta kalma başta olmak üzere bulunduğu yere karşı ahenk sağlamak zorunda kaldığı ekolojik sistem sonucunda insan sayısız değişkene sahip bir yaratıcılık mahareti geliştirmiştir. İşte antropoloji de tam olarak bunu incelemektedir esasen.
İnsan topluluklarının büyümesi, değişmesi ve gelişmesi bulunduğu doğal ortamdaki kültürün gelişmesi ile şekillenmiştir. Aynı periyotta yaşamış ancak farklı ekolojik sistemlerde var olmuş insan kümelerindeki tarihî kalıplar, çeşitlemeler ve bunlarla bağlı öbür özellikler birinci günden beri antropolojinin ana araştırma bahisleri olmuştur.
Aslında yüzlerce yıldır antropoloji çalışmaları yapılıyor:
Antropolojinin başka bir disiplin olarak ele alınması lakin 20. yüzyılın birinci yıllarında mümkün olsa bile aslında tanımına ve inceleme alanlarına bakacak olursak bilim insanlarının yüzlerce yıldır antropoloji çalışmaları yaptığını söyleyebiliriz. Bilhassa 17. yüzyıldan başlayan Avrupalı devletlerin farklı toplulukları kolonize etmesi, bu çalışmaların kurumsal başlangıcı kabul edilebilir.
Kuzey Amerika’nın, Güney Amerika’nın, Avustralya’nın ya da Afrika’nın keşfedildiği birinci vakitleri düşünün. Karşılarında beşerler var fakat bu beşerler kendileri üzere değil. Elbette ortalarından birtakım ruh hastaları onları insan olarak görmemiş ve sistematik katliamlar uygulamışlardır. Neyse ki kimi aklı başında bilim insanları doğal tarih alanında çalışmalar yürütmüşlerdir.
19. yüzyıla geldiğimizde antropoloji, doğal tarihten ayrılmaya başlamıştır. 1935 yılında T. K. Penniman tarafından kaleme alınan A Hundred Years of Anthropology isimli eser ile antropoloji farklı bir disiplin olarak kıymetlendirilir hale gelmiştir. Maalesef sonraki yıllarda bu çalışmalar, bilimsel ırkçılık kavramının da temellerini atmıştır. Evet, Hitler.
Antropolojinin farklı uzmanlık alanları var:
- Biyolojik antropoloji
- Dilbilimsel antropoloji
- Kültürel antropoloji
- Psikolojik antropoloji
- Arkeoloji
Biyolojik antropoloji:
Fiziksel antropoloji olarak da isimlendirilen biyolojik antropoloji, insanı başka canlılardan ayıran biyolojik özelliklere ağırlaşır. İnsan evrimi ile ilgili fosiller başta olmak üzere çevrenin biyolojik evrimi, primat morfolojisi, kalıtım, ahenk, varyasyon üzere farklı inceleme alanları vardır. İnsanların farklı ortamlara nasıl ahenk sağlamış olduğu biyolojik antropoloji çalışmaları ile anlamlandırılmak istenir.
Dilbilimsel antropoloji:
Dilbilimsel antropoloji isminden da anlaşılacağı üzere insanı insan yapan en temel kavram olan lisan üzerine incelemeler yapar. Zira dünyayı nasıl gördüğümüz ve birbirimizle nasıl irtibat kurduğumuz bizim en kıymetli özelliğimizdir. Lisan ile hayatımızdaki manaları inşa ederiz, yeni kimlikler oluştururuz ya da kimliklerimizi değiştiririz. Zati kabul edilmiştir ki toplumun anahtarı lisandır.
Kültürel antropoloji:
Kültürel antropolojinin temel emeli, belli bir bölgede yaşayan insanın o bölgeyi nasıl anladığını anlamaya çalışmaktır. Giyinme, yeme, konuşma üzere temel kültürel pahalar aslında o insan kümesinin anladığı şeyler üzerinden koyduğu kurallardır. Bu kurallar üzerinden farklı toplumların nasıl değiştiği, nasıl geliştiği, nasıl birleştiği ya da nasıl ayrıştığı da ortaya çıkar. Pek çok kültürel antropolog, bu çalışmalarını yürütmek hedefiyle yabancı kültürlerin içinde vakit geçirir.
Psikolojik antropoloji:
Psikolojik antropoloji aslında Amerika bilim dünyasının odaklandığı ve 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmış bir uzmanlık alanıdır. Antropoloji genel olarak insan kümelerini örgütlenme kalıpları üzerinden inceler. Fakat yapılan çalışmalarda aslında toplumsal yapıdaki bireylerin, genel kümeye tesirleri olduğu fark edilmiştir. Yani toplum içindeki birey de incelenmeye kıymet görülmüştür.
Arkeoloji:
Aslında arkeoloji kendi başına bir bilimdir ve bu biçimde kıymetlendirilir. Fakat antropoloji çalışmaları için gerekli geçmişe ilişkin bulguların büyük bir kısmı yapılan arkeoloji çalışmaları sonucunda elde edildiği için zaman içerisinde bu iki disiplin ayrılmaz bir bütün haline gelmişlerdir. Arkeoloji çalışmaları olmasa, antropoloji çalışmaları için gerekli bulgular eksik kalırdı ve bu nedenle de elde edilen sonuçlar asla tam olarak gerçeği yansıtamazdı.
İnsanı insan olduğu günden beri etrafı ile birlikte pahalandıran bilim olan antropoloji nedir, neyi inceler gibi merak edilen soruları yanıtladık. Elbette antropoloji koca bir bilim ve içine daldığımızda kaybolacağımız ayrıntılara sahip ancak biz bu yazımızda sırf antropoloji ile birinci sefer tanışan okuyucularımıza temel bir bilgi vermeyi hedefledik.
