1923’teki Bir Türk Kadınını 2023’e Işınlayabilseydik Günümüz Türkiye’sinde En Çok Nelere Şaşırırdı?

Cumhuriyet’in yeni yeni kurulduğu devirlerden fırlayıp günümüz Türkiye’sine ışınlanan bir Türk bayanı çizsek sizce şu an ülkede nelere şaşırırdı? Sizler için bunu sahnelemek istedik ve ortaya değişik bir senaryo çıktı!

2024’e kalan son saatlerde ülkemizde 100 yılda değişen şeylere beraber bakmak ismine farklı devirlere ilişkin iki Türk kadınını biraz gerçeküstü bir senaryo çizerek karşılaştırdık. 1923’ten bugüne kadar değişen şeyleri 1923’ten gelen bir bayanın gözünden tekrar görmek ister misiniz?

Cumhuriyet’in sadece birinci günlerini yaşayan Afife, günümüz Türkiye’sinin İstanbul’una ışınladığında bakın neler oluyor…

1920’lerdeki İstiklâl Caddesi’nden eser yok.

Tarih boyunca İstanbul’un kalbi olan İstiklâl Caddesi, hem siyasi hem de kültürel olayların merkezi oldu. Yıllar geçse de değişmeyen tek şey buranın gücü üzere görünüyor. 1920’lerde trafiğe açık olan, yalnızca yayalara ilişkin olmayan bu cadde, günümüzde İstanbul’un en kalabalık bölgesini oluşturuyor. Hem tarih kokan hem de değişimi böylesine hissettiren bu alanın müsabaka için kusursuz bir yer olduğunu düşündük. 

Yalnızca beşerlerle dolu olan caddenin imgesiyle karşılaşan Afife, birden etrafını büyük bir şaşkınlıkla süzüyor. Etrafta çeşit çeşit insanlar, mağazalar, akılalmaz bir kalabalık… Afallayarak etraftaki insanların imgelerini hafızasına kaydediyor, burası ya İstanbul değil ya da beşerler çok değişmiş!

O kadar kalabalık ortasında onu fark eden bir çift göze rastlayan Afife, 2023’e ilişkin olmadığını etrafa attığı ürkek bakışlar ve ‘garip’ giysi biçimiyle muhakkak etmiş üzere. 

Günümüz Türkiye’sinde yaşayan Sinem’i bu garip imgesiyle dikkat çeken bayanın yanına yaklaştırarak bir sohbete daldıralım.

Sinem, Afife’nin bu imgesinin sebebini içten içe merak ederken kendisiyle ilk kez karşılaşmış olmalarına karşın içten bir sohbet gerçekleştiriyor. Afife’nin etrafa attığı şaşkın bakışlar, Sinem’in dikkatini çekmiş olmalı ki bu şık hanımefendinin nereden geldiğini merak etmeden duramıyor. 

Farklı devirlere ilişkin iki Türk bayanı, tanışmalarının ardından derin bir sohbete giriyorlar.

– “Bu tuhaf kutucuk ne işe yarıyor? Onu neden daima elinde tutuyorsun? Burada herkesin elinde bundan gördüm!”

Sinem ise gülerek yanıt veriyor: “Bu bir telefon. Beşerlerle irtibat kurmak, bilgi edinmek ve hatta fotoğraf çekmek için bile kullanıyoruz.”

Afife gözlerini açarak: “Yani bu küçücük şeyle hem konuşabiliyorsun hem de fotoğraf mı çekiyorsun? Bizim vaktimizde bu kadar küçük ve pratik bir şey değildi fotoğraf makinesi. Hem de biriyle irtibat kurmak bu türlü bir aygıtla akıl kârı değil!”

İstiklal’de yürürken etrafa merakla bakan Afife, sorular sormaya devam eder. Onun bildiği İstanbul, bu İstanbul değil.

– “Benim dönemimde İstiklâl Caddesi böyle renkli ve kalabalık değildi. Otomobiller vardı, artık insan dışında hiçbir şey göremiyorum. Bu kadar çok insan, mağazalar ve ışıklar… Ne değişti bu kadar?“

Sinem anlatmaya başlar: “Evet, vakitle çok şey değişti. Kentler çağdaşlaştı, teknoloji çok ilerledi. Beşerler artık giyinmekte özgür, yeni yeni usuller oluştu. Bak, şu mağazaların her birinde herkesin zevkine nazaran giysiler bulmak mümkün. Artık herkes dilediği üzere giyinebiliyor. Moda, tıpkı vakitte kendini söz etme biçimimiz hâline geldi.”

Afife: “Benim dönemimde kıyafetler üzerimde de göreceğin üzere daha şık ve tek seviyeydi. Artık ise renkli ve çeşitli dizaynlarla dolu mağazalar görmek beni hayrete düşürdü. Bu giydiğin pantolonu bizim devrimizde sırf erkekler giyer. Moda dünyası hakikaten bu kadar vakitte nasıl bir evrim geçirmiş! Bunun dışında değişen şeylere bakıyorum da benim gördüğüm yanlışsız mu yoksa orada çalışan, bir bayan mı?”

Sinem gülerek: “Evet, o bir bayan. Bizlerin toplum içindeki rolü de evrim geçirdi. Kadınlar artık her alanda varlar: iş dünyası, sanat, bilim… Artık bayanlar da erkeklerle eşit haklara sahipler ve istedikleri alanda çalışma fırsatları var.”

Afife: “Bu ne kadar inanılmaz bir şey! Her şey ne kadar da değişmiş. Kendi dönemimde çalışmak için can atsam da yalnızca konut işi yapabiliyordum. Eğitimimiz bile sonluydu. Bizler daha çok konut içinde misyon alırdık. Çalışmayı hayal dahi edemezdik. Artık bu türlü güçlü ve üreten bayanlar görmek beni çok etkiledi.”

1920’lerde bayanların siyasete değil katılması, bundan bahsetmeleri bile söz konusu değildi.

Sinem: “Artık bayanlar diledikleri eğitimi alıp istedikleri hayatı kendileri seçebiliyorlar. Hem iş dünyasında hem de birçok farklı sektörde etkin roller üstleniyoruz. Ülkemiz, kuruluş yıllarından itibaren kadın-erkek eşitliği konusunda birçok Batı ülkesinden daha evvel ve daha ileri düzenlemeler ve uygulamalar gerçekleştirdi. Bizlere seçme ve seçilme hakkının tanınması, bu gayretlerin en bilinen örneklerinden. 1930’da belediyelere, 1933’te muhtarlıklara ve 1934’te milletvekili seçme ve seçilme hakkını elde ettik. Bu hak, milletlerarası kontratların dünya gündeminde bile olmadığı bir periyotta, Atatürk ihtilalleri sayesinde birçok Avrupa ülkesinden evvel kazandık.”

Afife merakla sorar: “Keşke ben de bu periyoda denk gelebilseydim. Bu değişim ne vakit başladı?”

Sinem: “Bu değişim, bayan hakları için yapılan çabalar ve toplumsal farkındalık artışıyla başladı. Ancak bu süreç vakit aldı ve günümüzde de hâlâ zorlukları devam ediyor. Eğitimden idareye, aileden siyasete kadar devletin temelini oluşturan laiklik, demokrasi ve hukuk devleti unsurlarının, kadın-erkek eşitliğinin göz arkası edilmesinden artık tasa duyuyoruz. Bayana yönelik şiddet maalesef gitgide artsa da elde ettiğimiz kazanımlara sahip çıkmaya kararlıyız. Bayanların eşitlik ve demokrasi uğraşı, bayana yönelik şiddet durdurulana kadar devam edecek.”

Afife: “Bu ayrımcılık ve nefret söylemi hiçbir vakit yok olmayacak üzere. Gelecek jenerasyonlar için bu özgürlük ve haklar çok kıymetli. Umarım bu dönüşüm daima devam eder. Bizim devrimizde yeni yeni bayan hareketliliği oluşmuştu. Onların ortasında ben de vardım. Artık bizim başlattığımız çabanın filizlendiğini görmek bende çok derin bir tesir bıraktı.”

Yürümeye devam ederlerken sohbet iyice yoğunlaşır. Bir okuldan çıkan kız çocuklarına dikkat kesilen Afife, sorular yöneltmeye devam eder.

– “Kızlar artık eğitimde her manada özgür değil mi? Ben tabip olmayı çok istiyordum. Ancak periyodun kaideleri buna elvermedi. Artık eğitim gören kız çocuklarını gördükçe içimi dayanılmaz bir huzur kapladı! Kadın haklarındaki bu değişim sürecinde değişen neler oldu?”

Sinem: “Birçok açıdan değerli gelişmeler yaşandı. İş hayatında olduğu üzere eğitimde de artık varız. Toplumsal cinsiyet eşitsizliği dediğim üzere hâlâ var. Bayanlar, bazen misal yetenek ve hünerlere sahip olmalarına rağmen hâlâ tıpkı konumlarda erkeklerle karşılaştırılabiliyor. Ama eğitim alanında yapılan atılımlar, geleceğin üretici bayanlarının ortaya çıkmasında büyük rol oynadı. Sırf öğretmenlik değil, dileyen dilediği mesleğin eğitimini görebiliyor. Mühendislik bile!”

Afife: “Bunları duyduğuma o kadar sevindim ki! Bizlerin gayretinin yıllar sonra bile olsa boşa gitmediğini görmek gurur verici. Ne kadar çok şey değişmiş. Pekala etrafta birçok yabancı asıllı insan görüyorum. Bu değişimin sebebi ne?”

Sinem: “Son yıllarda ülkemiz, çeşitli coğrafyalardan gelen göçmenlere mesken sahipliği yapmış durumda. Suriye üzere ülkelerdeki çatışmalar, insanların inançlı bölgelere kaçmasına neden oldu.”

Afife kaygılı bir sözle: “Bu beşerler neden ülkelerinden ayrılmak zorunda kaldı? Bizim vaktimizde savaşlar vardı lakin bu kadar kitlesel göç yoktu. Savaşlar ve zorluklar anlaşılan hâlâ dinmemiş. Bu kadar insan neden bu kadar çaresiz kalıyor?”

Sinem: “Maalesef ülkelerdeki çatışmalar ve güvensizlik nedeniyle birçok insan, inançlı bir liman arıyor. Türkiye de mültecilere kapılarını açan ülkelerin başında geliyor.”

Afife düşünerek: “Değişen vakitlerde, değişen zorluklar da var demek ki. Az evvel saydığın değişimlerin yanında değişmeyen şeylerin en başında da savaş geliyor sanırım. Umarım bu insanların ülkesinde sorun düzelir ve memleketlerine geri dönebilirler.”

Afife, bir binanın duvarında gördüğü Mustafa Kemal Atatürk’ün fotoğrafını görerek tanıdık bir yüz görmenin heyecanına kapılır.

–  “Peki, Atatürk’e ne oldu? Onun ihtilalleri ve kanıları bugün de yaşıyor mu?

Bu soru, Sinem’in hiç beklemediği yerden geldi. Biraz buruk bir ses tonuyla: “Atatürk, 1938’de hayatını kaybetti, fakat bıraktığı miras hâlâ canlı. Türkiye, onun liderliğindeki çağdaşlaşma ve laikleşme siyasetlerinin tesiri altında. Cumhuriyet bedellerinin hâlâ toplumumuzun temelini oluşturması için çaba ediyoruz.”

Afife “Bunu duymak yüreğimi derin bir sıkıntıyla doldurdu. O, bizim için sırf bir başkan değil; birebir vakitte büyük bir lider, bir baba. O’nun sizler için bugün bile bu kadar derin bir manaya sahip olması beni çok keyifli etti. Şimdi yeni kurmuş olduğu Cumhuriyet’ten kopup buraya gelirken onu kaybedebileceğimizi hiç düşünmemişti. Sormadan edemeyeceğim, Atatürk’ün bayan hakları konusundaki ihtilalleri hâlâ devam ediyor mu?”

Bunları konuşurken bir yerde oturup soluklanarak sokakları, caddeleri de gözlemlemeye başladılar.

Sinem: “Evet, bayan hakları konusundaki ihtilaller devam ediyor. Atatürk’ün bizlere verdiği bedeli sizler kadar çok hissedemesek de bugün Türkiye’de bununla ilgili çok çaba var. 17 Şubat 1926 tarihinde kabul edilen Medenî Kanun sayesinde bizler ülkemizde resmi olarak eşit haklara kavuştuk. Medenî Kanun’un getirdiği tek eşlilik, resmi nikah, evlenme yaşı ve mirasta kız ve erkek çocuklara eşit hisse üzere kurallar, bayan hakları açısından günümüzde hala büyük değer taşıyor.”

Afife: “Atatürk’ün liderliği altında biz de bayan haklarında birçok ileri adım atmıştık. Ancak benim vaktimde bunlar çok yeni başlamıştı. Atatürk’ün mirası yaşamaya devam ediyor demek. Umarım ülkemizdeki gelişmeler daima daha uyguna masraf.​”

Sinem: “Biz de Atatürk’ün mirasına bağlı kalarak, daha güçlü, daha özgür bir Türkiye için çalışmaya devam edeceğiz.”

Etrafı gözlemlerken hâlâ Osmanlı Türkçesinin konuşulduğunu düşünüyordu. Ta ki Türkçe tabelaları görene kadar.

Afife: “Şaşkınlığım bitmiyor! Bu yazı da neyin nesi, okuyamıyorum. Osmanlı Türkçesini kullanmıyor musunuz?”

Sinem: “Aslında hâlâ Türkçe konuşuyoruz. Ancak dilimizde bir değişiklik oldu. 1928’de Atatürk’ün liderliğinde, Türk alfabesi Latin harfleriyle yazılmak üzere değiştirildi.”

Afife şaşırarak: “Latin harfleri mi? Yani Arap harfleri değil mi artık?”

Sinem: “Evet, evvelki yazı sistemimiz Arap alfabesine dayanıyordu ancak 1928’de yapılan bir ıslahatla Latin alfabesine geçtik. Bu bizlere, okuma ve yazma konusunda büyük bir kolaylık sağladı. Atatürk, bu değişikliği lisanın çağdaşlaştırılması ve öğrenilmesinin kolaylaştırılması emeliyle başlattı. Ayrıca uluslararası bağlantıda daha faal olabilmek için Latin alfabesine geçilmesi stratejik bir ataktı.”

Türkiye’nin nasıl bu noktaya evrildiğini düşünürken 1923’ten sadece birkaç yıl sonra bu ihtilallerin yapılacak olması Afife’yi heyecanlandırdı.

Cümlelerini “Beni bu kadar farklı ve değişik bilgilerle aydınlattığın, ülkemizin 100 yıl sonra nasıl bir hâl aldığını görmemde yardımcı olduğun için müteşekkirim. Geleceği öğrenmek benim için hem duygusal hem de ümit verici oldu. Artık yarınlara daha umutlu bakabileceğim. Tahminen bir gün tekrar karşılaşırız.” diyerek 2023 Türkiye’sine veda eden Afife, Atatürk’ün bıraktığı mirasın bugün de hâlâ yaşatılmaya çalışıldığını görmüş oldu.

En azından bayanlar için büyük bir değişimin simgesi olan bu 100 yıl, kaç 100 yıllar doğursun.