Tarihin en büyük dahilerinden Mimar Sinan’ın kafatası 87 yıldır kayıp. Böylesine önemli bir değer, mezarında başsız bir şekilde yatıyor.
1930’lu yıllardaki Türklük tartışmaları nedeniyle 1935 yılında Sinan’ın başı, türbesindeki mezarından çıkarıldı. Amacın bilimsel olduğu iddia edildi ancak asıl amaç farklıydı.
Çıkarılan kafatası, bir daha yerine konulmadı ve bunca yıldır bulunamadı. Peki bu asıl amaç tam olarak neydi?
“Bu deha, olsa olsa bir Türk’tür” denildi ve kafatası şeklinin “brakisefal” kriterini taşıyıp taşımadığına bakıldı. Nedir bu brakisefal?
– Görseldeki kafatası, Mimar Sinan’a ait değil (1902 yılından bir fotoğraf).
Kafatası kemiklerinin ölçüldüğü bu yöntem, 20. yüzyılın başlarında antropologlar tarafından insan popülasyonlarını kategorilendirmek için kullanıldı.
– Görsel: Samuel George Morton’un 1839 tarihli çizimi “Bir siyahi kafatası, Bir Kafkas (beyaz ırk) kafatası, bir Moğol(Turani) kafatası”
Söz konusu yönteme göre, üstten bakıldığında uzun ve düz olan kafatasları dolikosefal olarak adlandırılır. Bu kafatası çeşidi, Avustralya yerlileri Aborjinler ile Güney Afrika yerlilerinde görülüyor. Daha oval olan kafatasları ise mezosefal olarak adlandırılıyor ve Avrupalılarda ve Çinlilerde bulunuyor.
Geniş ve kısa kafatasları ise brakisefal oluyor; bu kategoriye ise Türkler, Moğollar ve Andaman ve Nikobar adaları(Bengal Körfezinde bulunan takımadalar ve Hindistan Birliği’nin eyâleti) yerlileri dahil.
İşte bu yöntem kullanılarak Mimar Sinan’ın Türk olup olmadığına bakılmak istenmiştir ancak kafatası endeksine dayalı bir sınıflandırma, insan ırklarının belirlenmesi için temel oluşturmuyor. Dünya halkları tarih boyunca birbirleriyle karışarak geliştiği için ırk tasnifinin nesnel ölçütlere bağlanma çabası bilimsel değildir.
Bu dehanın Rum ya da Ermeni olduğu iddiaları bulunuyordu.
Gerçekten de Sinan bir devşirmeydi, Türk olmama ihtimali yüksekti. Kayseri’nin Agrianos(bugün Ağırnas) köyünde Ermeni, Rum ya da Hristiyan Türk olarak doğmuştur. “Gebran” olarak nitelenen, Kapadokya’da yerleşik Şaman inançlı Türk topluluğuna mensup olabileceği de düşünülüyor. Yavuz Sultan Selim zamanında devşirme olarak İstanbul’a gelmiş ve Yeniçeri Ocağı’na alınmıştır.
Brakisefalin bir Türklük şartı sanıldığı yıllarda, bazı şehirlerdeki mezarlar kazılarak 1040 adet kafatası Ankara’ya götürüldü(Bazı tarihçiler on binlerce olduğunu iddia ediyor). Türk Tarih Kurumu Başkanı Hasan Cemil Çambel, TTK Başkan Yardımcısı Afet İnan ve TTK üyelerinden Şevket Aziz Kansu, Sinan’ın Süleymaniye’deki mezarından çıkarılan kafatasını, ölçüm yapılması için antropologlara götürdü.
Peki Mimar Sinan gerçekten Türk müydü, yoksa Ermeni veya Rum muydu?
Aslında bunun bir önemi yoktu; Türk, Ermeni veya Rum olması onun değerini ne artıracaktı ne de azaltacaktı ancak yine de mezarı açtırıldı. Ölçüm sonrasında gazetelere haber verildi ve Mimar Sinan’ın “Türk” olduğu iddia edildi. Gazetelerdeki ifadelerin çoğunda aşırı milliyetçi ifadeler kullanıldı.
Kafatasının çıkarılma amacı buydu. Peki daha sonra neden kayıplara karıştı?
– Görsel: Mimar Sedat Çetintaş’ın imzalı bir fotoğrafı (1935 yılında, Süleymaniye’deki türbede çekilmiş).
Ortada bütün halde bir kafatası bile olmayabilir. Mimar Sinan’ın mezarını açan kuruldaki görevlilerden Mimar Sedat Çetintaş, yıllar sonra yaptığı açıklamada; “Tamamıyla kesme taştan yapılmış olan lâhdin yan tarafından toprağa girerek bir tekini çürütüp açtırdım. Buradan bir tek omzumla beraber başımı sokabildim. Ceset tamamıyla çürümüş; kafa örneğinde bir toz halinde toprak, üstüne çökmüştü. Hava ve rutubetten çürüyor galiba ki Bursa’da Yeşiltepe’nin kav kısmında da böyle böyle o kadar cesetten bugün hiçbir şey kalmamıştır. Burada Sinan’ın adut denilen, omuzlardan inen kol kemiklerinin onar santim boyunda birer parça ile kafatasından üç-dört santim çapında bir parça bulabilmiş ve bunları idare heyeti huzurunda antropolog dostum Şevket Aziz Kansu’ya vermiştim. (…)” diyordu.
Mimar Sedat Çetintaş’ın 1963’te yayımlanan bu açıklamalarına bakılırsa o dönemdeki gazete haberleri yalandı.
Mezar, ne de olsa Mimar Sinan’ın ölümünden 347 yıl sonra açılmıştı. Kafatasının bütün halde olmaması gayet mantıklıydı. Küçük bir parça mevcutsa bile bunun nerede olduğu hâlâ bir sır.
Muhtemelen Ankara’da gizli bir mahzende saklanıyor. 1935 tarihli gazetelerin bir kısmında kafatasının Türk İslam Eserleri Müzesi’ne kaldırıldığı yazıyor ancak bu konuda kesin bir bilgi bulunmuyor. Bazı tarihçiler ise Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde olabileceğini belirtiyor.
Bonus: Mustafa Kemal Atatürk’ün vasiyeti üzerine yaptırılan Mimar Sinan heykeli
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi bahçesinde yer alıyor.
Bugün Mimar Sinan’ın kafatası belki hiç yok ancak ölümsüz eserleriyle yaşamaya devam ediyor.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5
