Hepimizin zararsız beyaz bir palavrayla gitmek istemediği bir buluşmadan sıyrıldığı ya da toplumsal medya platformlarında, fizikî yahut ferdî fark etmeksizin olmadığı birisi üzere gözüktüğü vakitler illa ki olmuştur diye düşünüyorum. Pekala, irtibat kurmamız için binbir çeşit yol sunan teknoloji, birebir vakitte palavra söylememizi de kolaylaştıran yeri de hazırlıyor olabilir mi?
İnsanların birbirlerini kandırmaları ile teknoloji ortasındaki temasyı birinci olarak 2004 yılında araştıran çalışmadan bu yana bağlantı kurma yollarımız epeyce değişti- mesela artık çoğumuz, telefonda sesli bir formda konuşmaktansa farklı medya platformları aracılığıyla mesajlaşmayı tercih ediyoruz. Lakin değişen tek şey bu değil. Gelin, palavra söylemek ve teknoloji bağı, 2004 yılındaki çalışmadan beri ne derece değişmiş birlikte bakalım.
Bundan yaklaşık 20 yıl evvel sonuçlar nasıldı?
2004 yılında bağlantı üzerine araştırmalar yapan Jeff Hancock ve çalışma arkadaşları; 28 öğrencinin bir hafta boyunca yüz yüze bağlantı, telefon, iletileşme ve e-posta yoluyla kurdukları toplumsal etkileşimlerin ve öğrencilerin her bir etkileşimde kaç kere palavra söylediğinin raporunu tuttu. Elde edilen sonuçlar; en fazla palavranın toplumsal interaksiyonlar esnasında, en az palavranın ise e-posta yoluyla söylendiği tarafındaydı.
Çalışma sırasında ortaya çıkan bulgular, Hancock’un “özellik tabanlı model” olarak isimlendirdiği sistem ile de uyumluydu. Bu sistem; insanların düşüncesiz bir formda karşılıklı olarak bağlantı kurup kuramadığı, bildirilerin kısa olup olmadığı yahut şahısların uzak olup olmadığına bakmaksızın, şahısların en fazla nerede palavra söyleme eğilimi gösterdiğini varsayım edebilmekteydi.
Hancock’un çalışmasında, toplumsal etkileşim başına en fazla palavranın, tüm bu özellikleri bünyesinde bulunduran teknoloji aracı olan telefonda; en azınınsa insanların eşzamanlı olarak bağlantı kuramadığı ve bildirilerin kaydedildiği e-postada gerçekleştiği ortaya çıktı.
Pekala bundan yaklaşık olarak 20 yıl sonra sonuçlar nasıl değişti?
Toplamda 250 kişi ve yüz yüze, toplumsal medya, telefon, iletileşme, imajlı sohbet ve e-posta yoluyla bağlantı dahil olmak üzere yürütülen yakın vakitli yeni bir çalışmada, Hancock’un yapmış olduğu üzere şahısların yedi gün boyunca kurduğu toplumsal etkileşimler ve söylediği palavralar kaydedildi. Tıpkı 2004 yılındaki çalışmada olduğu üzere, araştırmaya katılanlar en fazla palavrası, birbirlerinden uzak oldukları eşzamanlı ve kayıt altına alınmayan telefon ve imajlı sohbet esnasında söyledi. En az palavra da e-posta yoluyla söylendi; lakin tuhaf bir biçimde irtibat hali başına düşen palavra sayıları ortasındaki farklar epey azdı.
Bu sonuçlar için birkaç muhtemel açıklama mevcut; lakin yapılan çalışmalar neden farklı medya ortamlarının farklı palavra oranlarına sebep olduğunu tam olarak açıklamak için şimdilik yetersiz. Kimi medyaların palavra söylemeyi başkalarından daha çok kolaylaştırması mümkün. Telefon ve manzaralı sohbet üzere kimi medya araçları, palavra söylerken yakalanmamız halinde karşı taraftan gelecek olan reaksiyonun daha hafif olmasına neden oluyor olabilir. Beşerler belli toplumsal alakalar için muhakkak teknoloji biçimlerini kullandıklarından, aldatma oranları teknolojiye nazaran de farklılık gösteriyor olabilir. Mesela, e-posta çoklukla profesyonel ortamlar için kullanılırken; manzaralı sohbet çoğunlukla daha şahsî hedefler için kullanılır. Bu çalışmadan yapılacak en değerli iki çıkarım ise şu:
Birincisi, medya genelinde palavra söyleme oranlarında genel olarak küçük farklılıklar bulunuyor. Asıl değerli olan şey; birinin e-posta yahut telefon yoluyla palavra söylemesindense, palavra söylemeye olan eğilimidir. İkincisi ise, genel olarak palavra söyleme oranı düşük üzere duruyor. Birçok insan dürüst ki bu da, birçok kişinin dürüst olduğunu belirttiği ve sırf birkaç üretken yalancının olduğunu öne süren doğruluk-varsayılan teorisi (truth-default theory) ile dengeli.
2004’ten beri toplumsal medya, öbür beşerlerle etkileşim kurmak için kullandığımız birincil yer haline geldi. Tekrar de, çevrimiçi yahut teknoloji aracılığıyla bağlantı kurmanın, nicelik ve nitelik olarak daha düşük toplumsal etkileşimlere yol açtığına dair yaygın yanlış algılama devam ediyor. Beşerler çoklukla etkileşim için teknolojiyi kullandığımız için dürüstlüğün elde edilmesinin daha sıkıntı olduğuna inanıyor ki bu algı bizi yalnızca yanlış yönlendirmekle kalmayıp tıpkı vakitte deneysel delillerle da desteklenmiyor. Sonuca gelecek olursak; yaşamakta olduğumuz bu dijital çağda palavra söylemenin eskiye nazaran daha yaygın olduğu inancı, elde edilen bilgilerle uyuşmuyor.
