Vampirim biçim biçim, ölürüm vampir için…
2015 yılında sinema alemine saldığı birinci uzun metraj sineması The Witch’ten beridir “sanatlı korku” denince akla gelen birinci isimlerden biri olan Robert Eggers, yeni projesi Nosferatu ile bu ay bir defa daha karşımıza çıktı. Eggers’ın sineması, tıpkı Werner Herzog’un 1979 tarihli tıpkı isimli üretimi üzere 1922 yılında çıkan sessiz sinema Nosferatu’nun bir tekrar çevrimi. Eggers The Witch’i çekip bitirdiğinden beri Nosferatu projesini yoluna sokmaya uğraşmış. Aslında özgün Nosferatu’nun, müsaadesiz yapılıp isimler ve senaryodaki ayrıntılar değiştirilerek dava yememesine uğraşılmış (ve başarısız olunmuş) bir Dracula adaptasyonu olduğunu düşününce, bu kadar uğraşacağına neden dümdüz Dracula yapmadığını sorgulayabilirsiniz elbette. Bu soruların çok tatmin edici yanıtları var. Nosferatu’nun Kont Orlok’u ile Kont Dracula ortasındaki temel farklara bakarak da bu karşılıkları bulabiliyoruz.
Öncelikle Kont Orlok, Kont Dracula üzere insan görünüşlü, halkın ortasında rahatça karışan ve medeniyet oyununu kurallarına nazaran oynayan tebdil-i kıyafet bir canavar değil. Tam bilakis kel başı, sıra sıra keskin dişleri ve sivri kulaklarıyla gölgelerde saklanan halis muhlis bir yaratık. Kazıklı Voyvoda soylu aristokrat kimliğiyle hem bayanları hem de erkekleri rahatlıkla baştan çıkarır, lanetli ordusuna kattığı kimseleri nüfuzunu genişletmek için kullanırken, Orlok kurbanlarını dönüştürmek yerine direkt öldürüp, gelişine eşlik eden vebayla da ölümlerinin gerisindeki folklorik berbatlığı saklıyor. İkisi de yabancı diyarlardan gelen dışarlıklı figürler lakin Dracula’nın bir baştan çıkarıcı olduğu yerde Orlok pandemi sonrası gündemimize daha da uyan, karşı konulamaz bir doğal afet.
Northman’de bile Hamlet’in kökeni olan halk efsanesine dönen Robert Eggers’ın folklorik elementler tarafından cezbedildiğini görmek mümkün. Dracula’nın (ve genel olarak vampir konseptinin) tekrar uyarlanıp romantize edile edile canavar tabiatının yumuşatılmış olmasının direktörün Nosferatu’nun kollarına koşmasında güçlendirici neden olduğuna dair varsayımda bulunmak da o denli. Tüm bunlara Friedrich Wilhem Marnau’nun özgün Nosferatu’sunun hem sessiz sinema sanatının maharetle çekilmiş bir örneği olması hem de telif davası sebepli yok edilememiş sayılı kopyalarıyla günümüze ulaşmasını ekliyorsunuz ve bu kült klasiğin neden Eggers’ın tercihi olduğu istikametindeki sorularınız eksiksiz bir formda cevaplanıyor.
Filmin kendisine gelirsek, Eggers her vakit olduğu üzere bu sefer projesini güçlü (ve tanıdık) bir oyuncu takımıyla taçlandırmış. Güzeller sülalesinden gelse bile canavar olmaya bayılan, bir öteki ikonik canavar Pennywise’a ve bir başka dirilmiş The Crow’a hayat veren Bill Skarsgard, Orlok rolünde bizi karşılıyor. Eggers kaygı sinemalarındaki canavarı saklama geleneğini kendi usulünde devam ettirdiği için Skarsgard IT’tekinin bilakis jest ve mimik kullanarak beyaz perdeyi şenlendirmiyor. Oyunculuğunu daha fazla apayrı bir tona ve kudrete bürüdüğü sesiyle sergiliyor. Ha Orlok’unun dizaynına bonus puan verdirten çok güzel bir ayrıntı var, o da Werner Herzog versiyonundakinin bilakis direkt Dracula’yı canlandırmadığı halde o gür Vlad Tepes bıyığını taşıması. Jonathan Harker analoğu Thomas Hutter rolünde gıcır Lex Luthor’umuz Nicholas Hoult’u görüyoruz, tüyü bitmemiş kılıbık gücünü son zerresine kadar kullanıyor. Karısı (ve Mina’sı) Ellen Hutter ise Lily-Rose Depp tarafından canlandırılıyor. Depp, Eggers’ın rol için birinci tercihi olmasa bile nöbet sahnelerinde karakterinin yaşadığı buhranlara eforsuz yedirdiği erotizm bana “İyi ki Anya Taylor Joy rolü geri çevirmiş” dedirtti. Abraham Van Helsing’in Nosferatu şubesi Albin Eberthart Von Franz’a suretini de her yerde görmekten bıkamadığımız Willem Defoe veriyor ve kendisinden bekleyeceğiniz üzere karaktere maharetli bir mecnunluk enjekte ediyor. Son olarak da Aaron-Taylor Johnson, olayların gerçekliğini bir türlü kabullenemeyen Herr Harding’in umarsızca çöküşünü beklentilerimizin oldukça üstünde yansıtıyor. Oyunculuklar sinemanın asla falso vermediği taraflarından.
Bir öbür falso verilmeyen taraf da görsellik. Nosferatu kostüm (bıyık beee…) ve dekorlarıyla, sahne kompozisyonlarındaki ayrıntıcılıkla, ışık ve kamera kullanımıyla olağanüstünün fevkinde bir sinema. Tansiyonun doruk yaptığı noktalarda karakter perspektifleri ortasında yapılan geçişler yaratığın lanetini toplu bir buhran olarak seyirciye aksettiriyor. Vampirin doğaüstü gölgesiyle fizikî dünyaya tesir edebilmesi ziyadesiyle zevk sahibi bir görselleştirme. Hutter’ın Orlok’un kalesi yolunda gümbür gümbür toynak sesleriyle gelen şoförsüz bir otomobil tarafından tam da bir dört yol ağzında alınması, Çingenelerin vampirleri tahta değil de demir kazıklarda avlaması üzere ayrıntılar vampirle iblis ortasındaki ayrımı bulanıklaştıran, klasik endişe edebiyatını sevenleri mest edecek ayrıntılar. Eggers sinemasını, folklora olan sevgisini had safhada hissettirecek nüanslarla bezemiş.
Oyunculukları ve görselliği eşsiz olsa bile, Nosferatu’nun eksileri yok değil. Northman’i bir kenara alırsak, Robert Eggers’dan daha evvel iki adet tam teşekküllü dehşet sineması izledik. Hem The Lighthouse’da hem de The Witch’te ıssızlıktaki az sayıda insanın başına gelen, mecnunluk ve berbatlığın birbirine karışarak karakterlerin canına ot tıkadığı olaylara şahit oluyorduk.
Nosferatu’da da bilhassa ikinci yarı itibariyle konu ıssızlıktan medeniyete taşınsa, Orlok’un yanında getirdiği veba Wilsburg’u kasıp kavurmaya başlasa bile her şey ana takımımız etrafında dönmeye devam ediyor. Evvelki sinemalarıyla bir paralellik sağladığı için bunun şuurlu bir tercih olması beklenen. Eggers kent kalabalıklarının göbeğinde yaşanan bir izolasyon yaratmayı amaçlamış olabilir. Yalnızca bu tercih kadrajı, Nosferatu’yu Dracula’dan ayıran en büyük farklardan birinden, yani vebadan uzaklaştırmış ve salgın temasını biraz boşa çıkarmış. Vampirin kente gelişinden itibaren yaşanan olaylar çok kısa bir vakit zarfında, doğaüstü bir süratte gelişiyor bence sinema acelecilikle suçlayacağım bir akışa sahip olmasa bile bilhassa buralarda biraz daha demlenebilirmiş. Bir öteki “sanatlı korku” yönetmeni olan Ari Aster’ın tersine sinemalarında 2 saat bareminin üstüne pek çıkmayan Eggers, Nosferatu’da seyircisinden daha fazla vakit talep edebilirmiş.
Not: Yeniden de unutmadan, Eggers’ın bu bahisteki sorunlarımı giderme bahtı hâlâ var zira Nosferatu için uzatılmış bir direktör kurgusu yayınlanacağı duyuruldu.
Nosferatu’yu büsbütün kendi içinde değerlendirdiğimde bir kusur olarak gösteremeyeceğim lakin tanınan kültür içinde ele aldığımda benim için bir eksi haline gelen bir senaryo ayrıntısı var. Üstü kapalı olarak anlatmaya çalışırsam, Dracula kitabında ve Nosferatu sinemasının özgününde, Mina Harker ve analoğu Ellen Hutter, Dracula/Orlok için ekstra kıymet arz eden dilek nesneleri değildirler. Yaratığın kasıtlı seçse bile duygusal ve doğaüstü rastgele bir bağla bağlanmadığı sıradan kurbanlardan ibarettirler. Lakin Coppola kendi Dracula’sında vampiri bir aşığa, Mina’yı da onun yüzyıllar sonra yine doğmuş tek aşkına dönüştürür. Ben kendime adıma bu tercihe “Dracula dediğin şeytanın öz oğludur, aşık canavar görmek istesem Hoş ve Berbat izlerim” diyerek dudak büken bir beşerim. Eggers Dracula mitinde katiyen bu kadar dudak büktüğüm bir değişiklik yapmamış ve sinemanın kendi içinde çok çok daha uygun çalışan bir bağla Orlok’u Ellen Hutter’a bağlamış. Lakin onun yaptığı da Nosferatu’yu nispeten yakın periyottan, ne olduğu anlaşılıp sürprizi kaçmasın diye ismini anmayacağım bir diğer kaygı dizisine fazla benzetmiş.
Artıları cepte, eksileri de bir kenara 2024 model Nosferatu, vampir mahlukatını kapitalist romantizmle sulandırılmamış, mitoloji ve folklora göbekten bağlı klasik formunda, Robert Eggers’ın grotesk sosuyla tüketmek isteyecekler için mükemmel bir sinema. Dracula öyküsünü bin bir farklı formda tüketmiş, sıkılmış ve yeni bir yorum beklemeye başladıysanız, o yorum bu yorum diyemem. Beklentinizi ona nazaran ayarların.
Not: 4 / 5
Editörün Notu: “Pos bıyıklı Dracula” denildiğinde içi içine sığmayanlar, düşün Robert Eggers’ın peşine!
