Hafıza tazelemek için bir bahane
Dune kainatı o kadar geniş ki, içerisindeki her bir kümeye değinmeye çalışsak bu işin sonu gelmez. O yüzden gelin biz muhakkak başlı kimi hanelerden ve kümelerden bahsetmekle yetinelim. Esasen buraya kadar geldiyseniz devamını da getirir, Dune külliyatında keyifli bir seyahate çıkarsınız diye düşünüyorum. Benim burada yapmaya çalıştığım seriyle yeni tanışacakları o birinci adımı atmaya teşvik etmek, eski okurların da hafızalarını tazelemeleri için bir mazeret yaratmak.
Atreides Hanedanı
Dük Leto Atreides hem epeyce kibar ve anlayışlı hem de şaşılacak kadar aralıklı bir adamdı. Lakin Dük’ü anlamamıza yardımcı olacak bilgiler var elimizde; Bir Bene Gesserit olan sevgilisini daima sevdiğini, oğlu için kurduğu düşleri, buyruğundaki adamların ona olan sadakatini biliyoruz. Onu yazgının ağlarına yakalanmış bir adam, oğlunun ihtişamının yanında sönük kalmış, yapayalnız bir figür olarak görebiliriz. Yeniden de şu soru geliyor akla: Bir oğul babasının uzantısından öteki nedir ki? – Prenses Irulan
Anayurtları Caladan’dan Arrakis’e gelişleriyle mukadderatları değişen bir hane. Çalışkanlıkları, disiplinleri, kelamlarına sadık oluşları ve öbür özellikleriyle dikkatleri üzerine çeken bu hane, ne yazık ki öteki büyük hanelerin bir kısmının nefret ve kıskançlık hislerini da harekete geçiriyor ve bunun bedelini ağır bir formda ödüyor. Fakat anka kuşu üzere küllerinden tekrar doğmayı ve cihanda büyük bir değişimi gerçekleştirmeyi de başarıyorlar.
Harkonnen Hanedanı
Can düşmanı Harkonnenları anlamaksızın Muad’Dib’i anlamaya yeltenmek, Palavrası bilmeden Gerçeği görmeye yeltenmektir. Karanlığı bilmeden Işığı görmeye yeltenmektir. Bu türlü bir şey mümkün değildir. – Prenses Irulan, “Muad’Dib’i Manaya Kulavuzu”
Galaksinin en hırslı hanelerinden birisi olduğuna kuşku yok. Feodal sistemin nimetlerinden sonuna kadar istifade eden, Arrakis’i sonuna kadar sömüren, rastgele bir etik kuralına bağlı olmayı aklının ucundan bile geçirmeyip azamî kar elde etmek için her şeyi yapabilen, tıpkı vakitte çok da gaddar bir hane. Uzun bir mühlet boyunca Arrakis’in idaresini elinde bulundurduktan sonra Padişah İmparator’un buyruğuyla idaresi Atreides Hanesi’ne devretmek zorunda kalıyorlar lakin bu o denli çabucak kabullenecekleri bir durum değil. Baron Harkonnen farklı planlar peşinde. Onun gözü artık olduğu noktadan da yükseklerde. Lakin hiç beklemedikleri bir düşman, Muad’Dib ve buyruğundaki Fremenler karşılarına dikildiğinde bu hanenin bahtı de kökünden değişiyor.
Bene Gesserit’in soy programı, Harkonnen Hanesi’nin kan bağının cihanın yazgısını de şekillendirmesine vesile oluyor, bu noktayı da belirtmeden geçmeyeyim.
Fremenler
Fremenler eskilerin “spannungsbogen” dediği bir nitelikte kusursuzlaşmıştı… yani arzuladıkları bir şeyi elde etmeye çalışmadan evvel sabredebiliyorlardı. – Prenses Irulan, “Muad’Dib’in Bilgeliği”
Arrakis’in yerli halkı. İhvan Bedeviyan. Çölün insanları. Dune’un bütün o güçlü kurallarına meydan okumaktan çok o koşullara ahenk sağlamayı seçmiş, gezegenle bütünleşmiş bu halk; uzun bir müddet boyunca kurtarıcılarını, mehdiyi bekliyorlar. Ve o beklenen mehdi, Muad’Dib’in gelişiyle birlikte kainattaki tüm istikrarları değiştirecek kuvvet olmayı başarıyorlar. Yenilmez üzere görülen orduları yeniyor, diz çökmez sanılan kuvvetleri dize getiriyor, çölü vahaya dönüştürüyor ve en sonunda değiştirdikleri kainatla birlikte kendileri de dönüşüyorlar.
Corrino Hanedanı
Babamla Dük’ün birbirlerine ne kadar benzediğini fark ettim… Babam, Dük’ün kendi oğlu olmamasına içten içe hayıflanıyordu ve onları birbirine düşman kılan siyasi zorunluluklardan hoşlanmıyordu. – Prenses Irulan, “Babamın Evinde”
Padişah İmparator’un hanesi. Corrin Savaşı sonrasında Imperium’un idaresini ele geçiren bu hane, Landsraad Konseyi’nde en yüksek oy hakkına sahiptir ve başka büyük hanelerin hepsinden daha geniş bir hanedir. Birebir vakitte en kuvvetli ordu da (Sardaukarlar) bu hanenin buyruğundadır. Bu haneyi askeri olarak alt edebilmenin tek yolunun öteki büyük hanelerin tamamının bir ortaya gelmesi olacağı kabul edilmekle birlikte, tarihin akışı çok farklı bir tablonun mümkün olduğunu gözler önüne serecek ve bu yenilmesi imkânsız üzere görülen ordu beklenmedik bir güç tarafından alt edilecek.
Padişah İmparator IV. Shaddam ile Dük Leto tahminen öteki koşullarda çok daha farklı bir hayat sürebilecekler, birbirleriyle çok daha farklı bir bağlantı kurabileceklerken siyaset ve rekabet her ikisi için de işlerin farklı biçimde hiç arzulamayacakları bir biçimde sonuçlanmasına neden oluyor.
CHOAM
Combine Honnete Ober Advancer Mercantiles, bilinen kozmostaki neredeyse tüm iktisadi süreçleri, ticareti denetim eden tertip. CHOAM idaresi Padişah İmparator’un, Landsraad’ın ve büyük hanelerin denetiminde, Bene Gesserit ve Uzay Loncası’nın da iştiraki kelam konusu.
Frank Herbert, CHOAM’ı oluştururken aslında gerçek dünyada bir tertipten, petrol üretimini denetim altında tutan OPEC’ten (Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü) esinlenmiş. Birinci romanın yazıldığı yıllarda ve takip eden periyotta OPEC’in dünya siyasetinde oynadığı rolün bir gibisi CHOAM için de geçerlidir, kozmostaki siyasi çekişmelerin ötesinde bir ekonomik güç olarak ön plana çıkar.
Uzay Loncası
Tarihin kıymetli kırılmalarından birisine işaret eden örgüt. O denli ki Dune cihanında tarih Lonca Öncesi (L.Ö.) ve Lonca Sonrası (L.S.) olarak tanımlanıyor. Büyük Sözleşme’yi (Evrensel Ateşkes) gözeten üç siyasi güçten birisi olan Lonca’nın uzay seyahati, nakliyat ve memleketler arası bankacılık alanlarında inhisar haline geldiği tarih milat kabul edilir.
Landsraad
Galaktik meclis olarak tanımlayabileceğimiz Landsraad, hanelerin temsil edildiği bir kurul. Yüksek Kurul tarafından yönetilen ve Padişah İmparator’un nezareti altında olan Landsraad ticaret mutabakatlarının tesis edilmesinden ittifakların kurulmasına varıncaya kadar pek çok mevzuda ana karar mercii. Temel hedefi büyük haneleri İmparatorluk hanesi tarafından bertaraf edilmekten korumak. Ancak işlerin her vakit bu biçimde yürümediğine dair en azından bir örnek biliyoruz.
Bene Gesserit
Bene Gesserit kardeşliği, bilinen cihanın dört bir yanında binlerce yıl boyunca o bâtın maksatlarına gerçek adım adım ilerleyen bir topluluk. Fiziki ve zihinsel eğitimlerinin yanında baharatın (melanjın) da yardımıyla doğaüstü yetenekler ediniyorlar. Bene Gesserit Sayın Annesi Gaius Helen Mohiam, İmparator’un Gerçeğisöyleteni olarak İmperium’un siyasi yapısını dizayn etmekte. Bene Gesserit üreme programı 90 kuşak boyunca devam etmiş ve son maksada yanlışsız yol alıyorlar. Bu son amaç ise soyların manipüle edilmesi sonucunda efsanelerde kelamı edilen Kuisatz Haderah (Kwisatz Haderach)’ın doğuşunu sağlamak. Bu süper-insan uzay ve vakit, geçmiş ile gelecek ortasında köprü olacak ve böylelikle cihanı kökünden dönüştürecek.
Bene Tleilax
Bene Tleilax (ya da Tleilaxu), ileri derecede takıntılı, zenofobik ve izolasyonu tercih eden bir topluluk. Her ne kadar birinci bakışta bu yapıları nedeniyle cihanın sorunlarından elini eteğini çekmiş, siyasi hususlara bulaşmayan bir topluluk olmaları beklense de Bene Gesserit üzere bu topluluk da İmperium’un faal kümelerinden birisi. Hatta onların da kainatta tahakküm kurmak üzere kapalı emelleri var. Genetik manipülasyon konusunda usta olan bu küme, yapay gözler ve ghola üzere “biyolojik ürünler” ortaya koyuyor; genetik mühendislik faaliyetlerinin kıymetli bir öteki eseri olan “yüz dansçıları” (face dancer) rastgele bir insanın kılığına girebiliyorlar. Ghola, ölen şahısların genetik kopyaları olarak isimlendirilebilecek bir teknoloji. Klondan farkı, canlı hücreler yerine ölmüş kişinin hücreleri kullanılarak yapılabilmesi. Öykünün ileri evrelerinde ölen kişinin hafızasının da gholada devam edebildiği görülüyor. Dune serisinin değerli karakterlerinden birisi bu teknoloji sayesinde pek çok kere mevtten geri dönecek ve binlerce yıl boyunca kıymetli roller üstlenecek bu kıssada.
Sardaukarlar
Sardaukar, Padişah İmparator’un seçkin ordusu. Çatışmalardaki muazzam yetenekleri ve cihanın dört bir yanına dehşet salan yapıları, onların gelişini felaketin habercisi olarak pahalandırmak için kâfi gerekçeyi sunuyor aslında. Bu yeteneği, çocukluk çağlarından itibaren aldıkları şiddetli eğitime borçlular -ki bu eğitime katılanların neredeyse yarısı (her 13 çocuktan 6’sı) eğitimler esnasında ölüyorlar.
Uzunca bir müddet pek çok hanenin ve halkın dehşetli düşü olsalar da onlar da en sonunda kendilerine denk bir güçle Fremen savaşçılarıyla karşılaşacak ve o kaçınılmaz sona hakikat yol alıp bir küme marjinal birlik haline gelecekler.
Balıklarla Konuşanlar (Fish Speakers)
Tanrı İmparator’un büsbütün bayanlardan oluşan ordusu. Her ne kadar sadık Fremen savaşçıları yanı başında olsa da ve bir noktadan sonra geri kalan Sardaukarlar da buyruğuna girmiş olsa da İlah İmparator, erkeklerden oluşan ordulara bir alternatif olarak bayanlardan oluşan ordusunu kuruyor. Sonrasında yalnızca askeri alanda değil, dini alanda ve bürokraside de bu kümeden istifade ediyor. İlerleyen devirlerde erkekler de bu orduda yerlerini almaya başlıyor ve vakit içerisinde güçlerini yitirip yerlerini öteki güçlere bırakıyorlar.
Saygın Analar (Honored Matres)
Harkonnen Hanesine yahut Sardaukarlara gaddar dersek Saygın Analar’a bundan kat kat fazlasını söylememiz gerekir herhalde. Nihayetinde Harkonnenlar bir haneyi maksadına oturtup ona saldırıyor, Sardaukarlar savaş meydanında zalimce hareket ediyorlar fakat Saygın Analar gezegenleri ortadan kaldırıyorlar; hem de gözlerini kırpmadan. Bene Gesserit’in can düşmanı olan bu örgüt kozmosun sonunu getirebilecek büyük bir tehdit.
Elbette irili ufaklı pek çok hane, belirtilebilecek farklı kümeler da var. Hatta kimi karakterler var ki, tek başlarına isimlerini anmak gerekir (Örneğin Duncan Idaho!). Fakat bütün bunlardan bahsetmek, hele bir de spoiler vermeden bu işi yapmaya çalışmak neredeyse imkânsız bir iş benim için. Hasebiyle genelde yaptığım üzere yeniden bundan sonrasını sizlere bırakıyorum sevgili Oyungezerler.
