Dosya – Sandman Nedir?

Bir Neil Gaiman harikası

Sandman nedir? Bu soruya en kolaydan başlayıp giderek çetrefilleşen bir cevap yakışır sanırım tıpkı çizgi romanların giderek genişleyen kainatı üzere. 1989 yılında DC Comics’in çatısı altında ve Neil Gaiman’ın yaratıcı yazarlığının baharında olduğu bir periyotta başlar Sandman’in macerası.

Öncelikle Sandman bizi biz yapan öyküler hakkında bir kıssa. Bunu birçok vakit anlatmayı pek sevdiği ana hikayeye organik biçimde eklemlenen minik hikayelerinden anlayabiliyoruz. Mevzu düşler ve hayatın ta kendisi olunca da Gaiman önümüze uçsuz bucaksız bir umman koyuyor. Bu her kısmında farklı bir berbatın alt edildiği, kelamlar bitince yumrukların konuştuğu bir çizgi roman değil. Bu kelamların ve manaların her şey demek olduğu bir cihan ve burada Thor’la Loki’nin de yeri var, yıllarca uyumuş ve lakin yaşlandığında uyanmış sıradan bir bayanın da. Gaiman birinci sayılardan itibaren Morpheus yani Düş’ün kardeşleri Sonsuzlar’dan bahseder. Her biri bir kavramın suret bulmuş hali olan bu tuhaf aile bütün olarak bizim düşlerimiz, isteklerimiz, hatıratlarımız, yıkımlarımız, deliliğimiz, ümitsizliğimiz ve nihayetinde faniliğimizi temsil ederler. Kimi hikayelerde Sandman görünmez bile, bazısında olay onunla ilgilidir yahut şöyle bir gözüküp kayıp da olabilir. İçimizdeki karmaşık hisler üzeredir Düş’ün ailesiyle olan muhabbeti, bazen başkalarıyla anlaşamaz, bazen de nötrdürler birbirlerine. En yeterli ablası Ölüm’le anlaşır zira düş de bir gidiştir, “düşüş” ve dönüştür mevt üzere…

Peki bu 10 ciltlik hikayeler derlemesini okumak bize ne kazandırıyor? Öbür büyük edebiyat yapıtları ne kazandırıyorsa onu yalnızca. Yani deneyim, perspektif, hiç uğrayamayacağımız omurlara dokunma fırsatı, onları manaya talihi. Bu özgür akışıyla Sandman okuyucuyu hiç ummadığı dönemeçlere sokarak daima şaşırtır, edebiyat tarihine göndermelerle doludur, heyecanlandırır ve içinizdeki o olağanüstü hissetme, süper bir şeylere şahit olma hissini uyandırır. Bilhassa 4. cilt olan Sisler Mevsimi benim bugüne kadar okuduğum en âlâ hikaye olabilir bir çizgi romandaki, hatta birçok romanı da sollayabilir. Ki buna Gaiman’ın buradaki fikri genişleterek kullandığı American Gods da dâhil.

Bizim tüm karanlık ve aydınlık yönlerimizle ilgili Sandman ve tüm klasik olmuş edebiyat yapıtları üzere sizi gerçekliğin sıkıcı ikliminden alıp düşlerin ve hikayelerin o büyüleyici anaforuna fırlatıp hür “düş”üşe bırakıyor. – Eren

1. Ana Yazı

2. Baskılar

3. Alametifarikalar

4. Yan Öyküler

5. Dizisinde Bizi Neler Bekliyor?

6. 24 Saat

7. Tarihteki Önemi

– o –

Seksenler sonu, doksanlar başı; Amerikan çizgi romancılığında pelerinliler köşe kapmaca oynarken, düşlere dair bir düş üzere başlayıp biten, hikayelere dair bir hikaye Sandman. Hoş sade düşlerin, çöken bela karabasanların ve içine balıklama dalınan gündüz hülyalarının geldiği bir diyarın ve o diyarın hem kendisi hem de efendisi olan Dream’in, yani namı başka Morpheus’un kıssasını anlatıyor.

Morpheus, kainattaki, canlıların ömürlerine taraf veren kimi kavramların beden bulmuş hallerinden oluşan The Endless (Ebediler) ailesinin en yaşlı üçüncü üyesi. Baht, Mevt, Düş, Yıkım, Ümitsizlik, İhtiras ve Hezeyan’dan oluşan bu ailedeki herkes ismini aldığı kavramın cihandaki doğal işleyişini yönetmekten de sorumlu. Ana karakterimiz, ablası olan Ölüm’ü ele geçirmeye niyetlenen bir tarikat önderi tarafından, onun yerine kusur kaza yakalanınca 70 yıl süren bir esaret altına alınıyor ve hayal gücünün beşiği olan diyarından uzak düşüyor. Canlılar hayallerinden ziyadesiyle mahrum, düşler ve karabasanlar da onlara hükmedecek üst merciinin yokluğunda cihanda başıboş kalıyorlar. Yetmiş yıl boyunca doğal bir biçimde düş göremeyen cihan de, o kozmosa düşlerini taşıyamayan doğal kudret de buna bağlı olarak önemli değişimler geçiriyor. Morpheus hür kaldığı andan itibaren yokluğun doğurduğu sonuçlarla ilgilenmeye başlıyor başlamasına ancak bu uğurda girdiği yolun onu getireceği noktadan habersiz.

Neil Gaiman, Hayaller Lordu’nun milyarlarca yıllık omurundaki esaretten doğma bu kırılma noktasını temel alarak, Morpheus’un geçmişine ve geleceğine zikzaklar çizen, işin içine hem edebiyatı hem de mitolojiyi bol keseden katan bir öykü örüyor bizlere. Ana karakteri düşlerin, hayal gücünün ve münasebetiyle hikayelerin bireyleşmiş hali olunca bu kadarı kaçınılmaz oluyor zati lakin Gaiman işi daha öteye götürerek “yazarlık halinin” derinlerine de iniyor. İlhamın, bu ilhamla gelen ruhsal tecridin, hikayelerin bazen müellifin, bazen müelliften çıktıktan sonra onları özümseyen kitlenin elinde geçirdiği değişimlerin ilmek ilmek her modülüne işlendiği bir anlatı kurguluyor. Değişimin tabiatına ve getirdiği bir cins vefata de değiniyor. Bunları yaparken çeşitten çeşide büyük muvaffakiyetle atlıyor; bazen dehşet okuyor, bazen kendinizi bir yol öyküsünün içinde buluyorsunuz, sonra bir de bakıyorsunuz içinde kaybolduğunuz şey bir peri masalına yahut düpedüz diyar fantazyasına dönüşmüş. Serinin bu hoplayıp zıplamaları ona antoloji gibisi bir hissiyat veriyor fakat bütününe bakıldığında her şeyin birbirine bağlandığı bir yapı mevcut. Amerikan Tanrıları’nda yenilenen “kendilerine inananlar olduğu ölçüde hayatta kalıp güç sahibi olan tanrı” kavramı üzere, Neil Gaiman edebiyatının temel taşı olan pek çok şeyi de birinci gördüğümüz yer Sandman.

Elbette bir çizgi romanı anlatırken yalnızca müellifinden bahsetmek ayıp etmek oluyor fakat hikayenin değişken yapısı sebebiyle çok çok kezler çizerden çizere atlayan bir yapıt Sandman. Serinin yayın hayatı boyunca yirmi beşten fazla çizere sahip olduğunu söylesem herhalde dudaklarınızdan ufak bir ıslık sıyrılıp çıkar. Her üç sayı başına yeni bir çizer düşüyor üzere bir şey demek bu ortalamaya vurduğunuzda. Bu türlü bir kısımdan kısma atlama var işte ortada. Bu yüzden serilerin çizer değiştirmesine kıl kapanlardansanız, Sandman pek size nazaran bir çizgi roman olmayacaktır. Ha lakin üstte verdiğim sebepten dolayı, bunun haklı çıkarıldığı bir yapıya sahip olduğu kanısına varabilirsiniz ki hakikat bir sonuca varmış olursunuz. Farklı stiller ortasında geçişler yaparken bu biçimlere uygun çizerlere mesken sahipliği yapmışlığı çok zira. Yeniden de bir zirve noktası gördüğünü ve bu zirve noktasının serinin 25. yıldönümü için çıkan The Sandman Overture’u çizen J.H. Williams olduğunu söylemek mümkün; çizerler ortasında bir ilah zira kendisi.

Sözün özü, buraya kadar bahsettiğim ve bu evrak içerisinde sıraladığımız pek çok sebepten dolayı bir eşi gibisi daha gelmeyecek bir başyapıt Sandman. Bu yüzden dizisinin yapılıyor olması büyük bir şey. Altından kalkılması, hakkının verilmesi falan çok çok güç olacak gibime geliyor; 200 milyon dolara Jepiter’s Legacy yapabilen Netflix’in o oranla buna hakkını vermek için 1 milyar dolar falan harcaması gerek üzere geliyor bana. Korkuyorum lakin bir yandan da Neil Gaiman işe süpervizörlük yapıyor diye umutlanmadan edemiyorum. Umarım söylediği üzere emin ellerdedir, biz de sizi bu evrakla gerçek hallerde uyarlamasına hazırlamış oluruz… – Onur

←

– o –

Baskılar

Buralarda bir yerlerde DC’nin Sandman tekrar baskılarından otomatik para kazandığını belirtmiştim. Bu yüzden standart karton kapak edisyonlar vakit zaman kapak çizimleri yenilenip yine basılıyor. Bu standart edisyonlara ek olarak bir de cafcaflı özel edisyonlar var. Burası hakikaten işin cılkının çıktığı kısım zira DC hepsine hükmedecek tek bir muazzam edisyon yapmak yerine her birine farklı albeniler vermeye kasmış. Omnibus denilen 1000’er sayfalık edisyonlar var mesela, birinci ikisiyle ana seriyi, üçüncüsüyle de Neil Gaiman’ın yazdığı ekstra üç kıssayı (bkz: yan kıssalar kutusu) toplayabildiğiniz. Bunların tanesi 150 dolar, bordo siyah bir dizaynları var ve kapkara bir kâğıda basılmışlar. Bunlardan daha da büyük olan, “Absolute” isimli edisyonlar var, bunların da tanesi 100 dolar (ama ana seri dört cilt, ekstraları 2 cilt, daha inceler yani), senaryo taslakları, eskizler üzere ne kadar ıvır zıvır ekstra malzeme varsa barındırıyorlar, baskılı karton kutu içinde geliyorlar. Bir de olağan kaideler altında en kapsamlı olacak lakin muhtemelen herkes gidip bunları alsın istemedikleri için siyah beyaz bastıkları “Annotated” denen edisyonlar var. Bunlar enine geniş kâğıda basılıyorlar ve yanlardaki boşluklarda “şu diyalogda şuna gönderme yaptık, burası bundan esinlendi” ayarında açıklama ve dipnotlar barındırıyorlar.

Bu ortada çok parası olanınız varsa, almak yahut almayacaksanız da form şimallerine bakmak istersiniz diye bunları buraya koyuyorum arkadaşlar sonra küfür etmeyin 🙂 Yoksa olağan gelir seviyesinde olanlarımız el mahkûm karton kapak Türkçe edisyonlara talim edecekler. Ülkemizde Sandman’i birinci olarak Arkabahçe basmaya teşebbüs etmişti lakin bir Arkabahçe klasiği olarak yarım bıraktılar ki baskıları felaketti. O devrin eski kapaklarına sahiplerdi. Sonra Laika devraldı ve ana seriyi tamamlayıp üzerine bir de 11. Cilt diyerek Endless Nights’ı bastı lakin bunları da tam set bulmak pek kolay değil. An itibariyle serinin ülkemizdeki yayıncısı İthaki ve seri nihayet hak ettiği düzeyde profesyonel bir çeviriye kavuştu lakin İthaki de şimdi yalnızca ana seriyi tamamladı, Overture, Endless Nights üzere ekstralara girmedi. Dizi gelince onlarla bir arada ana seriye harika 30. yıldönümü kapaklarıyla tekrar baskı yapsalar da kitapçı rafları hoşluk görse. – Onur

←

– o –

Sandman’in Alametifarikaları

Miğfer: Çağlar evvelki bir savaştan kalma bu miğfer Morpheus’un alt ettiği unutulmuş bir ilahın kafatasından yapılmadır ve Düş’ün sembolü olarak kullanılır. Güçlerinin ne olduğu pek bilinmese de kadim bir zaferi anlattığı için hasımlarının kalplerine dehşet salmak için kullanılıyor olması yüksek ihtimaldir.

Kum Kesesi: Morpheus’un gücünün kaynaklarından biri olan bu sonsuz kumlar, uyuyanların gözlerine serpildiğinde düş görmelerini sağlar ve ebediyete kadar tükenmeyeceklerdir. Yanlış ellere düştüğünde uyuşturucu gibisi bir bağımlık yaratan bu kumlar türlü çeşitli hallerde kullanabilirler Düş’ün iradesi doğrultusunda.

Yakut Rüyataşı: Güç taşlarının en büyüğü bu kızıl yakuttur ve Morpheus’un gücünün hatırı sayılır bir kısmını içinde barındırır. Bu taş Sandman’in esaretinin bitmesinin akabinde çok yanlış ellere geçerek kötülükle kirlenir ve nihayetinde yok olarak Morpheus’un eksilmiş güçlerini tekrar kazanmasını sağlar.

Morpheus’un Güçleri: Hayaller lordunun türlü çeşitli yetenekleri vardır. Düşlere hükmedebilmesi gerçeklik üzerinde de hatırı sayılır bir iradesi olduğunu anlatır. İllüzyonlar, çeşitli büyüler, istediği forma bürünebilme, kâbus ve endişelere hükmetme, boyutlar ortası seyahat, ölümsüzlük, uygunlaştırma, ışıkla hususa kelam geçirebilme ve anlatılagelmiş tüm hikayelere vakıf olmak onun uçsuz bucaksız yeteneklerinden birkaçıdır.

Düşdünya: Düş’ün diyarı havada yüzen kesimli adalardan ve geniş topraklardan oluşur, bunların ortasında kalesi bulunmaktadır, yüksek tavanlı taht odasından her şeyi görüp takip edebilir. Esir olduğu yıllarda onun güçsüzlüğüne bağlı olarak harap ve bitap düşen Düşdünya onun yine gelişiyle kısa müddette eskisinden de ihtişamlı bir yere dönüşerek Morpheus’un vazifelerini layığıyla yerine getirmesini sağlar. Sisler Mevsimi hikayesinde saray her boyut ve vakitten konukları ağırlamış, pek birçoklarının da hayranlığını kazanmıştır. – Eren

←

– o –

Yan Öyküler

Sandman’i özel yapan şeylerden biri bitmiş olması, evet. Sandman’in telif hakları Neil Gaiman’da değil, DC Comics’te, buna da evet. “Peki güç DC’de olduğuna nazaran Sandman’in sütü çizgi roman tarafında neden sağılmıyor?” diyebilirsiniz lakin aslında sağılıyor. Sürüyle farklı edisyondan ve bunların yine baskılarından gelen eforsuz paralar bir yana, Neil Gaiman ile DC ortasındaki mutabakat, diğerine ana karakterin Morpheus olacağı rastgele bir seri yazdırılmaması ve başka yan gereçlerde Gaiman’a danışılması istikametinde. Mevzubahis mutabakat kanunlar önünde geçerliliği olan bir muahede değil, DC idaresi tarafından verilmiş bir kelam yalnızca lakin değişiktir, bu kelama 30 küsur yıldır uyuluyor. DC, Alan Moore’la ne kadar kavgalıysa Neil Gaiman’la o kadar yeterli anlaşıyor yani. Bu bağlamda da ana seri önemli ciddi bitebildi lakin DC, Neil Gaiman tarafından yazılmamış, burada listeleyemeyeceğimiz kadar yan seri pompalamaktan da geri kalmadı.

Bunlardan önemli ehemmiyete sahip, kalitesiyle isminden kelam ettiren bir tek isim var, o da bir diğer İngiliz İstilası neferi Mike Carey’nin yazdığı Lucifer. Netflix dizisinin kelamda uyarlandığı çizgi roman olan Lucifer, The Sandman’in popülaritesine sahip olmasa bile kalite olarak ondan pek de aşağı kalmayan bir çizgi roman. Dizinin Supernatural’dan arak tonuyla alakası da yok, üniversal ölçekte olayların döndüğü, mükemmel bir mitoloji yapı kelam konusu. Ha lakin ana karakter Lucifer’ın birinci olarak Sandman’de gözükmüş olması dışında Morpheus ve ahalisiyle yolları tekrar kesişmiyor. Yani Sandman’den çıkıyor lakin çok öbür yerlere gidiyor. Mutlaka okuyun derim lakin.

Neil Gaiman’ın kendisi de rahat durmuş değil bu ortada. Yarattığı mitolojiye The Dream Hunters, Endless Nights ve The Sandman Overture olmak üzere 3 kıymetli hikaye daha kattı kendileri. The Dream Hunters, Morpheus’u Japon folklor kıssalarına yerleştiren, illüstrasyonlarını Final Fantasy severlerin de ismini bileceği Yoshitaka Amano’nun yaptığı bir kısa roman. Daha sonra çizimlerini P. Craig Russell’ın yaptığı bir çizgi romana da çevrildi. Endless Nights, Endless ailesinin her bir üyesine adanmış birer kısım içeren ve bu kısımları farklı farklı çizerlerin resimlediği bir antoloji. The Sandman Overture ise Gaiman’ın Sandman’in 25. yıldönümü için yazdığı, ana serinin öncesini anlattığı halde sonuna dair sürprizleri bozabildiğinden sonradan okumak gereken, süper çizimlerini J.H. Williams’ın 2 senede yapıp bitirebildiği tam bir göz ziyafeti. Bunların her biri tavsiye edilir. – Onur

←

– o –

Dizisinde Bizi Neler Bekliyor?

Her ne kadar biz Sandman’in Netflix adaptasyonundan 1-2 yıldır haberdar olsak da 90’ların ortasından beri beyazperdeye uyarlanmaya çalışılan bir proje bu. Yıllar boyunca farklı stüdyolarda David Goyer, James Mangold ve Joseph Gordon-Levitt üzere isimlerin elinde dolanan imal nihayet Nail Gaiman’ın denetiminde ve Netflix’in bonkör bütçesiyle beyaz ekranlara konuk olacak.

Gaiman’ın kendi kelamlarıyla bu, yapıtı ufaktan bir revizyondan geçirme, sağını solunu değiştirip cilalama, bir nevi onarım operasyonu. Karşımıza dişi bir Lucifer da çıkacak, siyahi bir Mevt de. Bilhassa Kirby Howell-Baptiste’in Death üzere değerli bir role seçilmesi (ve dürüst olalım siyahi olması) hayranlar ortasında bir fırtına kopardı. Bu bol bol ırkçılık kokan tartışmalara hiç bu kadar kızgın görmediğim bir Neil Gaiman noktayı koysa da seri daha en baştan biraz yara aldı diyebilirim. Vakitle toparlanır fakat. Esasen şu var ki Gaiman’ın dizideki ana ideolojisi “Sandman’i bugün yapıyor olsam nasıl düşünürdüm?” sorusu üzerine şekilleniyor. Örneğin birinci ciltteki olaylar 1989 yerine 2021’de geçecek ki bu da Morpheus için 105 yıllık bir esaret süreci demek. Yalnızca bu değişiklik bile pek çok taşı yerinden oynatarak bize çok farklı kapılar açabilir lakin bu açılan kapılar bizi tekrar de tanıdık yollara ve olaylara taşıyacak tekrar Gaiman’ın dediğine nazaran.

Benim çok sevindiğim bir oyuncu seçimi de Game of Thrones’taki Brienne olarak çok beğenilen Gwendoline Christie’nin Lucifer rolünü alması oldu. Çizgi romanlarda David Bowie’yi anımsatan bir figür olan Lucifer’ın iri yapılı bir bayan suretinde neler yapacağını düşünemiyorum bile. Bu ortada Sandman evreninden uyarlanan fakat oradaki karakterle artık alakası kalmayan Lucifer dizisindeki başrol Tom Ellis’in de düşünüldüğünü hatırlatalım, son kertede çizgi romana sadık bir Lucifer olsun istenmiş ve Christie seçilmiş. Bir de alışılmış Morpheus’u oynayacak olan Tom Sturridge var. Hiç makyajsız haliyle bile düşlerin efendisini anımsatan oyuncunun David Thewlis üzere usta bir oyuncunun hayat vereceği John Dee karşısında nasıl bir performans sergileyeceğini çok merakla bekliyorum.

Şimdilik imal ve efektler kısmında da Netflix kesenin ağzını açmış görünüyor ve sinyaller pek düzgün, çıktığı vakit düşlerimizi süsleyecek kadar hoş olmasını dilesek bence fazla abartmış olmayız, çünkü hayranlar 30 yıldır bu büyülü anı bekliyor. – Eren

←

– o –

24 Saat

Çizgi roman uyarlamalarını izlerken kaynak malzemeye sadık kalınmamasına kızarız ya daima, üretimciler da bu türlü yapıtları teğe bir uyarlamanın imkânsız olduğunu söylerler hani. Hah, 24 Hour Diner işte tüm bunların palavra olduğunun 32 dakikalık bir ispatı.

Sandman’in birinci cildindeki 24 Saat isimli hikayeden uyarlanan bu kısa sinema aslına inanılmaz derecede sadık. O denli ki çizgi romandaki her diyalog, her sahne ve her karakter motamot kullanılmış. Hatta televizyon programları, reklamlar ve müzikler bile! Ortaya o kadar olağanüstünün fevkinde bir sinema çıkmış ki inanın hayran imali diyesi gelmiyor insanın. Sandman ve Death’i iş başındayken gördüğümüz süper animasyon kısmı da uğraşı. Umarım dizi de buna yakın olur. – İhsan T.

←

– o –

Tarihteki Önemi

Sandman’in Amerikan çizgi romanlarındaki ehemmiyeti, tanınan olmanın ötesinde şeyler başarmasından geliyor. Her şeyin öncesinde, seksenli yılların başlarında DC Comics, kendi çizgi roman piyasasına sahip olan İngiltere civarlarından yetenek avlamaya başlıyor. O periyot “Britiş” çizgi roman antolojilerinde müelliflik yapan, bugün çoğunlukla V for Vendettta ve Watchmen’den tanıdığımız müellif Alan Moore bu yeteneklerden ortama bomba üzere düşenlerin birincisi.

Judge Dredd’in yuvası 2000AD isimli antoloji mecmuasına yazdıkları editörlerin ilgisini üzerine çekince, Moore DC’de bir endişe çizgi romanı olan Swamp Thing’in müellifliğini kapıyor. Moore’un akabinde Grant Morrison, Warren Ellis, Garth Ennis üzere pek çok isim geliyor, hatta buna “İngiliz İstilası” deniyor. İngiliz İstilası neferlerinden bir tanesi de Neil Gaiman. Söylediğine nazaran nasıl ve ne formatta çizgi roman senaryosu yazılır Moore’dan öğrenen Neil Gaiman, birkaç sene sonra DC’nin klasik karakteri Sandman’in müellifliğini yapmak için DC’yle görüşmeye başlıyor.

Burada işler biraz karışıyor lakin çizgi roman tarihiyle biraz haşır neşirseniz bunu olağan karşılayacaksınız elbette. Bahsi geçen Sandman, bizim Morpheus değil. Olağanda DC’nin 1940’larda yaratılmış, gaz maskesi ve fötr şapkayla dolaşan muhteşem kahraman Sandman karakteri var.

Bu karakterin 1976’da Captain America’nın arkasındaki grup olan Joe Simon ve Jack Kirby tarafından tasarlanan ikinci enkarnasyonu da, İskandinav folklorundaki, insanların gözlerine uyusunlar büyülü kum taneleri serpen karakterin bir versiyonu olarak hayal ediliyor.

İşte Neil Gaiman, temelinde tekrar ucuz bir harika kahraman olan bu ikinci versiyonu tazeleme fikriyle geliyor lakin günün sonunda yepisyeni bir Sandman yaratılmasına karar veriliyor. Sekiz sayılık bir plandan 75 sayıya büyüyen kıssa Ekim 1988 itibariyle yayın hayatına başlayıp 1996 yılında sonra eriyor.

Yıllar süren bu süreç içerisinde Sandman’i son derece manası ve kıymetli bir çizgi roman yapan üç büyük ayrıntı var:

1) Sandman; Superman, Batman üzere ana akım çizgi romanlarla aşık atacak satış sayılarına ulaşıp bunu bir de önemli bir bayan okuyucu kitlesi oluşturarak yapıyor. Bu da o güne dek sürekli erkek egemenliğinde olan çizgi roman hobisini muhtaçlık duyduğu birtakım değişimlere hamile yaparak, Sandman’in Çizgi Romanların Çağdaş Çağı’nı hakkıyla başlatan yapıtlardan olmasına sebebiyet veriyor. “Sandman için düzenlediğimiz her imza gününde sırada daha da fazla bayan görüyordum” diyor Neil Gaiman.

2) Sandman esasen DC cihanında olmasına karşın o kozmosun tanınan kısımlarıyla hiç bağ kurmuyor. Dahası, içeriği çocukların okuyabileceği formda hazırlanan üstün kahraman çizgi romanlarının tersine yetişkin temalara da çokça yer veriyor. Münasebetiyle DC’nin başka çizgi romanlarından başka duruyor. Bunun bir sonucu olarak, 1993 yılında, efsane DC editörü Karen Berger önderliğinde bu şekil farklı işleri tek bir çatı altında toplayacak yepisyeni bir yayın kolu kurma kararı alınıyor ve Vertigo doğmuş oluyor. Vertigo’nun temel değeriyse yalnızca nispeten niş işlere yer vermesinde değil, yaratıcı haklarına kıymet veren birinci başarılı teşebbüslerden olmasında. Her ne kadar Sandman, Vertigo’dan eski olduğu için bir DC fikri mülkü olsa da, Vertigo çatısı altında çıkan birden fazla eser yaratıcı grubuna ilişkin.

3) Çizgi romanlardaki karakterlerin isim ve versiyon karmaşaları, bir şeylerin asla tam manasıyla bitmemesinden, bitememesinden geliyor. Para getiren karakterler dramatik tesir için öldürülüyor, getirdikleri paradan feragat etmemek için geri getiriliyor. Para getirmeyen karakterlerin kimileri para getirene kadar yenilenip değiştiriliyor ki nihayetinde Sandman de yola bu halde başlayan bir karakter. Olağan burada da farkını ortaya koyarak, bitiyor. Neil Gaiman DC’den, ondan diğerine Sandman yazdırmayacakları kelamını alarak seriyi bitiriyor ve yapıtın 25. yıldönümü için yazdığı The Sandman Overture küçük serisi haricinde, ana karakteri Morpheus olan hiçbir seri yazılıp çizilmiyor. – Onur