Her Şey ‘Büyük Oyunun’ Bir Parçası: Sosyal Medya Şirketleri Algılarımızı Yönlendirmekte Nasıl Bu Kadar Başarılı?

Sosyal medya, hayatımızın vazgeçilmez bir kesimi hâline geldi. Her gün saatlerimizi Instagram’da gezinerek, X’te tweet okuyarak yahut TikTok’ta görüntüler izleyerek geçiriyoruz. Pekala, bu platformlar neden bu kadar bağımlılık yaratıyor? Nasıl oluyor da bir sonraki gönderiyi, görüntüyü yahut tweet’i varsayım edebiliyor ve bizi saatlerce ekrana kilitleyebiliyorlar?

Aslında bu soruların yanıtı, toplumsal medya şirketlerinin algılarımızı yönlendirmekte ne kadar başarılı olduğunu gösteriyor. Algoritmalar, bilgi tahlili ve psikolojinin gücünü birleştirerek biz farkında olmadan fikirlerimizi, tercihlerimizi ve hatta hislerimizi şekillendiriyorlar.

Gelin, bu büyülü ve biraz da ürkütücü dünyanın nasıl işlediğine birlikte bakalım.

Algoritmalar: Her şeyi bilen sihirbazlar

Sosyal medya platformlarının en büyük silahı, algoritmaları. Bu algoritmalar, her bir kullanıcının davranışlarını tahlil ederek şahsileştirilmiş bir tecrübe sunmayı hedefliyor.

Instagram’da birkaç kedi görüntüsü beğendiyseniz algoritma sizin bir “kedisever” olduğunuzu varsayıyor ve karşınıza daha fazla kedi içeriği çıkarıyor. Peki bu nasıl oluyor?

Algoritmalar; beğenilerinizi, yorumlarınızı, paylaşımlarınızı ve hatta bir gönderide ne kadar vakit geçirdiğinizi takip ediyor. Bu bilgileri tahlil ederek sizin ilginizi çekeceğini düşündüğü içerikleri ön plana çıkarıyor. Yani aslında gördüğünüz her şey rastgele değil, tamamen size özel bir seçim.

Ancak bu durum, bir “filtre balonu” yaratıyor. Yalnızca sizin ilgi alanlarınıza uygun içerikler görüyorsunuz ve bu da dünya görüşünüzü daraltabiliyor.

Örneğin, daima olarak muhakkak bir siyasi görüşe ilişkin içerikler görüyorsanız vakitle başka bakış açılarını göz arkası etmeye başlayabilirsiniz. Algoritmalar, farkında olmadan sizi bir “yankı odasına” hapsediyor.

Veri tahlili: Her tıklamanızın bir manası var.

Sosyal medya şirketleri; her bir tıklamanızı, kaydırmanızı ve beğeninizi kaydediyor. Bu devasa data yığınları, bilgi tahlili prosedürleriyle işlenerek sizin hakkınızda detaylı bir profil oluşturuluyor.

Instagram’da bir eseri beğendikten bir müddet sonra karşınıza emsal eserlerin reklamının çıkması bu sebepten. Tesadüf değil, data tahlilinin bir sonucu.

Veri tahlili, yalnızca neyi beğendiğinizi değil, ne vakit etkin olduğunuzu, hangi duygusal durumda olduğunuzu ve hatta kimlerle etkileşimde bulunduğunuzu da takip ediyor.

Akşam saatlerinde daha duygusal içerikler tüketiyorsanız algoritma bu bilgiyi kullanarak size o saatlerde daha fazla duygusal içerik sunabiliyor.

Bu da sizin platformda daha fazla vakit geçirmenizi sağlıyor zira toplumsal medya şirketleri için değerli olan sizin ekran başında geçirdiğiniz mühlet. Ne kadar çok vakit harcarsanız, o kadar çok reklam görüyor ve platformun gelirine katkıda bulunuyorsunuz.

Psikoloji: Zaaflarımızın farkındalar.

Sosyal medya şirketleri, insan psikolojisini çok uygun biliyor. Bilhassa, beynimizin ödül mekanizmasını nasıl harekete geçireceklerini keşfetmiş durumdalar.

Bir gönderiyi beğendiğinizde yahut bir görüntüyü izlediğinizde beyniniz dopamin ismi verilen bir hormon salgılıyor. Bu hormon, sizi mutlu hissettiriyor ve bu davranışı tekrarlamaya teşvik ediyor. Toplumsal medya, bu mekanizmayı daima olarak tetikleyerek bağımlılık yaratıyor.

Ayrıca “sosyal onay” muhtaçlığımızı da kullanıyorlar. Bir gönderiye ne kadar çok beğeni ve yorum gelirse o gönderinin kıymeti artıyor ve biz de onu tüketmek istiyoruz. Bu, bizi daima olarak platformda etkin kalmaya itiyor.

Aynı halde, “FOMO” (Fear of Missing Out) yani “bir şeyleri kaçırma korkusu” da toplumsal medyanın sıkça kullandığı bir ruhsal tesir. Daima olarak şimdiki içerikleri takip etme isteği, bizi platforma bağlıyor.

Sonuç: Farkında olmak birinci adım.

Sosyal medya şirketleri; algoritmalar, bilgi tahlili ve psikolojinin gücünü birleştirerek algılarımızı yönlendirmede hayli başarılılar.

Ancak bu durumun farkında olarak denetimi geri kazanmamız da gerekiyor. Ne tükettiğimizi, ne kadar vakit harcadığımızı ve bu platformların bizi nasıl etkilediğini sorgulayarak daha şuurlu bir kullanıcı olabiliriz.