Karanlık çağdan korkmayın, o yalnızca altın çağların habercisi
Tarih kaç yerinden kırılabilir? Civilization VII’nin bu soruya kolay bir cevabı var: Üç. Aslında bunun bir karşılık olmadığını, aslında sorunun da manalı bir soruya benzemediğini biliyorum fakat oyunu oynarken eski Civilization’lardan özlediğim uygarlık simülasyonu tadını yakalayabilmek için bu türlü sorulara gereksinim duyuyorum. Tam da yerine oturmayan fakat bir biçimde dolgu fonksiyonu gören bu küçük sorular oyunu bir nebze dengeliyor, ayaklarının yere basmasını sağlıyor. Eski günlerdeki üzere M.Ö. 4000’den alıp uzay çağına taşıyacağım o kabileyi sahiplenmemi kolaylaştırıyor. Halkıma “Yıl olmuş 350, hâlâ dereye giremiyorsunuz” diye çemkirebilmek, 1500’lü yıllarda dünya haritasını aşağı üst çözmüş olmak, 1900’leri artık savaşın kimse için düzgün bir seçenek olmadığını bilerek tamamlamak üzere dünya tarihine paralel kimi ayrıntıları kaybetmemek için orada olmayan bir şeyler eklemem gerekiyor öyküye. Zira görsel açıdan alabildiğine etkileyeci bir ayrıntı düzeyine ulaşan Civilization, artık kavramsal olarak o kadar da ayrıntılı değil, elimizde ortamı kalabalık gösteren ancak oyunu derinlemesine geliştirmeyen pek çok yenilik var.
GANDHI’YLE NÜKLEER ŞOV!
Her yeni Civ’de olduğu üzere hangi önderler, hangi ülkeler eklenmiş, hangisiyle oynarsam daha çok kent kurarım, kim bilimi destekliyor, nasıl bir haritada oynamak lazım üzere sorulara karşılık bulmak için küçük bir keşif çeşidiyle başlıyor oyun. Fakat bir gariplik var… Benjamin Franklin’i alınca Amerika’yı, Isabella’yla İspanya’yı ya da Cathrine’le başlayınca Rusya’yı seçmiş olmuyorsunuz. Oyunun mantığına nazaran antik çağda şimdi bu ülkeler ortada olmadığı için başkanınızı Mısır, Yunan, Roma, Maya üzere eski uygarlıklardan biriyle eşlemeniz gerekiyor. Pekala ancak çağdaş çağın başkanları niçin var o vakit antik çağda? “Liderler ölümsüzdür” üzere bir şey mi bu? Ölümsüzlük ileriye yanlışsız çalışan bir sistem, geriye uyumluluğu yok diye biliyorduk ama… Neyse, sonuç olarak tuhaf da gelse Benjamin Franklin’i Yunan uygarlığıyla eşleyip başşehri Atina olan bir ABD’nin temellerini atarak, fantezi futbol mantığında bir oyuna başlıyorum…
Gwendoline Christie şu koca metnin yalnızca birinci cümlesini seslendirip bırakıyor. Buna biraz bozuldum.
Lider ve uygarlık seçimi yaparken dikkatimi çeken bir şey daha var. Eski Civ’lerdeki “deniz savaşlarında +2 atılım hakkı”, “dünya harikalarında %25 inşa gücü” üzere her bir uygarlığa / öndere aşikâr bir mevzuda özel avantajlar veren kolay sistem elden geçirilmiş, avantajlar dezavantajlarla dengelenmiş, tek bir alana odaklanmak yerine bilim, kültür, üretim, iktisat vs çabucak her mevzu, her bir başkan için özelleştirilmiş. O yüzden oyuna hop diye girmek mümkün değil, evvel uzun uzun okuyup kıyaslamanız gereken dev listeler var. Bir yandan hoş zira burada yapacağınız seçim oyundaki stratejinizi tam değiştirebilir, her oyunda yeni bir yol deneyebilirsiniz. Öteki yandan o eski, kolay sistem daha tanımlıydı, kim hangi hususta yeterlidir bir bakışta görebiliyorduk. Artık “ama”lı, “eğer”li, bol unsurlu ve daha az tarifli bir öbür dünyadayız. Bilhassa oyuna yüzlerce saatini gömmeye niyeti olmayanlar bu seçimleri biraz daha rastgele yapacak ve muhtemelen oyuna başladıktan sonra aslında pek de hatırlamayacak en başta verdiği stratejik kararları.
Bağımsızlar eski şehir-devletlerin yerini alıyor lakin çağ sonunda gizemli halde haritadan siliniyorlar.
Son olarak “liderler” deyip duruyorum ancak ülkenin zirvesinde oturmuş siyası önderlerden ibaret değil bu küme. Filozof Konfüçyüs’ü de seçebilirsiniz, halk kahramanı Jose Rizal’ı da, aktivist Harriet Tubman’ı da… Asıl merak ettiğiniz şeyi de yanıtlayayım madem, hayır Gandhi yok. Esasen şimdilik çok az sayıda önder var, onların da birçoklarının bugüne dek yalnızca ismini duymuşsunuzdur en fazla. Doğal bunu derken Vietnam’ın Han Hanedanlığı’na direnişinde kıymetli rol üstlenen kızkardeşlerden Trung Trac’ı başka tutuyorum, onu da tanımıyorsanız ne işiniz var Civilization’la… O denli değil mi? Dalga geçtiğime bakmayın, bu kimmiş diye bakıp öğrenmek için sebep veriyor oyun, bulmuşken çabucak bir Wiki sayfasını açıp öğreniyoruz biz de.
DÜNYANIN HOŞ YÜZÜ
Hadi başkan seçme işinde çok oyalandık, artık oyuna geçelim. Demiştim ya görsel açıdan oyun yeni bir düzeye gelmiş diye… Tahminen Civilization VI’nın karikatürümsü biçimini sevenler bayılmayacak lakin Civ V’teki sade ve görece gerçekçi grafikleri VI’ya bin sefer tercih eden benim gibileri bile daha hiçbir şey görmediğimiz o birinci turn’den cezbetmeyi başaran bir cazipliği var yeni Civ’in. Kıvrıla kıvrıla gelip denize dökülen akarsular, çölün üstünde uçuşan kum taneleri, her biri farklı hoş görünen dağlar, ağaçlar, geriden gelen tıngır mıngır bir ut sesi, yanında köpeğiyle uzakları keşfetmeye hazırlanan bir tanecik izcimiz ve hatta o uzakları sembolize eden karanlık altıgenler… Bu kadarını hedeflemişler miydi bilmiyorum ancak oynamak yerine durup “böyle kalsın ya, çok güzel” diyebileceğiniz bir harmoni içinde her şey. Fakat olağan bu yalnızca başlangıç. Biz bu dünyaya çivimizi çakmaya geldik, bakıp keyifli olmaya değil!
Zararsız üzere görünen bir izci… Birazdan kılıç kalkanlı ağabeyleri gelir.
Nihayet birinci settler’ımızla (artık oyunda “founder” olarak geçiyor, bütün settlerlar değil lakin yalnızca ilki) başkentimizi kurduysak oynamaya, pardon okumaya başlayabiliriz. Okumak, zira bu etapta oyun üstünüze bir yığın yeni kavram ve oynama biçimi atacak ve bunları dikkatlice okuyup az çok anlamadan ilerlemeye çalışmak, son derece sıkıcı bir tecrübesi baştan kabullenmek demek. O yüzden her ne kadar tam zıddı için yanıp tutuşuyor olsanız da şimdilik oynamaya değil, önünüze zırt pırt çıkacak olan metinleri, seçenek kutularını anlamaya odaklanmalısınız. Çabucak öğrenmeniz gereken şeylerden biri “Legacy Paths”, yani bir çağdan başkasına geçerken kültürel mirasınızın ne olacağı. Antik Çağ, Keşifler Çağı ve Çağdaş Çağ olmak üzere üç kısma ayrılan oyunda bir çağdan başkasına kentlerinizi, ünitelerinizi, diplomatik ilgilerinizi falan değil, mirasınızı taşıyorsunuz zira.
Gerçekten bu türlü. Yüzyıllardır biriktirdiğiniz ordularınız yeni çağ başlarken yok olacak. Yıllardır hamiliğini yaptığınız kent devletler haritadan silinecek. Başkentiniz dışındaki tüm kentleriniz bir anda kasaba (town) düzeyine geri dönecek. Birikmiş paranız uçup gidecek. Bu nasıl çağ atlamak, Yeni Türkiye Yüzyılı mı bu diye soracaksınız. Değil neyse ki… Sizinle birlikte öteki ülkeler de yeni çağa geçerken birikimlerini kaybedecek zira. Elinizdeki tek şey evvelki çağ boyunca biriktirdiğiniz miras puanlarınız. Bunları muhakkak avantajlar elde etmek üzere yeni çağın başında dağıtacaksınız. Miras puanlarını biriktirmenin yolu da işte “Legacy Path”leri öğrenmek ve bilim, iktisat, kültür ve askeri güç olmak üzere dörde ayrılan bu yolların kilometre taşlarını çağ bitmeden tamamlamaya çalışmak.
Askerlerinizi ortalık yere park etmeyin. Artık bir kum fırtınası çıksa hepsi hasar alacak.
Diyelim Antik Çağ başında ekonomiyi “miras yolu” olarak önceliklendirdiniz (ekonomiyi seçtiniz diye başkalarından feragat etmeniz gerekmiyor, birebir anda birden fazla legacy path izleyebilirsiniz, ayrıyeten seçtiğiniz yola bağlı kalmanız da gerekmiyor, istediğiniz noktada bu kadar iktisat kâfi biraz da bilim mirası biriktireyim diyebilirsiniz, yani başınızda yapıyorsunuz seçimi). Oyun diyor ki ekonomik miras kazanmak için birinci kilometre taşın yediden fazla hammaddeye sahip olmak. Yani demir işle, ipek yap, yün doku vs… Bunu başarırsanız bir sonraki çağ olan Keşifler Çağı için 1 ekonomik miras puanı koyuyorsunuz cebe (ayrıca çabucak kullanmak üzere 1 de ekonomik yapı puanı kazanıyorsunuz ancak şu an mevzumuz o değil). Bir sonraki kilometre taşınız kullandığınız hammadde sayısını 7’den 14’e çıkarmak. Onu da sağlarsanız 1 ekonomik miras puanı daha geliyor (bir de Antik Çağ’da geçerli olmak üzere tüm ticaret yollarınız fazladan altın kazandırıyor). Üçüncü ve son evreye geldiniz. Çağ kapanmadan 20 hammaddeyi işlemenizi istiyor oyun. Bunu da başarırsanız altın çağ düzeyine ulaşıyor, öteki oyuncular için de Antik Çağ’ın sonunu getiriyor ve alışılmış cebinize 1 ekonomik miras puanı daha atıyorsunuz. Buradaki bonusunuz da evvelki kilometre taşlarında kazandıklarınızdan çok daha değerli: Hani demiştim ya çağ kapanırken başşehir dışındaki kentleriniz tekrar kasaba oluyor diye (ve siz de içinizden köy ne, kasaba ne, Civilization’da o denli şeyler yok, ne saçmalıyor bu demiştiniz hani…). İşte Ekonomik Miras yolunu tamamladıysanız tüm kentlerinizi yeniden kent olarak taşıyabiliyorsuz sonraki çağa.
Oyundaki yeniliklerden yalnızca birini örneklemeye çalışırken bile daha evvel seride hiç karşılaşmadığımız ne çok şey girdi işin içine fark ettiniz değil mi? Bahisten mevzuya atlarken hiçbir şey anlatmayı başaramayan, “bir de şey vardı” deyip duran, başı sonu meçhul bir öykünün içinde debelenen bir sese dönüşme riskini sadece bu değişimi fark edin diye alıyorum zira.
BU KENTE KAYYUM ATANMIŞ
Sadece yeni şeyler öğrenmiyor, bildiklerinizi de unutmaya çalışıyorsunuz oyunun başını anlamak için. Örneğin yollar, madenler, tarlalar için Civ VI’da da kısmen gördüğümüz üzere pek bir şey yapmanız gerekmiyor. Kentinizi genişletmek için seçtiğiniz altıgen tarım için uygunsa otomatikman oradan yiyecek almaya başlıyorsunuz, madenler için, ağaç kesmek için de tıpkı durum geçerli. Öbür yandan bir bina dikeceğiniz vakit bu zahmetsiz üretim noktalarını feda etmek gerekebiliyor, yani tarım yerine kütüphane yapmak, ormanın yerine AVM dikmek özgür. Yollarsa evvelden olduğu üzere kullanıldıkça bizatihi gelişiyor, tek istisna demiryolu yapabilir hale geldiğinizde kentlere istasyon koymak gerekmesi. Tren garı olan kentler otomatikman demir ağlarla birbirine bağlanıyor.
İbretlik bir kare. Neden? Üstteki sekmelere bakın, kaç çeşit şey var öğrenmeniz gereken…
Bazı özel tesisler de birkaç farklı binanın birleşimden oluşan kompleksler olarak düşünülmüş. Hasebiyle tam fonksiyonunu yerine getirmek için birebir altıgen içine (bazen de komşu altıgenlere) tek tek inşa edilmeleri gerekiyor. Ayrıyeten çağ atlayınca fonksiyonunu kaybeden binalar var, bunların üzerine yeni çağın getirdiği yeni tesisleri kurabiliyorsunuz. Gel gör ki bu kararları planlı bir halde, ne yaptığınızı bilerek vermenin bir yolu yok, varsa da ben bulamadım (yok zira yok). Bir bakışta kentinizin neresinde ne olduğunu göremediğiniz için çok körlemesine bir yerlere bir şeyler koymak durumundasınız. Kent idaresini oyunun kıymetli bir modülü olarak görüyorsanız geçmiş olsun, doruktan bakınca çok hoş görünen fakat ne derece verimli kullandığınızı asla bilemediğiniz, datalarını yanlışsız düzgün okuyamadığınız kentleriniz oluyor.
Zaten Civ VII’nin en büyük eksiği bir kapalı kutu üzere olması. Bir şeylere karar verirken sonraki ataklar için ipucu vermiyor, oyun sırasında bilgi kutucuklarını okusanız da açıklama içinde geçen, bahisle bağlantılı öbür kavramların açıklamalarına süratli erişemediğiniz için yarım yamalak bir fikir edinebiliyorsunuz sadece… Otuz yıllık Civilization macerasının en yararlı kesimlerinden biri olan Civiliopedia’yı resmen fırlatıp bir kenara atmışlar, gidip bilhassa arama yapmazsanız hiçbir noktada devreye girmiyor. Halbuki Civilopedia sayfalarına link atsalar, böylelikle ben bir şeyi okurken metinde geçen bilmediğim kavramlara da zıplama bahtım olsa işler kolaylaşacak, oyuna daha hakim olacağım. Onun yerine “sen OK’e bas gerisini sıkıntı etme” diye ittiren bir sistem var güya. Bir yandan sizi bir sürü metne boğuyor lakin bu metinler tüm sorularınızı cevaplamadığı üzere yeni soru işaretleri de ürettiği için bir noktada ipin ucu kaçabiliyor. Hakikaten de “eyyh tamam ya, bi sonraki oyunda çözerim artık burasını da” diye he deyip geçtiğim bir sürü şey oldu şu ana dek. Fakat işte bu da tahlil değil, ince ince uğraşmak yerine birinci kere Civ görmüş acemi üzere süratli hızlı turn geçmek insanı yaralıyor.
PUANIN KADAR DİPLOMASİ YAP
Diplomatik ilişkiler… Evet ortaya bağlama cümlesi bulamadığım için direkt giriyorum fakat esasen kâfi “influence” puanımız varsa oyunda da motamot bu türlü baştan giriyoruz muhabbete. Oyuna tıpkı kültür, bilim, para üzere her tıp biriken bir “etki puanı” gelmiş. Bunu hem öbür başkanlardan bir şeyler isterken (ya da onların taleplerine karşılık verirken) hem de “şehir devletler” olarak bildiğimiz, lakin artık “bağımsızlar” ismiyle geçen tek kentlik toplulukları kolonileştirmek için kullanıyorsunuz. Bilhassa oyunun başında öteki her şeyden daha değerli tesir puanları. Zira gelişip gelişemeyeceğinizi komşu devletler ve bağımsızlarla ilgileriniz belirliyor. Siz bir kenarda suçsuz pak “önce tapınağımı yaparım, yanına da 30 tıpta falan bitecek bir piramit dikerim, kimselere bulaşmam” diye planlar kurarken, uzaktan bakınca hiç de korkutucu görünmeyen bir bağımsız iki kumandanıyla kapınıza dayanınca o piramidi hiçbir vakit bitiremeyeceğinizi anlıyorsunuz…
Roma’nın neresine ne dikmişim ben nereden hatırlayacağım? Kentler bir noktadan sonra denetimden çıkıyor.
Diğer ve mantıklı olan seçenekse kendi halinizde takılmamak. Bilhassa her bir çağın başında bağımsızları çok çabuk etkiniz altına almak önceliğiniz olmalı. En çok tesir puanını nasıl biriktirebildiğinize bakacak, haritada bağımsızların yerlerini acil olarak tespit edecek ve bulur bulmaz arkadaşlık isteği atacaksınız! Başka ülkelerle bağlantı kurmaktan çok daha kritik bu zira oyunun bu kademesinde onlarla bir yarış halindesiniz, herkes bağımsızları kafalama peşinde. Bağımsızların sayısı da çok değil, her kıtada dört beş tane oluyor en fazla. Münasebetiyle vaktinde davranmazsanız bunların tümünü diğer ülkelere kaptırdığınızı ve bu yolun dönüşü de olmadığı için (bir kere diğer devletin kanatları altına giren bağımsızı çevirmek mümkün değil) geriye düştüğünüzü göreceksiniz. Bağımsızlar neden kıymetli? Zira nasıl bir topluluk olduklarına bağlı olarak askeri, bilimsel, kültürel, ekonomik alanlardan birinde fark yaratan bonuslarla geliyorlar. Hem size yük değiller, hem de oyunda süratli yükselmenizde ya da kriz anlarında büyük katkıları oluyor.
Devletlerle münasebetler ise daha karmaşık. Tesir puanı neyse veririm, ilgilerimi istediğim düzeyde fiyatım diye bir hesap yapamıyorsunuz. Zira her başkan kendi özel ajandasıyla geliyor. Kimi yayılmacı; kendi hududuna yakın olsun olmasın, sizin bir yerlere kent kurmanızı istemiyor. Kimi ideolojik; farklı bir idare biçimi benimseyeni düşman görüyor. Kimi hümanist; şayet halkınızın memnunluk düzeyi düşükse sizinle ilgisini bozuyor… Elbette hepsinin tek tek kaprisini çekecek değiliz, bu ajandaları bir yere kadar umursuyoruz. Lakin bizim için tehdit ögesi olan, güçlü, sonumuza yakın başkanların gönlünü kazanmak için de yalnızca ajanda değil, çeşit çeşit bağlantı imkanı veriyor oyun. Bu açıdan hakikaten takdir ettim. Yıllardır göstermelik seviyeyi bir türlü aşamayan diplomatik alakalar birinci sefer oyuna bir şeyler katıyor. Hem de yeni bir şey deneyeceğiz derken eldekini bozmadan yapmış bunu Firaxis, ki Civ VII’nin en çok eleştirebileceğim tarafı tam da bu: Her şey yenilenmiş lakin bu sırada oyuna karakterini veren bir şeyler de kurban edilmiş yenilik uğruna. Neyse mevzuyu dağıtmayalım… Bağlantı imkânları derken neyi kastediyorum? Örneğin bir lideri çok sinirlendirmiş de olsanız “hadi birlikte küçük bir fuar yapalım” diyorsunuz mesela, orada bir kaynaşılıyor… Biraz sonra “bende bayağı kaynak var, ticari münasebetleri geliştirelim istersen” diyorsunuz, sonra “hadi sonları açalım” oluyor, sonra “ya şu bilim projesi için bizim gruplar birlikte mi çalışsa” oluyor… Bir bakmışsınız hasımlık bitmiş, “Dostum Benjamin” olmuşsunuz… Doğal vakit ve tesir puanı isteyen işler bunlar, eldeki puanları tam bir başkana yatırdıysanız bir oburuyla irtibat bahtınız olmuyor. Ayrıyeten karşı taraf sizden bir çıkarı olduğunu düşünmezse (örneğin teknolojide sizden ileri durumdaysa ve siz araştırma projesi için iştirak teklif ediyorsanız) reddi yiyorsunuz. Gerçi bu benim başıma gelmedi hiç, genelde sıcak bakıyorlar işbirliğine ancak çok kritik anlarda puanım yetmediği için hudut mutabakatı yapamadığım ve haritada savunmasız dolaşan birimlerimi kurda kuşa yem ettiğim oldu.
Meşhur çağ haritası. Zafere giden yol buradaki vazifeleri tamamlamaktan geçiyor.
Dünya haritasıyla ilgili de söylenecek çok şey var ancak burada çok ayrıntılı bahsetmeyeceğim, hem spoiler olmasın (cidden sürprizler var çünkü) hem de artık yazsam da okumayacaksınız diye korkuyorum çok uzadı diye… Şurası kesin: Bütün dünyayı, lakin her köşesini diyorum, keşfetmeden oynamayı denemeyin oyunu. Tecrübe zenginliği ve keyif açısından çok şey kaybedersiniz. Oyun esasen dediğim üzere size çok hareket alanı tanımıyor, üstüne siz de en çok işinize yarayacak şeylerden biri olan haritayı açma işini ihmal ederseniz kısır bir döngüye hapsolup kalabilirsiniz. İspanya’yla oynadığım bir oyunda, biraz da talihsizlikler sonucu birinci çağı bu türlü küçük bir kıtada sıkışıp kalarak bitirdikten sonra ikinci çağda bahtıma Kolombus’un “deha” olarak topraklarımda doğması ve bir anda tüm dünya haritasını önüme sermesi oyunun gidişatını tam değiştirdi mesela. Dünyayı görmek size farklı amaçlar kazandırıyor, yapacak yeni işler veriyor, pahalandırılacak fırsatlar sunuyor…
Oyunda Türkiye sevimli ve antik ilçemiz Tarsus’la temsil ediliyor (bir şekilde).
Civ VII’nin oynanışı ne kadar sadeleşmişse grafikleri o kadar detaylanmış. Bunu incelemenin girişinde söylemiştim fakat bu cümleden fazlasını hak ediyor oyundaki sanat dokunuşu. Oyun yalnızca göze hoş görünmekle kalmıyor zira. Animasyonlar, sesler, sinematik anlar, savaşlar, kamplar, su baskınları, patlayan yanardağlar, dünya harikaları… Her bir öğe için farklı bir sanatçı çalışmış güya. Şu mesela nasıl mümkün olabilir: Bir savaşta hayli hırpaladığım düşman ordusu birkaç kare geri çekilip askerleri güzelleşsin diye kamp kurdu, üstten bakınca çok değişik bir şey yok üzere fakat dur bir yakından bakayım dedim, zoom in yapınca derme çatma banklarda yaralı askerlerin oturduğunu, bir adedinin bitkin halde koluna bandaj yapmaya çalıştığını falan gördüm. Gözüm yaşardı resmen ya… Sadece şu ayrıntısı görmek için gereksiz yere savaşa girilir, o denli diyeyim.
Arkadaşlar bu yazı artık bitmek zorunda. Çat diye bitirmeden evvel temel duymak istediğiniz kısma geleyim: Oynanır mı?
Sid Meier’ın ömür projesi, bu yıl 30’una giren Civilization, serinin mukadderatını etkileyecek değerli değişikliklerle, keşfedecek çok fazla bilhassa geliyor. Bunların tümü için oyunu zenginleştiriyor diyebilmeyi çok isterdim, bilakis daha kolay oynansın, oyuncu (konsol oyuncusu) ekranlar ortasında kaybolmasın diye ince işler budanmış. Öbür yandan tek oyun içinde üç farklı oyun bitiriyormuş üzere hissettiren, üç çağa ayrılmış tarihi süreç sahiden radikal bir karar, oyuna yeni bir çehre kazandırdığı, serinin uzun vakittir itiraf etmekten çekindiğimiz o yıpranmışlığını ortadan kaldırdığı kesin. Bunu yapabilmek için elbette bir şeylerden ödün verilmesi gerekmiştir, anlaşılır bir durum. O nedenle biraz iç çekerek de olsa, kalan sağlar bizimdir diyerek kaldığımız yerden oynamaya devam edeceğimiz, yenisi gelene kadar bilgisayardan kaldırmayacağımız bir Civilization’ımız daha oldu. Evet, oynanır.
