Genelde Belirsiz Bir Tarihten Bahsederken Kullandığımız “Fi Tarihi” Kalıbı Bakın Aslında Hangi Zamanı İfade Ediyormuş: Üstelik Günü Bile Var!
Tarihte muğlak bir tarihi söylerken çoklukla “fi tarihi” diye belirtiyoruz. Lakin bu tabirin sahiden de bir tarihi yansıttığından sanki haberdar mıyız?
Bizler aslında belgisiz bir tarihi tabir etmek için fi tarihi kalıbını kullansak da aslında, bu türlü bir tarih nitekim de var!
Üstelik insan hafızasının yasal olarak başlangıcı da fi tarihi olarak kabul edilmiş!
Fi tarihi, sandığımız üzere ‘belirsiz’ bir tarih değil.
Daha çok mecazi manasıyla bildiğimiz bu söz, sandığımızdan çok daha fazla şeyi tabir ediyor. Tıpkı orta çağ ya da yeni çağ üzere çağlar üzere fi tarihi de makul bir vakti temsil ediyor. Üstelik tüzel bir karşılığı bile var.
Peki size fi tarihini sorsak, ne karşılık verirdiniz?
Cevap, hiç iddia ettiğiniz üzere “çok eski” değil.
Perşembe gününe denk gelen bu tarih, 6 Temmuz 1189’u temsil ediyor. Üstelik bu tarih, yasal olarak insan hafızasının da başlangıcı olarak kabul ediliyor. Türel bir terim olarak hayatımızda yer edinmesi ise 13. Yüzyıl İngiltere’sine kadar uzanıyor…
İngiltere tarihinin en kıymetli hükümdarlarından biri olan Kral I. Edward, yalnızca savaş alanındaki zaferleriyle değil; gerçekleştirdiği hukuk reformlarıyla da nam salmıştı. Bilhassa Westminster Tüzükleri, onun en kalıcı miraslarından biriydi. Bu tüzükler, İngiltere’nin gereksinimlerine karşılık vermenin yanında günümüz hukuk sisteminin de temellerini attı.
Kral Edward, İngiltere hukukunu derleyip yazılı bir hâle getirdi.
1275’te çıkarılan birinci Westminster Tüzüğü, bu ıslahatların başlangıcını simgeliyor. Bu tüzük, yasal nizamı oluşturmanın ötesinde halkın, adalete erişimini sağlayarak güçlülerle zayıflar ortasındaki tüzel eşitsizlikleri ortadan kaldırmayı amaçlıyordu.
Tüzüğün bilhassa kıymetli olan hususlarından biri, vakitle tüm Batı hukukunun en değerli kavramlarından biri hâline gelen “zamanaşımı” unsurlarını belirleyen 39. husustu. Bu unsur, mülkiyet uyuşmazlıkları ve öbür tüzel talepler için belli bir vakit dilimi içerisinde başvurulması gerektiğini ortaya koyuyordu.
Bu tüzüğün ehemmiyeti ise “fi tarihi” üzere türel tabirlerin de temelini atmış olmasıydı.
Bu tarih, Kral I. Richard’ın tahta çıkış günü olarak belirlendi ve akabinde gelen tüm mülkiyet davalarında “fi tarihi” referans alınarak toprak mülkiyetinin türel geçerliliği belirlenmişti. Kral Richard, 1189’da tahta çıkmasının akabinde Westminster Tüzüğü’nün uygulamaya girmesiyle bu tarih, İngiltere’deki tüm toprak mülkiyetine dair tüzel argümanlarda geçerlilik kazanmıştır.
O periyotta toprak sahipliğiyle ilgili tüzel uyuşmazlık ve itirazlar, fi tarihi dikkate alınarak değerlendiriliyordu.
Aslında bu sistem, bir hükümdarın tahta çıkışından çok İngiltere hukuk sisteminin esaslı bir halde yapılandırılmasının da başlangıcını temsil ediyordu. Hasebiyle fi tarihi, İngiltere’deki mülkiyet haklarının ve yasal süreçlerin çağdaş manada şekillenmesine imkan tanımıştır.
Daha sonra bu tüzükler, daha esnek bir yapıya bürünerek katı yapı gevşetilmiş, hukuksal süreçlerin daha süratli ve pratik bir halde çözülmesi amaçlanmış, fi tarihi üzere klâsik tabirler, yerini çağdaş hukuk lisanına bırakmamıştır.
Fi tarihi, günlük tabirlerde kullanılmaya devam ediyor. Bu kullanım, İngiltere’de hukukun daha dinamik bir yapıya kavuşmasını da sağlamış oldu. Biz bilhassa birtakım Osmanlı kökenli sözlerde “fi” edatı görüyoruz. Bu söz, tarihi bağlamda kullanılmaya devam ederek tüzel manasını da korumuştur.
İlginizi çekebilir:
