Tarihteki İlk Bilim Kadınının ‘Bu Kadarı da Olmaz!’ Dedirten Trajik Sonu: Korku Filmlerini Aratmıyor!

Tarihin birinci, bayan bilim insanı unvanına sahip Hypatia, daha çok trajik vefatıyla bilinse de; hayatı, geçmişin en etkileyici öykülerinden birine sahipti.

MS 355-415 yılları ortasında yaşayan Hypatia, tarihin bilinen birinci bilim bayanıydı. Matematik, astronomi, felsefe alanlarında çalışmalar yürütmüştü ve devrin önde gelen bilim merkezinde öğretmenlik yapmıştı.

Gelin görün ki; “dinsizlik” ve “şeytanlık” ile suçlanmıştı. Bunun sonucunda taşlanarak, derisi yüzülerek çok müthiş bir şekilde can vermişti. Artık gelin, Hypatia’nın ilham verici başlayıp trajediyle biten kıssasına daha yakından bakalım.

İlk olarak, İskenderiye kentinden bahsederen anlatmaya başlayalım. Çok fazla tarih anlatımından sıkılanlar bu alt başlığı atlayabilir…

Büyük İskender tarafından MÖ 331’de kurulan İskenderiye kenti, süratle antik dünya için bir kültür ve öğrenme merkezi hâline geldi. Kalbinde, yarım milyondan fazla parşömenden oluşan koleksiyon ve İskenderiye Kütüphanesi’nde bulunan, bir cins üniversite olan müze vardı.

İskenderiye, Jül Sezar’ın kenti Roma için fethettiği ve kütüphaneyi yaktığı MÖ 48’de başlayan bir düşüş yaşadı. 364 yılına gelindiğinde, Roma İmparatorluğu bölündüğünde ve İskenderiye doğu yarısının bir modülü olduğunda, kent; Hristiyanlar, Museviler ve putperestler ortasında çatışmalarla kuşatıldı. İç savaş, kütüphanenin birçoklarını yok etti.

Son kalıntılar, Başpiskopos Theophilus’un Roma imparatorunun tüm Pagan tapınaklarını yok etme buyruğuyla hareket ettiği 391’de müzeyle birlikte ortadan kayboldu. Theophilus, son parşömenleri barındırmış olabilecek Serapis tapınağını yıktı ve siteye bir kilise inşa etti. Müzenin bilinen son üyesi matematikçi ve astronom Theon’du, yani Hypatia’nın babası.

Theon, kızı Hypatia’ya matematik ve astronomi öğretti.

Hypatia, babasının da öğretileriyle bir matematikçi ve astronom olmuştu. Kendi kitaplarını yazıyor, öğrencilere ders veriyordu. Biraz daha ayrıntılandıracak olursak:

Geometri ve cebir üzerine çalışan Hypatia, Apollonius’un konik kesitleri üzere matematik yapıtlarını yorumluyor ve öğretiyor; gök cisimlerinin hareketlerini anlamak için çalışmalar yapıyor ve astrolab, hidroskop üzere aygıtları geliştiriyor; ideoloji alanında bilgi, ruh ve cihan üzerine dersler veriyordu. 

Hypatia, babasının uzmanlık alanlarının ötesinde, her şeyin “bir”den kaynaklandığı bir inanç sistemi olan artık Neoplatonik okul olarak bilinen yerde artık bir filozof olmuştu. Halka açık dersleri çok popülerdi, kalabalıklar akın akın geliyordu.

Şehirdeki herkes ona hürmet gösteriyordu.

Hypatia, hiç evlenmemişti ve muhtemelen Platon’un, aile sisteminin kaldırılması konusundaki fikirlerine katılıyordu. Buna uygun bir hayat sürmeyi seçmişti.

Konuşmaları; açık ve mantıklı, ihtiyatlı olarak tanımlanıyordu. Kentte yaşayanlar onu hoş bir biçimde karşılıyor, hürmet duyuyordu.,

Dönemin İskenderiye’sindeki hem dinî hem siyasi tansiyon gitgide artıyordu.

Hypatia, Pagandı. İskenderiye ise o periyotta Hristiyanlık ve Paganizm ortasında önemli çatışmaların yaşandığı yerdi. Hristiyanlığın devlet dini olmasıyla eski Pagan gelenekleri tehlike altına girmişti.

Hypatia’nın yakın dostu olan, seküler bir idaresi savunan İskenderiye Valisi Orestes ile İskenderiye Patriği Cyril ortasında uyuşmazlıklar ağırlaşmıştı. Hypatia’nın Orestes ile arkadaşlığı, tarafsız bir bilim insanı olmasına karşın tehdit olarak algılanıyordu.

Hypatia, büyücülükle suçlandı ve fecî bir halde öldürüldü.

Hypatia, büyücülük yapmak ve halkın inançlarını engellemekle suçlanmıştı. Cyril’in bu iftiraları körüklemesi, Hypatia’ya karşı ağır öfkeyi gitgide alevlendirmişti.

Birazdan okuyacağınız metnin sahip olduğu şiddet içeriği tetikleyici olabilir.

415 yılında, bir küme yobaz Hristiyan, Hypatia’yı sokakta yakalayıp kiliseye sürüklediler; taşlar ve keskin deniz kabuklarıyla derisini yüzüp vahşice katlettiler. En sonunda ise vücudunu kesimlere ayırarak yaktılar.

İşte Hypatia’nın hayatı ve trajik mevti, bu halde oldu. Antik Çağ ve Orta Çağ’a geçişte bilimin düşüşünü ispatlar nitelikte bir kıssaya dönüştü.