1914’te 1 Osmanlı Lirası Nasıl 18,45 Alman Markı ve 4,37 Amerikan Dolarına Eşitti? (Ekonomi Günümüzden Daha mı İyiydi?)

Osmanlı lirasının 1916’da Amerikan dolarının önüne geçtiğine dair pek çok söylenti var. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin ekonomik gücünü gösteriyorken, sahiden de gerçeği yansıtıyor mu?

Bahsi geçen periyotlarda 1 Osmanlı lirasının 3,7 Amerikan doları ve 18,45 Alman markına eşit olduğu argümanları şayet gerçeği yansıtıyorsa, neden bu istikrar devam etmedi?

Aslında olay, pek de kestirim ettiğimiz üzere değilmiş.

Osmanlı altın lirası, 19. yüzyılın ortalarından itibaren ekonomik sistemin kıymetli bir modülü hâline geldi.

1850 ve 1914 yılları ortasında Osmanlı lirasının döviz karşısındaki kıymeti, çeşitli ekonomik sebeplerden ötürü istikrarlı bir formda yükselmeye devam etti. Bu periyotta, 1 Osmanlı altın lirası 4,37 Amerikan dolarına karşılık geliyordu.

Ancak toplumsal medyada bu duruma ilişkin yapılan paylaşımlar, kimi tarihi yanılgıları da içeriyor. Özellikle “evrak-ı nakdiye” olarak geçen kâğıt paranın bu husus özelinde kullanılması, düşülen yanılgılardan birisi. Zira Osmanlı altın lirası, kâğıt olarak değil; madeni para olarak basılmıştı.

1914’te sirkülasyonda olan Osmanlı altın lirası, ticarette gümüş kuruşlarıyla birlikte kullanılıyordu.

Yüksek kıymetinden ötürü altın lira, günlük alışverişlerde pek tercih sebebi değildi. Pekala bu paranın kıymeti, o devirdeki Osmanlı Devleti’nin ekonomik istikrarını yansıtır mı?

Hayır, yansıtmaz. Zira bu paranın kıymeti, içinde bulunan altın ölçüsüne dayanıyor. Bu durum, Osmanlı iktisadının gerçek performansını da gizlemesi manasına geliyor. Mesela Osmanlı Devleti’nin 1840’larda başlattığı para ıslahatları ve altın standardına geçiş, ekonomik istikrara yönelik değerli adımlardı; lakin bu, toplumun genel refah seviyesini artırmadı.

Osmanlı’da halk, günlük alışverişlerde daha yaygın olarak gümüş kuruşları kullanıyordu.

Altın liranın, kıymeti yüksek olmasına karşın piyasada bulunamaması ve günlük olarak kullanılmaması, ekonomik durumu da olumsuz etkiliyordu. Bu durum, Osmanlı iktisadının karmaşık yapısını ve para siyasetlerinin tesirlerini anlamamız için kâfi bir kârine.

Dolar ve mark karşısında Osmanlı lirasının kıymeti yüksek üzere görünse de bu durum, paranın içindeki altın ölçüsüyle alakalıydı. İktisat, yalnızca döviz kuru ile değil; enflasyon, dış borçlar ve halkın para kullanma alışkanlıkları üzere birçok faktörle de şekilleniyor. Bu da o periyotlar içinde, Osmanlı lirasının dolar ve mark karşısında ekonomik üstünlük kazandığını ne yazık ki göstermiyor.