Döneminin en güçlü donanmasına sahip Osmanlı Devleti, üç kıtaya hükmedecek güçte olmasına karşın neden hiç Amerika’ya gitmedi?
Avrupalı devletler, pastadan hisse alabilmek için âdeta sıraya dizilmişken Osmanlı Devleti olduğu yerdeydi. Peki Amerika’ya gitmiş olsaydı, orada tutunabilir miydi?
Dönemin getirdiği kaideler, ihtiyaçlar, güç ve dahası… Aslında bu sorunun tek bir yanıtı yok.
Osmanlı Devleti’nin Amerika’ya gitmemesinin ardında pek çok sebep vardı.
Öncelikle coğrafik şartlar, pek çok tarihçi için en kıymetli neden olarak gösteriliyor. Osmanlı İmparatorluğu, temelde Akdeniz merkezli bir güçtü. Akdeniz’den Atlantik Okyanusu’na geçiş, o devrin teknolojisiyle hayli kuvvetli bir seyahat manasına geliyordu. Osmanlı, Atlantik’e direkt kıyısı olmayan bir imparatorluktu ve bu durum, deniz çok seferler düzenlemeyi zorlaştırıyordu.
Özellikle Osmanlı’nın Akdeniz’den Atlantik’e geçmesi gereken mesafe, donanmanın bu çeşit uzun seyahatlere uygun olmadığını ortaya koyuyor. Kuzey Afrika’daki Osmanlı limanları da bu mevzuda tesirli bir rol oynamıyordu. Cezayir üzere limanlar, Avrupalı limanlar kadar derin ve geniş değildi.
Resiflerle dolu sığ sular, büyük gemilerin bu limanlarda inançla yanaşmasını zorlaştırıyordu. Birebir problemler Hint Okyanusu ve Kızıldeniz’deki Osmanlı limanları için de geçerliydi, bu da donanmanın aktifliğini sınırlıyordu. Karşılaştırıldığında, Umman Sultanlığı üzere okyanus kenarındaki ülkeler, deniz ticaretini devlet siyaseti haline getirmiş ve bu sebeple okyanus çok seferlerde daha başarılı olmuşlardı.
Siyasi olarak da Osmanlı’nın Amerika’ya ulaşma uğraşı da büyük mahzur taşıyordu.
İstanbul merkezli bir Osmanlı donanması, Akdeniz’i geçerken birçok ülkenin kara sularından geçmek zorunda kalırdı. Bu ülkelerle daima yeterli bağlantılar kurmak zorundaydı, aksi takdirde deniz çok seferlerin başarısızlıkla sonuçlanması kaçınılmaz olurdu. Bilhassa Cebelitarık Boğazı’nı geçmek için İspanya ile bağları düzgün tutmak zaruriydi.
Oysa İspanya ile muhtemel bir savaşta, bu boğazın kapanması Osmanlı’nın deniz çok topraklarla irtibatını keserdi. Bu da Osmanlı’nın deniz çok toprakları kaybetmesine neden olabilirdi. Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde geçen Bayezid’in Kolomb’a verdiği karşılık, Osmanlı’nın bu stratejik yaklaşımını ortaya koyuyor: “Bize Mekke ve Medine ve bu cezire-i dünyanın feth ü teshiri lazımdır, eyle derya çok mesafe-i ba’ideye bizim gitmemiz lazım değildir.”
Bu kelamlar, Osmanlı’nın mevcut topraklarını güçlendirmeyi ve savunmayı önceliklendirdiğini gösteriyor. Kristof Kolomb, Amerika’yı keşfetme uğraşıyla devrin Osmanlı padişahı II. Bayezid’e başvurmuştu. Lakin olumlu bir karşılık alamamıştı.
Piri Reis, “Kitâb-ı Bahriye” yapıtında, Osmanlı Devleti’nin Amerika’yı, Kolomb’dan yaklaşık 29 yıl evvel keşfettiğini söylüyor.
Bu kıtayı “Antilya” olarak isimlendirdiğini bile ortaya koymuş. Piri Reis’in haritaları, Amerika’nın bilinmeyen kıyılarına dair bilgi sunuyordu, lakin bu bilgi Osmanlı’nın geniş çaplı bir keşif ya da fetih planı yapması için kâfi olmayabilirdi.
Ayrıca 1538-1553 yılları ortasında Osmanlı Devleti, Hint Okyanusu’na yapılan yüksek maliyetli seferler sebebiyle ekonomik olarak güç durumdaydı. Bu seferler, istenilen sonuçları tam olarak vermemişti ve bu durum, Osmanlı’nın uzak kıtalara yönelik keşif ve fetih stratejilerini gözden geçirmesinin bir sebebi olmuştu.
Peki sizce Osmanlı Devleti Amerika’ya gitse, neler olurdu?
