Dün, Bugün, Yarın Yok: Zaman Kavramı Diye Bir Şey Olmasa Dünya Nasıl Bir Yer Olurdu?
Saatler, takvimler, tarih kitapları, arkadaşla buluşmalar, iş hayatı… Aklınıza ne geliyorsa hepsi vakit kavramına dayanıyor. Pekala ya bu kavram hiç olmasaydı?
İnsanlık, zamanı ölçme ve takip etme maharetinden mahrum kalsaydı nasıl bir nizam içinde yaşardı?
Biz biraz kafayı yoralım, aklımıza gelenleri bilimsel datalar ışığında da görelim dedik. İnsanlığın biyolojik ve toplumsal yapısını da götürecek bu teoride bakalım sizin aklınıza neler gelecek?
İnsanlar vakit kavramını, tabiatın döngüleri ve cihanın ritimleri ile anlamaya başladı.
Güneşin doğuşu ve batışı, mevsimlerin değişimi, Ay’ın evreleri üzere olaylar, erken devir insanları için doğal bir saat ve takvim fonksiyonu gördü.
MÖ 4000’lerde Mezopotamya’da yapılan arkeolojik hafriyatlarda bulunan taş güneş saatleri, insanların vakti ölçme ihtiyacı duyduklarını gösteriyor.
Ancak baktığımızda bu tabiat temelli vakit algısının gelişimi, sosyal ve ekonomik organizasyonların da karmaşıklaşmasına yol açtı.
Zamanın ölçüt olarak kullanılması, tarım toplumlarında ekin ekim ve hasat vakitlerini düzenlemekten, çağdaş toplumlarda iş hayatının düzenlenmesine kadar birçok alanda belirleyici oldu.
Ya vakit kavramı olmasaydı?
Öncelikle vakit kavramının eksikliği, toplumsal tertibin temelini sarsacağı su götürmez gerçek. Saatler ve takvimler, toplumsal tertip ve iletişim için vazgeçilmez araçlar olunca da insanların birlikte çalışması, buluşması ya da plan yapması büyük ölçüde zorlaşırdı.
Topluluklar, tahminen de doğal olaylara dayalı döngüleri referans alacak lakin hayli belgisiz ve sistemsiz bir hayat süreceklerdi. Tarım, ticaret ve endüstri üzere vakit planlamasına dayanan ekonomik faaliyetler etkisiz kalacağı üzere bu da ekonomik büyümenin hudutlu kalmasına neden olacaktı.
Bireysel seviyede, vakit algısının eksikliği insan psikolojisini de etkilerdi.
Biyolojik saatlerimiz, gün ışığına ve karanlığa nazaran ayarlanmıştır. Bunun için bilhassa gece vardiyasında ortaya çıkan hastalıklara bakmamız bile kâfi.
Zaman kavramı olmadan uyku nizamı bozuluyor, yorgunluk ve daha birçok sıhhat problemleri ortaya çıkıyor. Gece vardiyasında çalışan insanların kanser riski de daha fazla. Bilimsel çalışmalarla da bu destekleniyor.
Psikolojik olarak da belirsizlik ve kaos duygusu ortaya çıkınca anksiyete ve stres düzeyleri de artabilir.
Zamanın ölçülememesi, bilimsel araştırmalar ve teknolojik gelişmeler için de büyük bir mani teşkil ederdi.
Modern bilim, deneylerin vakit içinde tekrarlanabilirliği ve müşahedelerin zaman bazında kaydedilmesi üzerine heyeti.
Zaman kavramı olmasaydı; fizikteki hareket maddelerini anlamak, kimyadaki yansımaları ölçmek ve biyolojideki yaşlanma süreçlerini incelemek de neredeyse imkânsız hale gelirdi.
Uzay araştırmaları ve astronomi, vaktin kesin ölçümleri olmadan büsbütün anlamsız kalırdı. Bu da insanlığın bilimsel bilgiyi geliştirme kapasitesini büyük ölçüde hudutlar ve teknolojik ilerlemenin yavaşlamasına neden olurdu.
Zaman kavramı, yalnızca ferdi ve toplumsal seviyede değil, kültürel açıdan da büyük bir ehemmiyete sahip.
Ritüeller, bayramlar, doğum günleri, evlilik yıl dönümleri gibi olaylar, vaktin makul bir döngüsüne nazaran kutlanıyor. Vakit algısının olmadığı bir dünyada, bu cins ritüeller ve kültürel etkinlikler, tahminen de manasını yitirebilir ya da daha rastgele bir formda kutlanırdı.
Kültürel hafıza ve kimlik, vaktin makul bir akışına dayandığından da bu akışın olmaması kimlik krizlerine yol açabilirdi.
Sonuca bakacak olursak vakit olmadan insanlık, sistemin yerine kaosu, netliğin yerine meçhullüğü deneyimlemek zorunda kalabilirdi.
Belki de bu senaryo, insanlığın vakit kavramını geliştirmesinin gerisindeki temel güdüyü açıklar: Yaşamın karmaşık yapısını anlamak ve düzenlemek için bir araç olarak vaktin varlığına gereksinim duyuyoruz.
