Derinlemesine bir Baby Reindeer analizi
Eveeet. Geldik istismarın, asimetrik güç bağları bağlamında suistimale açık alanların yarattığı tehlikeye sevk edici konumların, insanın ısrarla ‘’Hayır!’’ diyemediği durumların onu sürüklediği handikapların, tacizin çeşitli biçiminin dizisi Baby Reindeer’a. Son devirlerin küresel çapta en sansasyon yaratan dizisi Baby Reindeer. Netflix’te daima birbirini tekrarlayıp duran içeriklerin ortasında, gerçek bir kıssaya dayanıp sahip olduğu öteki tüm ögelerle da çabucak göze çarpan, deneyimsel bir anlatı. Bu küçük dizi; İskoç komedyen Richard Gadd’in asıl kahramanımız olan ve tüm bir kıssayı sesinden dinlediğimiz “Donny Dunn” olarak ‘’kendinin kurgulandırılmış bir versiyonunu’’ canlandırmasıyla, bir çeşit oto-portre biçiminde platformda yerini alıyor. Ve 7 kısımdan oluşan samimi, çıplak, mert bir anlatı lisanına sahip olan bu oto-portre, 1. kısımdan sonuna kadar odağı sadece kendisine kilitlemeli halde izleyiciyi adeta içine çekiyor. Münasebetiyle izleyenin Baby Reindeer’ı şipşak bitirdiğini/bitireceğini varsayıyorum.
Peki fakat bu diziyi başkalarından ayıran ne? “Based on a true story” minvalinde bir ibare barındıran her dizinin gerçekliği, bizi böylesi sarsmıyor elbet. Ve tüm bu gerçeklikler diyarındaki gerçek öznelerin kim olduğunun peşine -bir dedektif edasıyla- düşme tenezzülünde birden fazla vakit bulunmuyoruz. Gösterilerine şahit hayli, güldürü dalının pek de Lebron James’i olmadığını anladığımız, hatta matah bile sayılmayacak bir komedyenin güldürü dizisi olarak başlayıp insan ruhunun uçsuz bucaksız karanlıklarına katman katman temas etmek, hem de bunu sinematografik açıdan çok başarılı bir atmosferin içinde psikanalizle yedirmek, o denli her dizinin başarabileceği bir iş değil. O vakit hazır buraya kadar gelmişken spoiler vermemeye çalışma çabasını şimdilik gizli tutarak, dizi üzerine azıcık muhabbet edelim derim ben.
Donny, 20’lerindeyken komedyen olma hayalleriyle İskoçya’dan Londra’ya taşınıp Londra’nın merkezindeki publardan birinde barmenlik yapmaktadır. Ve yeniden sıradan bir çalışma gününde, tıpkı öteki her gün üzere başlayan ancak o günü sıradan olmaktan sonsuza dek uzaklaştıracak orta yetişkinliğinde bir bayan pub kapısından içeri hakikat girer. O! MARTHA!
Bunun harika bir kıssa olduğunu söyleyemeyiz lakin şayet yapabilseydik ve Tolstoy’un ilgili önermesini geliştirebilseydik ‘’bazı harika kıssaların birtakım manyak Martha’ların birtakım Londra publarından birinin içine girip bara gerçek oturması ve barmen ona ne içeceğini sorduğunda bunun için hiç parası olmadığı itirafını yapmasıyla başladığı’’nı söyleyebilirdik. Ve, bunun üzerine, o an! Tam o an. Donny’nin Martha’ya çay ikram edebileceğini söylediği o an. Bu teklif karşısında, Martha’nın Donny’nin gözlerinin içine hakikaten birinci defa baktığı o an. O küçük ilk şefkat, nezaket ve uygunluk anı… Muhtemelen Martha’nın yerinde kim olsa Donny’nin ona da sunacağı lakin anladığımız kadarıyla Martha’nın böylesine pek de alışık olmadığı o birinci sıcaklık anı. (Neden tanışmaları üzerinden çok da geçmeden birebir Martha, tıpkı barmene kimi insanların bavul toplayarak, kimininse tıpkı yerde çok uzun mühlet kalarak kaçtığını söyleyecektir? Ve bunun harika bir kıssa olmadığı konusunda daha başından sizi uyarsam bile, Martha’nın Donny’ye atfederek ona binaen geliştirdiği bu nokta atışı tespit, yerindeliğinden dolayı (-mış üzere yapmamıza gerek kalmaksızın üstelik) niye bu kadar harikadır?)
Her neyse, tanışma anlarına geri dönelim. Ne diyordum? Ne kadar saf bir başlangıç, diil mi? Diil! Çünkü kıssanın başlangıcı bu olsa bile, pilot kısmın değil. Dizinin birinci sahnesi, Donny’nin polise gidip Martha’nın artık çığrından çıktığını anladığımız tacizlerinden duyduğu kaygıyı ihbar etmesiyle başlıyor. Polis, bunun ne kadar vakittir sürdüğünü sorunca, işte o vakit tüm bir kıssaya, başlangıca, hatta bu kıssanın daha evveliyatına Donny’nin transferinden sürüklenip, kapılıp gidiyoruz.
Peki nedir Martha’yı bu kadar tehlikeli yapan? Martha’yı bu kadar kaçılması, uzaklaşılması gerekli kılan nedir? İmla kurallarını adeta yerle bir edip içinden geçerek attığı 41.000 e-mail ve durmaksızın gönderdiği yüzlerce saatlik sesli iletileri mı? Her gün o bara gidip başta ivedisi olduğunu söylemesine karşın Donny’nin ona ısmarladığı içeceğe bile dokunmadan saatlerce Donny’yle orada muhabbete dalması mı? Donny’den daima bir şey bekler, bir adım umar bakışları mı? (Korkmayın, Martha’nın sempatizanlığını yapacak değilim ve bu soruyu onun aksiyonlarını yumuşatmak niyetiyle yöneltmedim elbette.) Saydıklarımdan tatmin olmadın mı sayın okuyucu? Yanıt: Elbette hepsi! Tüm bunların, bütün bunların hepsi! Hepsinin tıpkı anlarda bir ortada olması… Ah, bu ortada, ben değinmeyi atladım fakat asla atlanamayacak kadar bir kıymetli ayrıntı da Martha’nın avukat kimliğidir; zira hanımefendi bu şapkasından Donny’ye hatrı sayılır zamansal ölçülerde bahsedecektir, kâh statülü hatırlı hukukçu dostlarından, kâh içinde bulunduğu çok kıymetli kriminal evraklardan, kâh şahsen baktığı Hollywood davalarından referanslar vererek… Aslında Martha, tüm aksiyonlarını başta türel hudutlar içinde tutarak gerçekleştirmiştir ve bir avukat için kanunun etrafından dolanmak, pek de güç bir şey değildir.
Peki Martha bütün bu karşılıksız beklentilerinin içindeyken, Donny’nin ona olan hali nedir? Donny, neyin içinde neyi yaşamaktadır? Dahası, Martha’ya karşı hiçbir fizikî çekimi olmamasına karşın, bunu, tüm bu ilgi alakayı, sonsuz sıkıştırılıp bunaltılmayı niye kestirip atmamaktadır? Buna niye bir son vermemektedir? Martha’nın Donny’ye saplantıyla bağımlı olması kadar -ya da çabucak hemen onun kadar- Donny’nin de Martha’nın gözündeki Donny’ye bağımlı olması olmasındır bunun da karşılığı tahminen de??… Bir tarafıyla da Martha’yı çözmek, onun hastalıklı tabiatının öyleliğini anlamlandırmak istemektedir. Hiç çözmeye çalışmayı denedikçe, onu gözünüzde giderek büyüyen bir “tuzak” üzere algıladığınız biriyle tanıştınız mı? Bu türlü birini tanıdınız mı? Uzaklaşmanız gerektiğine dair, her sinyalde giderek daha da emin olurken, karşı çıkamaz formda içine çekildiniz mi?
Aslına bakarsak, Donny, hayatının bir devrindedir. Bir “ses” bulma umuduyla kendi sesinin kısıldığı, biraz(?) kaybolduğu, ruhunun hasta olduğu, özgüven eğrisinin yerkürenin en alt katmanlarına kadar iniş yapıp magma düzeyinde filan takıldığı bir devrinde. Ve Martha -sağ olsun, var olsun.- tam da bu türlü bir vaktinde yaşantısına dahil olur Donny’nin. Onun hasarlılığını da anlar hatta. Kalbinin kim tarafından kırıldığını bile sorar ona. ‘’Canın mı yandı?’’ değil, “Biri canını yaktı, di mi? Kim? Bir bayan mıydı? İsim ver!”. Bunu yapanı merak eder; zira yapılanın bu olduğundan aslında emindir. Hiç değinmedikleri problemler için kesin, keskin, tezli bir ön kabul olarak yerini alır bu dinamik de ortalarındaki alakada. Bir yalnızdan bir öteki yalnıza… Ve yalnızlık buram buram her yerde!
Martha’nın ısrarcılığının hukuksal sonlar çerçevesinde de bir tehlikeye evrilmesi, bahsin ciddiyetinin açıkça lisanlandırılması, Donny’nin bir sevgili yaptığı vakte tekabül eder aşağı üst. Donny, tüm stand-up mesleği ve Martha’nın tacizleriyle başa çıkmaya çalıştığı bu periyodunda, bir de öz utanç hislerini yönetim etmeyi sağlamayı denemektedir, ha bir de natürel, aşkı. Teri, trans bir bayandır. Donny’nin back storysini bilenlerimiz için, sevgilisi Teri’nin trans olmasıyla ilgili bir mana çıkarmayı (ya da çıkarmamayı) siz okuyuculara bırakıyorum sevgili okuyucular. Lakin Teri’nin kendini bilmesinden, çizdiği sonlardan, hayattaki duruşundan, neyin “mücadele”ye kıymet neyinse değmez olduğunu kendince saptamaya çalışmalarından yola çıkarak, benim hayli etkilendiğim ve bir çeşit hayranlık geliştirdiğim, hürmetimi kazandığını düşündüğüm klinik bir psikolog karakter olarak kişisel dünyamda yer ettiği anekdotunu buraya, sizlere de düşmek isterim.
O halde artık biraz Martha’dan da öncesine gidelim ve birkaç yıl evvel Donny’nin komedyenlik macerasının başlarındayken, Edinburg Fringe Festivali’nde karşısına çıkan ve gösteri topluluğunda kıymetli bir titre sahip olan manipülatif senarist Darrien O’Connor’la tanışma evrelerine yüzümüzü çevirelim. Benim bu diziyi bir taşikardi, göğüs darlığı dizisi olarak addetmem, Donny’nin 4. kısımda bu senarist adamla tanışmasına dayanıyor en çok. Eril hegemonya parametreleriyle yaşadığımız bu dünya dişlilerinde; gücünü bir öteki üzerinde gerçekleştirmek, test etmek, denemek, bu sayede de kendini doğrulamayı pekiştirmek isteyen, bir diğerini sözün manasıyla ele geçirerek kendini daha da var hisseden ‘’erkek prototiplerinin’’ çokluğu, dünya için ziyadesiyle alışılageldik ve kanıksanan bir durum. Ve Donny ile Darrien’ın ortasında gelişen bu asimetrik güç bağının özeline indirgediğimiz çeperli döngüde, “av-avcı-kurban” metaforlarının kehanetlerinin kendilerini gerçekleştirmesi de kaçınılmaz oluyor kanaatimce. Kendini karşısındakinin onayını alarak kıymetli hissetmek ve böylece varoluşunu vurgulamak isteyen bir Donny’ye karşılık, muhtemelen Donny’nin durumunda bunu daha onlarcasına yapma teşebbüsünde bulunan, yaş ve tecrübe bakımından deneyimsiz, toy, körpe güçlü taze kanları seçip kendi inşasını onlar üzerinde bir daha gerçekleştirerek bir çeşit fetih dileğini içgüdüsel bir yerden duyan bir Darrien. Darrienlarla empati yapmak istediğimi söyleyemesem bile, onları vakitle tanıdığımı hissettiğim parantezini de buraya açmak isterim. (Ve evet, bazen Darrienları vakitle tanımak, rastlaşılacak mümkün Darrienların oyunlarına gelmemekte tesirli olup öteki Darrienları tanımaya gerek bırakmama avantajını sağlasa bile, bunun bazen tek zarurî ön şartı için hayatınızın bir devrinde 1 Darrien tanımış olmak tatsızlığından geçebiliyorsunuz. 1 Darrien’ı tanımanın 1.000 Darrien’ı tanımamaya kıymet olduğu denklemini kurarak kolay bir matematik hesabından avuntu bulunabilir mi pekala sevgili okuyucu?)
Ne diyorduk? Kendi varoluşunu vurgulamanın peşine düşen, arayışı bu olan bir Donny diyorduk, di mi? Hepimizin istediğinin görülmek olduğu farazi konsensüsünden yola çıkarak, Donny’yi anlayabiliyoruz sanırım. Çünkü bazen tek ihtiyaçsadığımız; bize inanan birisidir, yapabileceğimize itimat duyan, “içimizde aslında ne olduğu”nu bildiğini bize hissettiren birisi. Ne olağanüstü ve ne tehlikeli! İşte, Donny’nin de bu arayışta, bulmayı umduğu buydu. Biraz takviye, biraz görülmek, biraz hissedilmek ve biraz umut. Ama günün sonunda ne umdu ve ne buldu? Kendine eklemek istedikleri mahiyetlerine karşılık, elinde bulunan birtakım niteliklerini de feda edip kaybettiğini hissetti, sonra özgüvenini, sonra inancını… Sonra kaybedecek hiçbir şeyinin kalmadığını hissedecek kadar (**vardır o denli bir eşik), kendindeki yeterli her şeyini de kurban etmiş üzere hissetti tahminen de kendini. Gönüllü vermek istediklerinin karşısında kendisinden zorla alınmaya çalışılan şeyler ruhunu incitti ve tüm kimliğini, kişiliğini tarumar etti. Artık yara almıştı, hasarlıydı ve aslında bunu ne kadar erken tanımlayabilirse, uygunlaşmak yolunda birinci adımını o kadar çabuk atabilirdi. Ancak evvel diğer yollar denedi. Bazen yaşadıklarımızın canımızı o kadar da yakmadığına kendimizi ikna etmenin tek yolu, kendimizi edilgen kılmak olabilir ve bu da bizi, içinden çıkamadığımız sürüncemelerle dolu karanlık bataklık döngülerine saplatıp bırakabilir. Bir çeşit Stockholm Sendromu; ruhumuzu en iç, en kilit yerlerinden ele geçirebilir. Ve bazen, sadece bizden zorla alınmasın diye elimizdeki avucumuzdaki her şeyi kendi isteğimizle veriyormuş üzere görünmeye aldırış etmeyebiliriz ve böylece de canımız yanmıyormuş ve tüm bu olanlar ruhumuzda hiçbir delik oluşturmuyormuş üzere davranabiliriz. Yanii, bazısının da birebir yerde çok uzun mühlet kalarak kaçtığını söyleyen Martha’yı, bir daha manidar halde alıntılamamda bir beis görmezsiniz herhalde?
Bu diziyi yalnızca bir göğüs darlığı dizisi olarak diil, peşi sıra da bir arınmanın, bir katarsisin, yüzleşilmesi gerekenin dışavurumunun dizisi olarak gördüğümü söylemeyi, siz buraya kadar gelmiş okuyuculara borçlu olduğumu düşünüyorum. Donny’nin kayıt altına alınıp internete sızdırılan ve içinde bir yığın itirafı barındıran gösterisinin ardından, Martha’nın olayları tatsızlaştırıp tehditkâr bir motivasyonla Donny’nin ailesiyle irtibata geçmesi, izleyicinin kendi bünyesini sert, agresif ve dramatik bir yüzleşmeye hazır etmesi konusunda uyarsa bile, dizinin tam manasıyla döküldüğüm ve kalbimin eciş bücüş kaldığını hissettiğim sahnelerini de burada barındırıyor. Kendimizi tam da en berbatına hazırlamışken üstelik… infialli bir düzensizliğe, başa çıkamayacağımızı düşündüğümüz bir bozguna… Tüm zihinsel tasarılarımız, bu çeşitten olasılıklara hizmet ederken… Şefkati hiç ummadığımız anda, hiç ummadığımız yerde bulunca n’apıyorduk? Mesela düzgünleşiyor muyduk, güzelleşebiliyor muyduk ve bu, mümkün müydü?
“Peki Donny’nin hayatından bir Darrien hiç geçmemiş ve Donny’ye yüzleşmesi gereken ışık topu üzere bir travmayı hiç bırakmamış olsaydı, Donny ile Martha’nın bağlantısı şimdikinden ne kadar farklı olurdu? Donny, kendini tamir etmek için ortacısı kıldığı Martha’nın gözündeki kendisine bu kadar ihtiyaçsar mıydı? Her hareketimiz, kendimize açtığımız bir parantez midir? İnsan, tabiatını ele aldığımızda en fazla ne kadar karmaşıklaşabilir? Aksiyonlarımızı, etkinliklerimizi, niteliklerimizi silersek, bizden geriye kalan olur mu? Fail ile fiil, birbirlerinden ayrılabilir mi?” üzere sorularla bizi baş başa bırakarak, dimağımızda da büyüyen bir dizi oluyor Baby Reindeer. Karakter derinliği ve karmaşasını bu türlü sıkı bir çalışma biçiminde kurduğu için de asıllı bir takdiri sonuna kadar hak ediyor.
Ayrıca gerçek hayat Martha’sının kim olduğunun ifşalanmasının üzerine, onun da bir dava açma sürecinde olduğunu, öykünün birtakım kısımlarının gerçeği yansıtmadığı argümanında bulunduğunu biliyorum. “Hangisi doğrudur-hangisi yanlıştır, hangi beyan esaslı-hangisi palavradır?” tartışmalarına girmeden, ben de sizlere karşılık almak gayesi bulundurmadığı için gerçek olmayan bir soruyu sorup bu yazıyı artık noktalamak istiyorum: “gerçek” dediğin nedir ki, bir yanılsamadan öbür?
