Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki Üstünlüğünü Kaybetmesine Neden Olan Zitvatorok Antlaşması’nı Maddeleri, Önemi ve Sonuçlarıyla Anlattık

Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihteki rolünün seyrini değiştiren antlaşmalardan birisi, 1606 yılında Avusturya arşidükü ile imzalanan Zitvatorok Antlaşması’dır. Zitvatorok Antlaşması’nın sonuçları ile Osmanlı’nın Avrupa’daki güç istikrarı de değişmiştir. Artık gelin birlikte Zitvatorok Antlaşması’nın hususlarına ve kıymetine bakalım.

Yükseliş devrinde Osmanlı İmparatorluğu Avrupa’daki topraklarını genişletmeyi başarmıştı. Buradan değerli vergi gelirleri de elde etmekteydi. Lakin tıpkı vakitte doğuda başlayan isyanlar ve İran’la olan çaba gitgide arttıyordu. Bu durumda da Osmanlı, batıdaki topraklarında yaşananları denetim edemez bir hâle geliyordu.

Avrupa topraklarında yer alan ve en fazla sorunun çıktığı ülke Avusturya idi. Osmanlı-Avusturya ortasında başlayan savaşlar iki tarafı da zorluyordu. En nihayetinde iki devlet de barış antlaşması olanZitvatorok Antlaşması’nı imzaladı. Şimdi, Zitvatorok Antlaşması’nın unsurlarına ve kıymetine değinip, ”Antlaşmanın sonuçları Osmanlı’yı nasıl etkilemiştir?” gibi sorulara yanıt arayalım.

Zitvatorok Antlaşması nedir, neden ve ne vakit imzalandı?

Zitvatorok Antlaşması, 11 Kasım 1606 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya Arşidüklüğü (I. Ahmet ve Arşidük Matthias) tarafından imzalanmıştır. Pekala neden Zitvatorok Antlaşması’na gerek duyuldu? Zira, 1593-1606 yıllarında süren Osmanlı-Avusturya Savaşları’nın son bulması gerekiyordu. Bu savaşlara barışçıl bir yolla son vermek için taraflar ortasında Zitvatorok Antlaşması imzalandı.

Bu nedenle Zitvatorok Antlaşması, yıllarca süren Osmanlı-Avusturya Savaşları’nı bitirmesiyle biliniyor. Bu da antlaşmanın en değerli özelliği diyebiliriz fakat sadece savaşa son vermesiyle anılmıyor. Antlaşmayı değerli kılan başka maddeler de mevcut. Lakin hususlara geçmeden evvel Zitvatorok Antlaşması’nın imzalandığı periyodun ortamına bakmamız gerek. 

Zitvatorok Antlaşması’nın imzalanmasına giden süreç: 1593-1606 tarihinde yaşanan Osmanlı-Avusturya Savaşları

13 yıl süren Osmanlı-Avusturya Savaşları, Avusturyalılar tarafından “Uzun Türk Savaşları” olarak anılıyor. Tam bu yıllarda Osmanlı İmparatorluğu hudutlarını İran’a hakikat genişletme çabası veriyordu. Osmanlı doğudaki topraklarla ilgilenirken Batı’da da sıkıntılar bitmiyordu. Osmanlı topraklarında yer alan Avusturya, sonlarında olaylar çıkararak vergisini geciktiriyordu. Bunun üzerine Bosna Beylerbeyi Telli Hasan Paşa Avusturya’ya sefer düzenledi. Paşanın binlerce esir ve ganimetle geri dönmesi Avusturya Osmanlı ilgilerine fazlaca ziyan vermiş oldu. 

Avusturya akınlara başladı ve bunun akabinde neredeyse bütün Avrupa bu durumu fırsat bilerek Avusturya’ya takviye verdi. İran ile savaş hâlinde olan Osmanlı için Batı’da gerçekleşen bu güç birleşmesi savaşın seyrini Osmanlı aleyhinde değiştirdi. Ancak hepimizin bildiği bir şey var ki Osmanlı, Batı’nın askerî gelişmelerinin gerisinde kalmıştı. Osmanlı-Avusturya Savaşları’nda da tıpkı durum yaşandı. Batı’nın askerî gelişmeleri Avusturya için lehine sonuçlar doğurdu. 

Osmanlı İmparatorluğu ve Avusturya uzun yıllar süren bu savaştan epeyce yorgun düştü. Birebir vakitte Osmanlı için hem doğu hem de batı olmak üzere iki cephede savaşmak epeyce yıpratıcı bir hâl almıştı. Bunun yanı sıra Anadolu’da artarak devam eden Ululuğu İsyanları Osmanlı hanesinde ki eksileri çoğaltıyordu. Savaşa son vermek ismine Osmanlı İmparatorluğu tarafında Sultan I. Ahmet ve Avusturya Arşidükü olan II. Rudolf arasında Tuna Irmağı’nın yakınlarında Zitvatorok Antlaşması imzalandı. 

Zitvatorok Antlaşması’nın ehemmiyeti nedir, neler yaşandı?

Zitvatorok Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasi tarihinin seyrini değiştiren antlaşmalardan birisi oldu. Zira bu antlaşmayla Osmanlı İmparatorluğu, 1533 İstanbul Antlaşması’nda kazandığı hakları kaybetti. Antlaşmanın imzalanmasıyla Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki üstünlüğü artık son bulmuştu. Avusturya Arşidükü’nün, Osmanlı padişahına denk sayılmasıyla Osmanlı’nın Avrupa’ya karşı var olan hukuki üstünlüğü yok oldu diyebiliriz. 

Her ne kadar kâğıt üzerinde Osmanlı İmparatorluğu bu savaştan çıkarlı çıkmış üzere gözükse de durum hiçte o denli olmamıştır. Artık Zitvatorok Antlaşması’nın maddelerine bakarak bu durumun nedenini inceleyelim.

Zitvatorok Antlaşması’nın unsurları nelerdir?

• Osmanlı padişahı ile Avusturya Arşidükü eşit statüde sayılacak.
• Osmanlı padişahı, Avusturya Arşidükü’ne “Kutsal Roma İmparatoru” unvanı ile hitap edecek.
• Yıllardır süren savaşta kazanılan topraklar, kazanan tarafta kalacak.
• Avusturya Arşidüklüğü, Osmanlı İmparatorluğu’na savaş tazminatı olarak tek seferlik 200 bin altın ödeyecek.
• Avusturya’nın hükümran olduğu Macaristan toprakları için ödediği yıllık 30 bin altın vergi kaldırılacak.
• Avusturya İmparatorluğu’nda hükümdara vergi ödemeyen soylular, Osmanlı’ya da vergi ödemeyecek.
• Vergiler, Osmanlı memurları yerine köy muhtarları tarafından toplanacak.
• Kaleler işgal edilemeyecek, esir almak yasaklanacak ve esirler karşılıklı olarak takas edilecek.
• Antlaşma 20 yıl boyunca yürürlükte kalacak.

Zitvatorok Antlaşması’nın sonuçlarıyla Osmanlı Devleti’ne tesirlerinden kısaca bahsedelim. 

• Osmanlı hukuki üstünlüğünü kaybetti.
• Osmanlı Avrupa’daki vergi gelirlerini kaybetti.
• Antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’da ikinci planda kalmasına neden oldu.

Maddelerde de görüldüğü üzere Zitvatorok Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu, hukuki üstünlüğün yanı sıra Avrupa’da ki vergi gelirlerini de kaybetmiş oldu. Vergi gelirleri, Osmanlı İmparatorluğu’nu ekonomik güç olarak ayakta tutan en değerli şeydi.  

Hukuki ve siyasi alanda Avusturya’nın ön plana çıkması Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’da ikinci planda kalmasına neden oldu. Zitvatorok Antlaşması’nın ardından Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki ilerleyişleri durdu. Daha sonra Osmanlı yavaş yavaş Avrupa’dan çekilmek zorunda bırakıldı.

Osmanlı İmparatorluğu doğuda ki topraklarını genişletmeye çalışırken Avrupa’nın askerî alanda ilerlemelerini takip edememişti. Yaşanan Osmanlı-Avusturya Savaşları sayesinde Osmanlı batılı manada geliştirilmiş askerî sistemlerle tanıştı. Zitvatorok Antlaşması’ndan sonra Osmanlı ordusunu geliştirmeye yönelik birinci adımlar atıldı.

Osmanlı’nın siyasi tarihini değiştiren Zitvatorok Antlaşması ile neler yaşandı, mutabakatın ehemmiyeti neydi, sonuçlarının Osmanlı İmparatorluğu’na tesiri ne oldu üzere merak edilen soruları cevapladık. Zitvatorok Antlaşması hakkında siz neler düşünüyorsunuz yorumlarda buluşalım. 

Kaynaklar: History Maps, Ankara Üniversitesi

İlginizi çekebilecek başka içeriklerimiz: