Ayasofya’nın Başına Gelmeyen Kalmadı: Son Dönemde Yapılan Bu Tahribatlar Tepki Topluyor!
Ayasofya, insanlığın ortak mirası. İçinde hepimize ilişkin bir şeyler bulurken yüzyıllar öncesine de ışık tutmasıyla bulunmaz bir dokuyu temsil ediyor. Lakin Ayasofya’nın bahtından midir bilinmez, başına gelmeyen kalmadı.
Her geçen gün yeni bir gelişmeyle karşılaşıyoruz. Daha neye, ne kadar şaşırabiliriz dediğimiz noktada şaşkınlığımızı ikiye katlayan bir şey kesinlikle oluyor. İşte onlardan biri de son günlerde gündemi meşgul eden Ayasofya tahribatları.
Tarihimiz için değeri bir sembol olan Ayasofya’yı tıpkı öteki yapılar üzere korumak hepimizin asli vazifesi. Fakat son yıllarda kapısının kırılmasından duvarlarının aşındırılmasına kadar başına gelmeyen kalmadı.
2020’de müzeden mescide dönüştürüldü, kimi bunu desteklese bile kimisi de karşı çıktı.
15 asırdır ayakta olan Ayasofya, tarihi boyunca üç sefer inşa edilmiş bir anıt olarak dikkat çekiyor. Günümüzdeki hâli “Üçüncü Ayasofya” olarak bilinen yapı, birinci olarak Roma İmparatorluğu’nda Hristiyanlığın resmî din olarak kabul edildiği I. Konstantin periyodunda başlatılan bir proje olarak ortaya çıktı.
İstanbul’un yedi doruğundan birincisi üzerine ahşap çatılı bir bazilika olarak inşa edilen bu yapının, “Büyük Kilise” ismi altında 360 yılında II. Konstantin tarafından açılışı yapıldı. Ancak 404 yılında çıkan isyan ve yangın sonucunda büyük ziyan gördü ve bu birinci Ayasofya’dan günümüze rastgele bir kalıntı ulaşmadı.
İkinci Ayasofya, II. Theodosius tarafından birincisinin yerine inşa edildi ve 415 yılında ibadete açıldı.
Yine ahşap çatılı bir bazilika olarak inşa edilen bu yapı, 532 yılında Nika Ayaklanması sırasında isyancılar tarafından yakılıp yıkıldı. İmparator Jüstinyen, isyanın akabinde daha büyük ve görkemli bir Ayasofya inşa etmeye karar verdi.
Üçüncü ve günümüzdeki Ayasofya, Bizans İmparatoru I. Jüstinyen tarafından 532-537 yıllarında inşa edildi. Tarihi boyunca isyanlar, savaşlar ve doğal afetler nedeniyle birçok sefer hasar gördü.
1204’te 4. Haçlı Seferi sırasında kent ve Ayasofya, büyük yıkıma uğradı ve Haçlılar tarafından yağmalandı. Latin işgali sırasında Roma Katolik Kilisesi’ne dönüştürüldü, lakin 1261’de Doğu Roma yönetimi tekrar sağlandı.
Osmanlı İmparatorluğu’nun fethinden sonra Ayasofya, Osmanlı hükümdarları tarafından değerli bir simge olarak kabul edildi.
Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethinden itibaren daima bakım ve tamiratlarla daha sağlam hâle getirildi. Mimar Sinan’ın eklemeleri ve düzenlemeleri, bu tarihi yapıtın ayakta kalmasında değerli bir rol oynadı.
Peki böylesine kıymetli bir tarihe sahip bu yapının başına son yıllarda neler geldi?
Meşhur kapısı büyük oranda tahrip edildi.
Ayasofya’nın tarihî ‘İmparator Kapısı’ tahrip edilmiş, insanların kapıdan bir kesim yiyerek kutsandığı söylenmişti. Elbette insanların kapıyı ‘yediği’ gerçeği yansıtmıyor fakat geçtiğimiz yıllarda kapının üzerindeki ahşap madalyonun büyük hasar aldığı kaydedildi.
Binlerce yıllık duvarlar aşındırıldı.
Müze hâlindeyken duvarlara ziyan gelmesin diye flaşla fotoğraf çekmek bile yasakken şu anda duvarlar aşınmış durumda.
2022 yılında haberlere husus olan bu olayda insanların elleriyle duvarı sürterek aşındırdığı, bazılarının de duvardan bilerek kesim aldığı görüntüler kaydedilmişti.
Şu anda gündemde olan sorunlardan biri de giriş fiyatının turistlere €25 olması.
Ayasofya, geçtiğimiz günlerde ziyaretçilere ücretli girişle gündeme geldi. İbadet alanı dışındaki kısımlar ziyaretçilere fiyatı mukabilinde gösterilecek. Üstelik eleştirilen bir öteki nokta da asırlık yapıya kepenk kapatarak dükkan muamelesi yapılması.
O etkileyici mimarisiyle ünlü Ayasofya’nın mimari yapıları tek tek yol oluyor. Bunlardan en can alıcısı, taşlı yolun artık kullanılmaması.
Etkileyici bir imgeye sahip olan ve Roma periyodundan miras kalan taşlı yolun üstünün laminent parkeyle kaplanması toplumsal medyada bardağı taşıran son damla oldu. Asırlık taşlı yola paklık açısından kolaylık olsun diye bu türlü bir uygulama yapıldığı düşünülüyor.
Sanat tarihçisi Oğuzhan Karadirek, yapılan uygulamanın estetik açıdan pek cazibeli olmadığını belirtirken birebir vakitte Ayasofya’nın vakitle yıpranmış yapısını düşünerek bu türlü bir adımın atılmış olabileceğini tabir ediyor.
Karadirek, parkelerin altına taşların ziyan görmemesi için eklenen yumuşak bir malzemeye dikkat çekiyor. Ancak konuyla ilgili yetkililerden şimdi rastgele bir açıklama gelmiş değil.
Su haznesinin kırılıp içine ayakkabı koyulduğu imgeler de bir orta gündem olmuştu.
Her ne kadar fotoğrafın geçmişe ilişkin olduğu açıklaması gelse de tarihî dokuya yaşatılan tahribat gözler önünde. Her milletin tarihi için kıymet arz eden Ayasofya, tahribatlarla gündeme gelmeye devam ediyor.
Bu gidişle de hasarlar, onarım ismi altında tarihî dokuları yok etmek devam edecek üzere görünüyor. Umuyoruz ki böylesi pahalı bir yapıya gereken itinası verebilir, onu hak ettiği üzere koruyabiliriz.
Ayasofya ile ilgili öteki içeriklerimiz:
