Bugün Gazze’de Yaşanan ve Bir Toplumun Sosyal Dokusunu Yok Eden “Kentkırım” Nasıl Gerçekleşiyor?

Gündemimizi oluşturan siyasi çatışmalarda yaşanan şuurlu yıkımlar, toplumun mekânsal hafızasını silerek geçmiş ile gelecek ortasındaki bağı koparıyor. Pekala bu nasıl gerçekleşiyor?

Bu tıp yıkımların arkasında, halkın sahip olduğu etnik, kültürel, dini pahaların kentten silinerek, savaş sonrasında toplumsal değişim için yer oluşturmak yatıyor. Zira bir kent, mekânsal hafızasıyla lakin geleceğe izler taşıyabilir; şayet bu hafıza yok edilirse toplumun aidiyet duygusu da ziyan görür.

Bosna-Hersek, Şuşa, Filistin, Suriye üzere bölgeler, bu manada örnek verebileceğimiz yerlerdir. Bu olguyu tabir etmek için kullanılan terim ise “kentkırım”dır. Bu, sadece bir kenti yok etmek değil, o kente ilişkin her olguyu da öldürmek demek.

Savaşlar sırasında kentlerin tahrip olması, yıkıcı ve toplumsal tesirlere yol açıyor.

Bu durum, kentin yalnızca tahrip olmaktan öte asıl gaye haline gelmesi durumunda farklı bir boyut kazanıyor. Şayet gaye, kenti büsbütün yok etmekse o vakit karşımıza tahribattan çok “kırım” kavramı çıkar. Bu, insanların etnik kökenleri, lisanları, dinleri nedeniyle topluca öldürülmesi gibi kentin de tıpkı sebeplerle, kıymetleriyle birlikte şuurlu bir biçimde ortadan kaldırılması manasına geliyor.

Bu yeni olgu literatürde “kentkırım” olarak isimlendiriliyor. Aslında İngilizce bir terim olan “urbicide” sözü, lisanımıza Ruşen Keleş tarafından “kentkırım” olarak geçti. Kentkırım kavramını kısaca bir kentin etnik kültür, lisan, din üzere toplumsal kıymetlerinden ötürü şuurlu bir halde yok edilmek istenmesi olarak tanımlayabiliriz. Bugün ise Gazze için yapılanların bir kentkırım olduğu kabul ediliyor.

Bir kentin maruz kaldığı yıkımların “kentkırım” olarak isimlendirilebilmesi, içindeki niyet faktörüne bağlıdır.

Herhangi bir yıkımın kentkırım olarak nitelendirilmesi, kavramın kıymetini kaybetmesine yol açabilir. Bu tabirin bir kabahat olarak tanımlanması savunulsa da bakıldığında olumlu ve olumsuz şartlar etrafında bir sonuca varıldığı söylenebilir. Olumlu bir manada kentkırım, bir kentteki eski ve bakımsız alanların canlandırılması ve çağdaşlaştırılması manasına gelirken olumsuz manada ise çok şey söz ediyor.

Soykırıma uygulanan cezadaki gibi kentkırımın da türel bir karşılığının olması gerektiği de işte bu yüzden savunulanlar ortasında. Bu kavramı kolay bir formda anlatacak olursak, öncelikle dünya genelindeki örneklere göz atmak gerekiyor. Mesela 1967’den bu yana Filistin’in yerli halkına, bilhassa de Arap ve Müslüman topluluğuna karşı şuurlu bir siyaset uygulandığı inkâr edilemez bir durum. 

Bugün bile yolların yıkılması, elektrik kesintileri ve vatandaşların konutlarından zorla çıkarılması üzere uygulamalar devam ediyor. 12.000’den fazla konutun yakıldığı da bunun ispatı. Konutları yakma aksiyonunun ardındaki maksat da halkı belli bir bölgeye toplamak ve bölgeyi denetim altına alarak Müslümanları Batı Şeria’dan uzak tutmak.

Buradaki süregelen kentkırımın amacı kentteki izleri büsbütün yok etmektir.

Filistinlilere ilişkin konut projeleri, okullar, yollar, kanalizasyon şebekeleri ve geri dönüşüm merkezleri üzere belediye alt yapıları şuurlu bir halde ortadan kaldırıldı. Gazze dışında Cenin, Refah, Balata mülteci kampları, Nablus kenti, Beytül Ahim, Batı Şeria kentkırım örnekleri olarak karşımıza çıkıyor.

Günümüzde de devam eden kuşatmalarda camiler, okullar ve binlerce yapı yıkılıyor. Bu terimi, yapılaşmış etrafın, gaye alınan toplumun toplumsal ve kültürel dokusunun kasıtlı olarak tahrip edilmesini tabir etmek için kullanıyoruz. Bilhassa 2000’lerden itibaren, İsrail’in kentkırımı konusundaki en çarpıcı ve yıkıcı örnekleriyle karşılaştık; hâlâ da karşılaşıyoruz. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi Cenin, Nablus ve Beyrut, bu periyodun en çarpıcı örneklerindendi. İsrail ordusu, kentkırım süreçlerinde yapılaşmış etraf üretiminin tüm ögelerini askerîleştirdi: Buldozerler artık askeri araçlar hâline gelirken duvarlar mahalleleri böldü.

Şu anda da yaşanan bu operasyon, fiziksel binaları değil; aynı vakitte toplumların ve kültürlerin dokusunu da etkiliyor. Bunun yalnızca bir kentin yıkımı olmaktan ziyade bir topluluğun kimliğini ve tarihini ortadan kaldırmayı amaçlayan bir strateji haline geldiğini de görebiliyoruz.

Gazze’de konutların yıkılması, altyapının tahrip edilmesi ve sivil yerleşim alanlarının direkt akınlara maruz kalması halinde kendini gösteriyor.

Gazze’de yaşananlarda, insanların günlük ömürlerini sürdürebilmeleri için gerekli olan temel altyapı ögeleri, okullar, hastaneler üzere yerlerin maksat alındığı haberlerini her gün görüyor, duyuyoruz. Bu durum, sivillerin ömür şartlarının zorlaştığı, inançlı bir ortamdan mahrum kaldığı ve temel haklarının ihlal edildiği manasına geliyor. Kentkırımın Gazze’de devam etmesi, bölgeyi bir toplu imha alanına çevirdi. 

Kentkırıma sırf kentin tahribi olarak bakmak gerçek bir bakış açısı olmayacaktır. Zira bu durum, beraberinde binlerce insanın göç etmesine, sürgüne ya da bu üzere olumsuz pek çok duruma neden oluyor. Üstelik yalnızca beşerler için değil; savaşa bağlı yangınlar, bombalar ve silahlar canlı ekosistemine de ziyan veriyor.

O yüzden kentkırımın yanında bir ekokırımdan da kelam etmek gerektiğini unutmamalıyız. Diliyoruz ki bu ‘kırım’ dünyanın her yerinde bir an evvel son bulur.

Filistin ve İsrail ile ilgili başka içerikler: