Asgari Ücrete Zam Geldiğinde Dolara, Borsaya, Enflasyona Etkisinin Nasıl Olması Bekleniyor?
Gelir dağılımındaki eşitliğin sağlanması için minimum fiyatın yükseltilmesi konuşuluyor. Artırımın yapılması elbette emekçi ve ailesi için değerli. Lakin bir müddettir senede iki sefer yapılan taban fiyat artırımının her vakit olumlu sonuçlar getirdiği söylenemez.
SGK 2020 datalarına nazaran ülkemizdeki kayıtlı çalışanların %42’si minimum fiyat alıyor. Bunun yanında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının enflasyon değerlendirmesine nazaran 2023 yılının kapanışı için enflasyon kestirimi %65, 2024 yılı enflasyon iddiası ise %36 civarında.
Yüksek enflasyonun da olduğu bir ülkede taban fiyatın ne kadar olacağı ve bunun neleri etkileyeceği de elbette merak konusu oluyor. Artık asgari fiyat artışının bize neler getirebileceğine bakalım.
Asgari fiyat, yoksullukla uğraş bedelidir.
Ülkelerin minimum fiyat siyaseti, personel ve ailelerini yoksulluğa düşmekten kurtarma üzerinedir. Bilhassa de enflasyonun daima arttığı durumlarda personellerin gelirlerinin, masrafları ile uyuşmaması durumu kelam mevzusudur. Enflasyon ile artan fiyatlar, çalışanın alım gücünü düşürür ve onları ferdî bir ekonomik dengesizliğe iter.
Asgari fiyatın yükselmesi ile refah artışına ulaşmak da düşünüldüğü kadar kolay değildir. Zira görünen kadar görünmeyen ekonomi de tesirlidir.
Asgari fiyatın yükselmesi, patron penceresinden bakıldığında maliyet artışıdır.
İşverenin çalıştırdığı taban ücretli çalışan sayısına nazaran maliyet de artar. Bunu açıklayacak olursak; işveren, bir eseri yahut hizmeti üretmek için vergiler, kira, hammadde vb. maliyetlerin yanında personellere de maaş verir. Bu fiyat de maliyet olarak düşünülür. Bu durumda maliyetin artması, kârda düşüşe neden olacaktır.
Maliyetleri artan işletmeler, kâr oranı düştüğü için tahlili fiyatları yükseltmekte bulur. Dengeyi sağlamak için taban fiyatın artış oranında, hatta bazen daha yüksek oranda fiyat artırımına şahit oluruz.
Maliyeti artan ve çalışanların fiyatını ödemeye gücü yetmeyen işletmeler, tıpkı işi daha az emekçiyle yönetim ettirmeyi düşünür. Kaldı ki bu yalnızca küçük işletmelerde geçerli değildir. Örneğin bir fabrikada yüzlerce hatta binlerce personel var. Minimum fiyattaki artış tüm bu çalışanları kapsayacağına nazaran bu patronlar de emekçi çıkarmaya gidebilirler. Bu durum hem çalışanların işsiz kalmasına hem de işine devam edenlerin, işten çıkarılanların işlerini de sırtında taşımasına neden olur. Münasebetiyle yüksek bir minimum fiyat artırımı, işsizliğe neden olur.
Asgari fiyat ile enflasyonun ortasında bir kısır döngü var.
Fiyatların artması ile alım gücünü kaybeden emekçileri düşünen ‘sosyal devlet’, minimum fiyatın artırılmasına karar verir. Artık personel ve ailesi fiyatlar karşısında biraz daha alım gücü yüksek pozisyona gelir. Ama patronun maliyet artışı ile eserlere yaptığı artırımlar ile personel tekrar eski pozisyonuna döner.
Bu durumda enflasyon artışı taban fiyatın artmasını mecburî hâle getirirken, taban fiyatın artışı da enflasyonu artıracaktır. Bu hususta TCMB raporlarından olan 2023 III. Enflasyon Raporu’na baktığımızda asgari fiyattaki 1 puanlık artışın, enflasyonda 0,93 puanlık fiyat artışına karşılık geldiğini de görürüz.
Fiyat artışı ve enflasyonun yükselmesi, aslında ‘kısa vadede zararlar’ olarak ele alınır. Ama minimum fiyat artırımının uzun vadede olumlu yanları da vardır.
Zam alan emekçi ve ailesinin, muhtaçlıklarını karşılamaya başlaması ile tüketim artacaktır. Üretilen eserlere karşı talep artacak, talepleri karşılayacak arz ortaya çıkacak ve alışveriş oluşacaktır.
İktisadi pencereden arz ve talebe baktığımızda talep artışı ülke iktisadı için kıymetlidir. Çünkü artan tüketim, Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın büyümesini üste çekecektir.
Gelir basamaklarının alt diliminde yer alanları, yani personelleri müdafaayı amaçlayan minimum fiyat, gelir uçurumunu önler. Zira bu fiyatlar piyasa şartlarına nazaran belirlenmiş olsaydı gelir dağılımındaki adaletsizlik uçurumu epeyce derin olurdu. Dediğimiz üzere bu durumda personel kendi hakkı olan fiyatı alamaz, büsbütün piyasaya bağlı bir fiyatla çalışırdı.
Özellikle Sanayi İhtilali sonrası çalışma kurallarına ve fiyatlarına bakıldığında, emekçi haklarının ve fiyatlarının piyasaya ve kapitaliste bırakılması epey vahimdir. Bu açıdan taban fiyat, devletin en kıymetli ‘sosyal politikası’ denebilir.
Asgari fiyat artışının dolar üzerinde direkt tesiri yoktur.
Asgari fiyatın artması ile dolar direkt bir artış göstermez. Ama dolaylı taraftan hem dolar kuruna hem de ihracatçılara tesirinden bahsedebiliriz. Hükûmet, minimum fiyatı mahallî para ünitesi üzerinden belirler lakin yabancı para üniteleri ile belirlenen fiyatlarda bu durum sorun yaratır.
Merkezi güce bağlı olarak belirlenen kimi yabancı para üniteli fiyatlar ihracatçıyı tesirler. Birebir vakitte TL bazlı maliyet artışı da ihracatçının kârında azalmaya neden olur. Bu da ülkenin daha az ihracat yapması ve daha az ihracattan para kazanması demektir.
Borsa ve tahvil üzerinde taban fiyatın artışı oldukça değerli.
Borsa için taban fiyat artışı aslında olumlu. Zira üstte da bahsettiğimiz üzere taban fiyat artışı talepleri artırıyordu. Bunun sonucunda artan talep ile eser alımı artıyor ve şirketlerin kârlılığı da artıyor. Bilhassa besin bölümü üzere dayanıksız malları üreten şirketler kârlılıklarını artırıp borsaya canlılık kazandırırlar.
Tahvil açısından taban fiyatın artması iki farklı formda kıymetlendirilebilir. Öncelikle minimum fiyatın artmasının enflasyonu da artırdığını hatırlayalım. Artık iki farklı haldeki değerlendirmeye bakalım. Şayet sabit getirili bir tahvilin etkilenmesinden bahsediyorsak olumsuz etkilenecektir. Zira fiyatlar ve enflasyon karşısında o sabit gelir paha kaybedecektir. Ancak bahsedilen tahvil enflasyon endeksli tahviller ise olumlu etkilenecektir. Zira enflasyon ile birlikte o da artacaktır.
Açlık ve yoksulluk hududuna nazaran minimum fiyat şu an ne pozisyonda?
TÜRK-İŞ, 2023 Kasım ayı için Açlık ve Yoksulluk Sonu’nu açıkladı. Bilgilere geçmeden evvel Açlık Sonu ve Yoksulluk Sonu farkına bakalım. Açlık hududu, 4 kişilik ailenin besin harcaması fiyatı; yoksulluk hududu ise besin ve öteki tüm temel harcamalar için gerekli olan gelir fiyatıdır.
2023 Kasım ayı açlık sonu 14.025 TL, yoksulluk sonu ise 45.686 TL olarak açıklandı. Şimdiki taban fiyatın (net ücret) 11.402 TL. Yani 4 kişilik bir ailede tek bir çalışan varsa ve bu kişi taban fiyat alıyorsa “yoksulluk” değil direkt “açlık” sonunun altında bir hayat sürüyor.
Asgari fiyatın son 5 yılda dolar ve altın karşısında bedeli nasıl değişti?
Asgari fiyatın yıllara nazaran kaç dolara tekabül ettiğini enflasyonu da hesaba katarak yanlışsız formda görebiliriz. TCMB ve CSGB bilgilerine nazaran taban fiyat 2018 yılında 394 dolar, 2019 yılında 415 dolar, 2020 yılında ise 381 dolar ediyordu. Pandemi sonrasında ise 2021 yılında 349 dolar, 2022 yılı ocak ayında 300 dolar ediyordu. 2023 yılı başında ise taban fiyat 456 dolar ediyorken aralık ayı ile 392 dolara karşılık geliyor.
Altın ile kıyaslanmasına bakıldığında minimum fiyat 2019 yılında 4,6 çeyrek altın, 2020 yılında 3,4 çeyrek altın, 2021 yılında 3,3 çeyrek altın, 2022 yılında ise 3 çeyrek altın alırken 2023 yılı minimum fiyatı ile (kasım ayı fiyatına göre) 3,6 çeyrek altın alınabiliyor.
Genel açıdan minimum fiyatın artırılmasının olumlu ve olumsuz yanları mevcut. Ayrıyeten bunu birçok istikametten kıymetlendirebiliriz. Değişen kaideler da kesin denen bilgileri elbette değiştirebilir. Lakin kesin olan iki husus var ki taban fiyatı artırmak gelir dağılımında adaleti ‘kesin’ olarak sağlamaz ve yeniden asgari fiyatı artırmak her vakit alım gücünü yükseltmez.
Konu ile ilgili misal içeriklerimiz:
