Türkler Olarak Ekmek Tüketiminde Açık Ara Dünya Birincisiyiz: Peki Bu Aslında Neden İyi Bir Şey Değil?

Ekmek, Türk kültürü için apayrı bir yere sahip. Türkler, ömürlerinin birçok alanında ekmeğe sayısız manalar yüklemişlerdir. Ramazan Bayramı’nda, düğünde, cenazede, doğumda vb. özel günlerin hep merkezindedir. Pekala âdeta bir kültür hâline gelen ekmeği, bu kadar vazgeçilmez kılan nedir?

Birbirinden farklı büyüklüklerde, lezzetlerde ve biçimlerde olsa da sofralarımızın vazgeçilmezidir ekmek. Hatta “Ekmeksiz karın doymaz.” sözü, Türkler ortasında en fazla kabul gören inançlardan birisidir.

Peki on binlerce yıllık geçmişiyle neredeyse her öğünümüze eşlik eden ekmeği neden bu kadar çok seviyoruz?

İnsanlık tarihinin kıymetli bir modülü olan ekmeğin hikayesi, binlerce yıl öncesinden başlar.

Avcılık ve toplayıcılık yapan beşerler, besinlerini; avlama, toplama ve sürece yoluyla elde ederlerdi. Bu süreçler ortasında yabani tahıl tanelerini toplamak da vardı ve beşerler bu tahılları öğüterek un hâline getirir ve suyla karıştırarak hamur yapardı.

Tahıl eserlerinin kademeli bir halde çeşitli tarım yollarıyla yetiştirilmesi, insanların bu işi daha da geliştirmesine imkan tanıdı ve ekmek, tahıl eserlerinden elde edilen bir besin hususu olarak insanların beslenmesinde kıymetli bir yere sahip oldu.

Ekmek üretimi birinci olarak MÖ 8000 yıllarında Mısır’da başladı. Mısırlılar tahılları ezerek hamur hâline getirir ve pişirerek ekmek yaparlardı. Bu süreç vakit içinde farklı kültürler ve medeniyetler tarafından benimsendi ve geliştirildi.

Türkler için ekmek, vazgeçilmez bir yiyecek olduğu kadar bir kültür hâline de gelmiştir ve hayatlarının birçok alanında ekmeğe sayısız manalar yüklemişlerdir.

Örneğin; yeni doğmuş çocukları şeytandan korumak için yastıklarının altına ekmek konur, yeni gelinin nazardan korunması için başından aşağı kuru ekmek serpiştirilir ya da yerde bulunan bir ekmek kutsal kabul edildiği için öpülüp alına konur.

Ekmeğin ehemmiyeti, çocuklar için de büyüktür ve çocuklara bilhassa ekmek yeme konusunda çeşitli öğretilerde bulunulur. “Ekmek yemezsen büyüyemezsin.” yahut “Bitirmezsen gerinden ağlar.” üzere kalıplaşmış sözlerle, çocuklara ekmeğin kıymeti aşılanır.

Toplumumuzda ekmeğin kırıntıları bile epey değerli ve pahalıdır.

Yatılan yerde ekmek kırıntılarının olması, orada yatacak kişinin berbat düşler görmesine sebep olacağına inanılması ve yere düşen kırıntılara basılmaması, ekmeğe duyulan saygıyı gösteren sadece birkaç örnektir.

Ayrıca bu üzere inanışlar, tıpkı vakitte ekmeğin dinî bir boyutunun da olduğunu deliller. Örneğin üzerine yemin edilen tek besin ekmektir. “Ekmek çarpsın.” yahut “Ekmeğin üzerine yemin ederim ki.” formunda başlayan birçok yemin çeşidi vardır.

Ekmek, her ne kadar kültürel manada epey pahalı ve sofraların vazgeçilmezi olsa da bu besinin çok da faydalı olmadığını söylemek mümkündür. 

Özellikle beyaz ekmek, öbür tam buğday yahut kepekli ekmeklere kıyasla çok daha düşük besin bedeline sahiptir ve çok tüketimi önerilmez. Beyaz ekmek rafine edilmiş bir tahıl eseridir ve bu sebeple lif, mineral ve vitamin açısından zayıf bir besindir.

İçeriğinde kan şekerini süratli bir formda yükselten kolay karbonhidratlar vardır ve çok az ölçüde protein içerdiğinden, vücutta uzun müddet tokluk hissi yaratmaz. Aslında “Ekmeksiz karın doymaz.” sözü, bir kent efsanesinden ibarettir.

Beyaz ekmek ayrıyeten obezite, kalp hastalığı ve tip 2 diyabet riskini arttıran yüksek glisemik indekse sahip bir bensindir. Gluten intoleransı olan şahıslar için çeşitli sıhhat sorunlarına sebebiyet verebilir. 

Peki ekmek tüketimi konusunda son 65 yılda açık orta dünya birincisi olduğumuzu söylesek?

Kültürel ve ekonomik faktörlerin yanında obezitede Avrupa birincisi olduğumuz göz önüne alındığında aslında Türkiye’nin ekmek tüketimi konusunda listenin en başında olması çok da şaşılacak bir durum değildir. Bir Türk, yılda ortalama 170 ila 190 kg ortasında ekmek tüketir.

Listeye nazaran ikinci sırada yılda 135 kg kişi başı tüketim ile Sırbistan, üçüncü sırada ise 131,1 kg kişi başı tüketim ile Bulgaristan yer almakta. Ukrayna, Kıbrıs, Arjantin ve Portekiz de bu listeyi takip ediyor. 

Ekmeğin bu kadar bedelli olduğu bir ülkede elbet fiyatı da bir epey ehemmiyet arz eder.

Genellikle ekmeksiz bir sofra hayal etmek mümkün değildir ve ekmeğe yapılan artırımlar, neredeyse öbür tüm besinlerden daha çok fazla ses getirir ve konuşulur olur. Bunun yanında ekmek israfı da dikkat çekilmesi gereken bir husustur.

Türkiye’de üretilen ekmeğin ortalama %5’i israf edilir. Bizim için vazgeçilmez olan ve bir kültür hâline gelmiş bir besinin israfı, istenmeyen bir durumdur. Bu noktada israftan kaçınmak ve gereksinimimiz olan kadarını almak, büyük değer taşır.

Ekmekle ilgili başka içeriklerimiz: