Amerika’da Bahşiş Kültürü Bizdekinin Aksine Neden Bu Kadar Yaygın? Vermeyeni Dışlıyorlar!

Sosyal medyada, sinemalarda ve günlük yaşantımızda sıkça gördüğümüz Amerikalıların bahşiş kültürü kimilerimize tuhaf gelebiliyor. Lakin bu durum Amerika’da o kadar çok yaygın ki, kimi mesleklerdeki beşerler paralarının kıymetli kısmını neredeyse bahşişten kazanıyorlar diyebiliriz.

İllaki bir toplumsal medya görüntüsünde bu mevzu hakkında sıkça konuşan Avrupalıları görmüşüzdür. Avrupa ülkelerine çok tuhaf gelen bu durum, aslında Amerikalılar için ekmek teknesi. Peki bu alışkanlık; işverenlerin, çalışanlarına daha az para vermesi için mi tasarlanmış; yoksa bu kültür, cömertliğin göstergesi mi?

Bugün ele aldığımız bu bahiste aslında kapitalizmin Amerika’yı nasıl vurduğunu daha net göreceğiz, taşı sıkıp suyunu çıkarmak tabiri tam da bu durum için Amerika’da geçerli. Türlü türlü kurnazlıklar yapan patronlar, üstüne üstlük neredeyse müşterilerden zorla bahşiş koparmak için çalışanlarını mecbur ediyor.

İlk evvel bu kültürün nasıl başladığına bakmakta yarar var: Amerikan hükûmeti, en başından beri bu bahiste patronu dayanaklar pozisyonda.

1960’ta Amerikan kongresi, işçilerin bahşiş alması dahilinde patrona taban fiyatının altında ödeme yapabilme yetkisi vermiş. Bunu fırsat bilen birçok patron, tip box (bahşiş kutusu) denilen kutuyu dükkânlarına yerleştirerek emekçilere bahşiş toplanmasını sağlamış. Yani günün sonunda personel olarak kârda da çıkabilirsiniz ziyanda da.

Ancak bu durum natürel ki evvelden bu türlü değildi; hatta bahşiş vermek, 20. yüzyıldan önce Amerika’da kabalık olarak görülüyordu. Lakin tam bilakis tam da o zamanlarda Avrupa ülkelerinde bahşiş verme geleneği tıpkı günümüz Amerika’sında olduğu üzere sıkça kullanılıyordu. Pekala bu tarihlerden sonra ne değişti de işler tam bilakis döndü?

20. yüzyıldan evvel Avrupa’yı ziyaret eden Amerikalılar, bahşiş kültüründen sıkça yakınıyorlardı, ama bu durum tam olarak konaklama işletmelerinde “Amerikan Planı”ndan “Avrupa Planı”na geçilmesiyle değişti. Planları kısaca açıklayacak olursak; Amerika Planı, yiyecek ve içeceklerin otelde konaklama fiyatına dahil olduğu manasına gelirken, Avrupa Planı tam zıddıydı. 

Fakat o zamanlarda Amerika konaklama sektörünün çok da büyük olmadığını hatırlatalım. Patronlar; müşterilerin bahşiş vermesi durumunda bunu aşağılayıcı buluyor, sanki daha fazla yemek vermeleri için rüşvet ödüyorlarmış üzere düşünüyorlardı.

Ancak ne vakit ki bu kesim Amerika’da büyümeye başladı, çalışanın sırtındaki yük artmaya başlayarak aldığı maaş yetersiz gelmeye başladı. Kısaca, Amerika’da orta sınıf ortaya çıktı.

1920’lerin ortalarına gelindiğinde, Amerika’da bahşiş vermek artık bir norm hâline gelmişti.

Ancak bu sefer de Avrupa ülkeleri tam aykırısı modele geçiş yaptılar, yani bahşiş modelinden uzaklaşıyorlardı. Bunun yerine bahşiş fiyatlarını yemek fiyatlarına dahil edip böylelikle çalışanlara net bir minimum fiyat ödemeye başladılar. Amerika’da günden güne kültürlerinin bir kesimi olan bu durum, artık 1960’larda meşru hâle gelmişti zaten.

Bugün günümüzde şayet Amerika’ya giderseniz birden fazla garsonun yahut personelin sizden bir bahşiş beklediğini açıkça görebilirsiniz. Bu durumdan belirli bir kesim -özellikle turistler- doğal olarak oldukça rahatsız zira patronun az maaş vermesinin suçlusunun kendilerinin olmadığını savunmakta.

Günümüzde Amerikalılar, artık bahşiş vermemenin baskısını omuzlarında hissediyor. Nasıl yani?

Örneğin bir markete gittiniz, günümüzde artık pek çok market zincirinde bulunan akıllı kasayla kendi eserlerinizi kendiniz geçirdiniz ve ödeme yapmak istediniz. Ödeme esnasında otomatik olarak “bahşiş ekranı” önünüze çıkıyor.

Bazen duygusal sömürülerle, bazen de sanki vermek zorundaymışsınız gibi büyük seçeneklerle önünüze beliren ekran, son vakitlerde Amerikalıların sıkça konuştuğu tartışmalı bir bahis.

İnsanlar her ne kadar bu durumdan rahatsız olsa da toplum baskısından kaynaklı bahşiş vermeye devam ediyorlar. Hatta bu durum o kadar absürt noktalara kadar ilerledi ki fırından bir ekmek aldığınızda bile bahşiş vermek zorunda kalabiliyorsunuz. Gıda bölümünde en az %20, barlarda ise içki başına en az 1 dolar bırakmanız isteniyor.

Bu mevzuyu bir de Amerikalıdan dinleyelim, çünkü kendisi tam aksisini savunuyor:

İnsanların son vakitlerde bahşiş konusunda tartıştığını belirten bayan aslında tam olarak şunu anlatmaya çalışıyor: Beşerler her ne kadar bahşiş vermek zorunda olmadıklarını söylese de aslında hizmet aldıkları için vermek zorundalar. Yediğini ödemekle, hizmeti ödemek ortasında fark var. Yediğini ödersin, hizmete de bahşiş verirsin.

Aslında bu mevzu epeyce tartışmalı zira burada ödemek zorunda olan kişi tam olarak müşteri değil, işveren. Lakin daha evvel de belirttiğimiz gibi Amerika’nın kapitalist düzeni maalesef ki herkesi bu türlü olmaya itiyor. Günün sonunda bu hususun ne kadar etik olup olmadığı ise hâlâ belgisiz.

Peki siz bu mevzu hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce çalışanlar mı haklı yoksa müşteriler mi? Tarafını seç, yorumlara yaz!

Amerika’nın kültürel farklılıklarına dair başka içeriklerimiz: