İşin Uzmanına Sorduk: Art Arda Kazalara (!) Neden Olan KYK Yurtlarındaki Asansörlerde Ne Gibi Hatalar Olabilir?

Geçtiğimiz haftalarda Aydın KYK Güzelhisar Kız Yurdu’ndaki yaşanan asansör kazası (!) sonucu Zeren Ertaş isimli öğrencinin üzücü bir biçimde hayatını kaybetmesi, başta KYK yurtları olmak üzere toplu hayat alanlarındaki asansörlerin güvenlik problemlerinin gündeme taşınmasına neden oldu. Bu ve bunun akabinde gelen başka asansör arızalarından ötürü da herkesin merak ettiği mevzuların başında “Neden denetlenmiyor, kabahat kimde?” sorusu geliyor.

Türkiye’yi derinden üzen facia hakkında pek çok sav bulunsa da eksper incelemelerinin ve resmî soruşturmanın tamamlanmamasından ötürü kelam konusu kazanın (!) sebebi hala bilinmemekte. Çanakkale, Gebze üzere pek çok kentteki KYK yurtlarında da asansör arızaları ve kazaları nedeniyle birçok öğrenci sıkıntı durumda kalırken her binişte kaygılarını da yanına almak zorunda kalıyor. 

Asansörlerin inançlı kullanımına yönelik ayrıntılı açıklamalar bulunmaması ve kamuoyunun aydınlatılmamasından ötürü biz de bu mevzuyu uzmanına sorduk ve neler olmuş olabileceği hakkında karşılıklar aldık.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesi Evvelki Lideri İbrahim Mart’a sormuş olduğumuz sorulara aldığımız karşılıklarda, asansör kazalarının asıl nedeninin, yapılmayan kontroller ya da alınmayan önlemler olduğunu görüyoruz.

Başta belediyeler ve bina yöneticileri olmak üzere ilgili tüm taraflar sorumluluklarının gereklerini yerine getirmeli.

Belediyeler; asansörlerin tescili, ruhsatlandırması ve periyodik muayenesi ile ilgili olarak görevlendirilmiş resmî kurumlardır. Bilhassa periyodik muayenenin gereğince yerine getirilmemesinden kaynaklı Sanayi Bakanlığı; asansör muayeneleri, mevcut asansörlerin güzelleştirilmesi ve teknik mevzuata uygun hâle getirilmesi için süreci düzenleyici bir yönetmelik çıkarttı.

Yönetmelik yeterince de ilgili belediyeler muayene işlerini protokoller aracılığıyla farklı muayene kuruluşlarına yaptırıyor. İbrahim Mart ise aslında kamusal olması gereken kontrollerin piyasaya açılmasının, rekabet unsuru hâline getirilmesine neden olduğunun altını çiziyor.

Mart: İnsanların can ve mal güvenliğini birinci dereceden etkileyecek kelam konusu kontroller, kamusal bir hizmettir ve piyasanın insafına bırakılmamalıdır.

Asansör muayenelerinden yasal olarak sorumlu olan belediyeler, belirttiğimiz üzere muayeneyi öteki kuruluşlara yaptırıyor. Kimi asansörlerin kontrolünü TSE (Türk Standartları Enstitüsü) ya da TMMOB Makina Mühendisleri Odası yani kamu kurumu niteliğindeki kuruluşlar yaparken kimi kentlerde ise bu kontroller kâr maksadı bulunan özel firmalar tarafından yapılıyor.

İbrahim Mart ise TMMOB Makina Mühendisleri Odası’nın da yapmış olduğu açıklamalar ile uyuşan bir cevap veriyor. Mart, aslında işin bu türlü olmaması gerektiğini belirtiyor ve belediyelerin, ilçe hudutları içindeki asansörlerin yıllık periyodik denetimlerini kâr gayesi gütmeyen kuruluşlara yaptırılması gerektiğini vurguluyor.

İbrahim Mart, şunu da ekliyor: Kâr maksadı güden kuruluşlar yüzünden hizmet kalitesi düşebileceği üzere kontrollerin düzgün yapılmamasından kaynaklı kazalar meydana gelebilir.

Asansörlerin bakımı ve kontrolü nasıl yapılıyor?

Asansörlere hizmete alındıktan sonra çalıştığı mühlet boyunca yılda bir kere periyodik, ayda bir kere da bakım ve denetime girer. Sorumluluğun başı aslında bina yöneticileri ve ayda bir bakım yapan firmalardır.

Asansörlerin kullanılmadan evvelki sürecinde de çeşitli denetimler vardır. Asansörleri üreten ve tasarlayan firmaların denetimleri ise onaylanmış kuruluşlara yaptırılır ve mevzuata uygunluk evrakı alır. 

Tescilin yapılmasının akabinde ise belediyeler, asansörlere tescil ve işletme ruhsatı verir. Belediyeler yalnızca ruhsat vermekle kalmaz, birebir vakitte periyodik denetimleri yapacak firmalar ve bina yöneticileri ile ilgili sorumlulukları da üstlenir.

İbrahim Mart, bu sürecin aslında nasıl işlemesi gerektiği hakkında da ayrıntılı bilgi verdi.

“Bina yöneticisi, asansörün güvenli bir halde çalışır tutulmasından birinci derecede sorumludur. Kontrollerde tespit edilen konular ve eksikliklerin yerine getirilmesinden; bina yöneticisi ve bakım firmaları, sonuncu planda da belediyeler sorumludur.

Yöneticiler, kırmızı etiketli asansörleri çalıştırmamalıdır. Ayrıyeten asansör şayet ikinci muayenede de kırmızı etiket aldıysa asansörün kapatılması ve ‘mühürlenmesi’ ilgili belediyenin vazifesidir.”

Her şeyin bu kadar tertipli yapılması gerektiği yönetmeliklerce aşikarken kazalar neden oluyor?

Herkesin asıl merak ettiği “Neden?” sorusuna İbrahim Mart’ın verdiği karşılık birçok kere başımıza gelen sebepten kaynaklı: “ihmal”.

Mart, açıklamalarına şunları da ekliyor: Üzücü can kayıplarına yol açan “kazalar”; mühendislik hizmetlerindeki eksiklikler, maliyetleri düşürme eforları, kontrol-bakım-onarım kalitesinin düşüklüğü ve yetersizliği, işin gereği olan konuların (denetim sonuçlarının yapılmaması, geciktirilmesi vb.) ihmali nedeniyle yaşanmaktadır.

15 kişilik asansöre, 1 kişi fazla bindi diye asansör düşer mi?

Aydın KYK yurdundaki kaza, taban kattaki asansöre 16 kişinin binmesi ve asansör kapısının açık biçimde aşağı hakikat kayması sonucu Zeren Ertaş’ın kabin ile durak kapısı ortasına sıkışarak hayatını kaybetmesi, 15 öğrencinin de yaralanması ile sonuçlandı. Yetkililerin kaza sonrası yaptığı birtakım açıklamalarda ise sebep, “15 kişilik asansöre 16 kişinin binmesi” olarak gösterildi.

“Sadece bir kişi ile bu asansör nasıl düşebiliyor?” sorusu ise herkesin açıklamalara gösterdiği reaksiyon oldu. Bu mevzu hakkındaki sorumuza İbrahim Mart’ın cevabı ise nereden bakılırsa bakılsın ihmalkârlığa çıkıyor.

Mart: Muayenesi yapılmış, hafif kusurlu olduğunu gösteren mavi etiket iliştirilmiş, teknik mevzuata uygun formda imali ve bakımı yapılan bir asansörde bu türlü bir kazanın yaşanması mümkün değildir.

İnceleme sonucu belirli olacaktır ancak bu türlü bir olayın yaşanmasının muhtemel sebeplerinden biri, güvenlik algılayıcı elektronik sensörünün vazifesini yerine getirmemesi, çalışmayan asansörü çalıştırmak için ilgili aksamın devre dışı bırakılmasıdır. Bunun sorumlusu bu işi yapan ve yaptırandır.

İkinci bir mümkünlük ise asansörde halat, fren, ray gibi yapısal bir kusur olabilir ki bu çok daha vahim. Bunlar da imalatçı, onaylanmış kuruluş ve muayene kuruluşu yanlışlarıdır.

Çok daha üzücü bir sav ise neredeyse bir sene boyunca asansörün kırmızı etiketli olmasına rağmen gençlerin hayatı tehlikeye atılarak çalıştırılmış olmasıdır. Bu fakat yurt müdürünün bilgisi dahilinde ve belediyenin vazifesini yerine getirmemesiyle mümkün olabilir. Zira her bir muayene raporu, yöneticiye ve ilgili belediyeye iletilmektedir.

Keşke olmasaydı dedirten kazanın örnek teşkil etmesi, kontrollerin sıkılaştırılması gerekiyor.

Konu hakkında uzman raporu öncesi hiçbir açıklamama yapılmamasından sebep, İbrahim Mart, olması gerekenlerin altını çiziyor. Mart; “Konunun faal bir halde aydınlatılması, kamuoyunun bilgilendirilmesi ve misal kazaların önlenmesi için olayın yaşandığı asansörün dizayndan kontrolüne kadar tüm süreçleriyle ilgili bilgilerin ayrıntılıca ve dürüst bir biçimde açıklanması gerekir.” diyor.

Bundan sonra olması gerekenler için de İbrahim Mart’ın vurguladığı noktalar var. “Bu olay kamusal ve ağır kullanıma tabi asansörlerin bakım hizmetlerinin, bu işi bilen vasıflı ehil teknik elemanlarca yürütülmesi gerektiğini bir sefer daha göstermiştir. Bakım firmalarında misyonlu olması gereken çalışanın, MMO (Makina Mühendisleri Odası) tarafından eğitilip belgelendirilmiş olması ve teknik sorumluların tam vakitli istihdam edilmesi sağlanmalıdır.

Muayene kuruluşlarında kontrol yapan mühendisler, MMO tarafından eğitilip belgelendirilmektedir. Bu mühendislerin, tam vakitli istihdamı sağlanmalı ve bu konu denetim edilmedir. Ayrıyeten asansörlerde bakım yapan yetkili şirketlerin ve çalışanlarının yeterliliklerinin de gözden geçirilmesi gerekir.”

Sadece yetkililerin değil, bina sorumluların da dikkat etmesi gerekiyor.

Yapılması gereken lakin birçok kişinin göz arkası ettiği durumlar sonucunda kazaların meydana gelmesi üzerine Mart: Asansörlerin inançlı bir halde çalışıp “emre amade” olmasından birinci derecede sorumlu olan bina yöneticileri, bilhassa kamusal, halka açık toplu kullanılan asansörlerin muayene sonucu saptanan eksiklikleri çabucak gidermeye yönelmeli, asansörlerin tehlike yaratacak halde (kırmızı etiket, şuurlu olarak güvenlik aksamlarından birinin devre dışı kalması yahut devre dışı bıraktırılması, ekipmana yanlış müdahaleler vb.) kullanımını engellemelidir.

İbrahim Mart ayrıyeten Aydın ve Çanakkale KYK yurtlarında uzun müddet “kırmızı etiketli” asansörlerin çalıştırılmasının vahametine de dikkat çekiyor. Belediyelerin, bilhassa tehlike arz eden ve kırmızı etiket alan asansörlerin çalışmasını durdurması ve mühürlemesi gerektiğini de kelamlarına ekliyor.

İbrahim Mart’ın açıklamaları ve yaşanan öteki kazalar sonucu aslında tekrar anlıyoruz ki asansör denetimleri kamusal hizmet ve kamusal kontrol anlayışıyla kâr emeli gütmeden, bilimsel teknik asıllara, standart ve yönetmeliklere uygun olarak, yetkilendirilmiş uzman mühendis takımıyla yapılmalı.

Sıkı kontrol, tüm yurtlar genelinde yapılmalı.

Yine muamma olan ve neden hâlâ devam ettiği bilinmeyen bir öbür bahis da Aydın’daki olaydan sonra yurtlardaki asansör arıza ve kaza haberlerinin gelmeye devam ettiği.

Üzücü haberlerle karşılaşmamak ismine umarız ki gerekli tüm tedbirler alınır ve gençlerin “otel” üzere çok katlı olan yurtlarda asansöre binmeye “mecbur” kaldığı için canı yanmaz.