Uzay Fotoğraflarındaki Cisimleri Anında Bir Şeye Benzetmemizin İlginç Sebebi

NASA’nın geçtiğimiz günlerde paylaştığı fotoğrafları neden anında muhakkak şeylere benzetebildiğinizi hiç düşündünüz mü?

Geçtiğimiz günlerde NASA, Cadılar Bayramı sürecinde insanı hem büyüleyen hem de ufaktan içini ürperten manzaralar paylaşmıştı. En son da hayvan yüzüne benzeyen bir görünümün paylaşıldığını gördük. Natürel NASA’nın bunları bilhassa seçtiğini düşünmek sıkıntı değil.

Zira şirket, bunu yaparak apofeninizi (Apophenia) tetiklemeyi amaçlıyor. Başınızda kıyamet senaryoları canlanmadan bunun, bulutları farklı şeylere benzetmekten farksız olduğunu belirtelim. Ele benzeyen meyyit yıldız kalıntısına, bal kabağına benzeyen Güneş’e ve öbür fotoğraflara, bu içeriğin sonuna geldiğinizde çok daha farklı bir bir gözle bakacaksınız.

Fotoğraflara geçmeden evvel kısaca açıklayalım: Apofeni nedir?

• Bu gibilerine içeriğimizin ilerleyen kısımlarında daha çok bakacağız.

Apofeni, olaylar yahut objeler ortasında aslında var olmayan bir bağlantıyı yahut sistemi görme durumuna deniyor. Bulutların oluşturduğu formların rastgele olduğunu bilimsel olarak biliyoruz. Tıpkı vakitte, bulutlardan birini alıp gülen bir yüze de benzetebiliyoruz. En temelinde apofeni bu duruma deniyor.

Apofeni, birinci olarak 1958’de, Alman Psikiyatr Klaus Conrad’ın şizofreni üzerine çalışmaları sonucunda ortaya çıktı. Ancak bunun beyindeki bir tesir olduğu ve şizofreni tanısı koyulanlarla sonlu olmadığı katılaştı. Ancak Conrad’ın yaptığı müşahedeler, şizofreniden muzdarip olan bireylerin, gördükleri şeyleri bir bildiriye ya da manaya bağladığına işaret ediyordu.

Yani şöyle açıklayalım. Siz bir bulutu ay ve yıldıza benzetip gülüp geçebilirsiniz. Lakin ruhsal problemleri olan bireyler, bundan bir mana çıkarmaya çalışabilir yahut bunu bir bildiri olarak algılayabilir. Bunun sonucunda bir şeylere ulaşma uğraşı da doğal olarak bu bireyleri yıpratabilir.

Tabii bu, günlük hayatta sizin de bunu yapmadığınız manasına gelmiyor.

Diyelim ki sabah kalktınız, uykunuzu almışsınız, hava tam sevdiğiniz üzere, dün verdiğiniz sipariş bugün sabahtan elinize ulaşmış, otomobilinize bindiğinizde daima yeşil ışıklara denk geliyorsunuz ve kahve almak istediğinizde dükkanın yüzde 50 indirimine denk geliyorsunuz. Tüm bunlar sıra sıra gerçekleştiğinde, ister istemez “şanslı günümdeyim” üzere bir çıkarım yapıyorsunuz. 

Bu örüntüye güvenerek gün içinde kararlar vermeniz, baht oyunları oynamanız yahut en kolayından her şeyin gün uzunluğu bu türlü devam edeceğini düşünmeniz, sizi de apofeniye dahil eder.

Bir de şöyle düşünün:

Uykunuzu alıp almadığınızı etkileyen (kaçta yattığınız, beslenmeniz, kalkış saatiniz, vb.), havanın o gün nasıl olacağını belirleyen (iklim olayları, kirlilik, mevsim, vb.), kargonuzun ne vakit teslim edileceğini etkileyen (trafik, hava şartları, aralık, vb.), yeşil ışıkların mühletini belirleyen (gündüz-gece durumuna bağlı olarak geri sayım, vb.) ve kahve dükkanının o gün kararlaştırdığı indirimi etkileyen (ayın belirli bir günü, kurucunun ani kararı, vb.) sayısız faktör var,

Tam da bu sebeple düzgün yahut makus giden olayların bu halde devam edeceğine inanmamak gerek.

Apofeninin 4 tipi var:

• Pareidolia
• Kumarbaz yanılgısı
• Toplanma illüzyonu (Clustering illusion)
• Taraflı Teyitleme (Confirmation bias)

İçinde bulunulan durumlara nazaran isimlendirilen bu çeşitler, apofeni çatısı altında toplanıyor. Başları karıştırmadan hepsinden kısa kısa bahsedelim.

Pareidolia, sık sık apofeni ile karıştırılıyor. 

Farkı ise pareidolia’nın spesifik olarak görsel uyaranlarda gerçekleşmesi. Yani NASA’nın paylaştığı görselleri bir şeylere benzetmemiz, pareidolia’dan kaynaklanıyor. Bunun benzeri bir örneğini de üstteki görselde bulabilirsiniz.

Kumarbaz yanılgısı ise gelecekle ilgili.

Kumarbaz dedik diye “bende yoktur” demeyin. Şayet imtihanda “3 tane A çıktı, bu kesin A değil çabucak eleyeyim.” diye düşünüyorsanız siz de kelam konusu yanılgıya düşüyorsunuz demektir. Düşünün, 1913’te Monte Carlo Casino’sundaki bir rulet oyununda top, art geriye 26 sefer siyaha denk geliyor.

Oyunu oynayanlar ise örnek olarak 3 tane siyahtan sonra “bir daha siyaha denk gelmez” diye düşünüp öteki seçeneklere oynuyor. Bunun sonucunda milyonlar kaybediliyor. Meğer her bir çeşit, bir evvelkinden bağımsız biçimde gerçekleşiyor. 300 defa siyaha denk gelmesi, 301’de gelmeyeceği manasına gelmiyor.

Gelelim toplanma illüzyonuna.

Burada ise bilgiler rol oynuyor. Ortadaki bilgi karmaşasında şuurumuz, bir tertip arama eforuna giriyor. Buna, kısa müddetliğine âlâ giden şeylerin o denli devam edeceğini düşünmek de dahil edilebilir, pay fiyatlarının 1 haftalık durumunun o halde devam edeceğini düşünmek de.

Örneğin Furkan Korkmaz’ın maçın birinci 5 dakikasında 3 adet 3’lük atması, motivasyon sağlasa da maç boyunca bu performansı koruyabileceği manasına gelmiyor. Ya da 1 haftadır düşüşte olan bir payın, yalnızca bu bilgiye dayanarak bu halde devam edeceğini yahut artacağını düşünmek de yanılgı oluyor.

Taraflı teyitleme ise ön yargılarımızın bir sonucu olarak ortaya çıkıyor.

Eğer siz bir şey araştırırken inanmak istediğiniz şeyin aksini tez eden kaynakları görmezden geliyorsanız, taraflı doğrulama yapıyorsunuz demektir. Ayrıyeten hiç tanımadığınız birinin görünüşüne bakarak onun ferdî özellikleri hakkında çıkarım yapmanız da buna örnektir.

Şimdi gelelim pareidolia sayesinde bir sürü şeye benzettiğimiz şu NASA fotoğraflarına:

Picasso’nun elinden çıkmış üzere görünen bu manzara, Jüpiter’in bulutlarıyla ortaya çıkıyor. 

Burada ise ölen bir yıldızın gerisinde bıraktığı, ele benzeyen elektromanyetik iz görünüyor.

1.400 ışık yılı uzaklıktaki bu soru işaretinin ne olduğu şimdi kesin değil.

Cadılar Bayramı’nda paylaşılan bu imaj, aslında Güneş’in faal kısımlarını gösteriyor.

Burada gördüğünüz koyu alanlar Güneş’i her ne kadar şirinleştirse de güç ve gaz düzeyinin düşük olduğu alanları gösteriyorlar.

Uzay boşluğunda dev bir göz üzere görünen bu cisim ise Helis Bulutsusu olarak biliniyor.

Son olarak bu gördüğünüz kafatası formundaki cisim ise bir kuyruklu yıldız.

Burada ise hayvan yüzünü andıran bir kayalık fotoğrafı var.