İsrail’in Hastane Bombalamasıyla Gündeme Gelen “Savaş Suçları” Nedir, Neler Bu Kapsam Dâhilinde?

İsrail–Filistin çatışması devam ederken İsrail’in Gazze’deki El-Ahli Arab Hastanesi’ne yönelik düzenlediği atak sonucu 500’den fazla insan hayatını kaybetti. Bu atağın “savaş suçu” kapsamına girmesi ise tüm dünyanın gündemine oturdu. Akılalmaz akın ile “savaş suçu” tarifi ise hatırlanması gereken bir nokta.

2002’den beri yürürlükte olan Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü’nde “çok önemli ihlali” sayılan 11 savaş suçu açıkça belirtiliyor ve hastane saldırısı da bu kabahatler ortasında bulunuyor.

“Savaş cürmü nedir, savaş kabahati yargılaması kim tarafından yapılır ve tarihteki örnekleri nelerdir?” sorularının karşılıklarını bir ortaya getirdik.

El-Ahli Arab Hastanesi’ne yapılan atağın da dâhil edildiği savaş hataları nelerdir?

Savaş kabahatleri ve insanlığa karşı hatalar, barışa karşı cürümler Uluslararası Ceza Hukuku alanına girer. Milletlerarası Ceza Mahkemesi Statüsü’nün 8. unsurunda düzenlenen bu hatalar, ulusal mahkemelerle misyon paylaşımı içerisinde UCM tarafından kovuşturma yapılır. UCM’nin yetki alanına giren, Cenevre Mukavelelerinin çok önemli ihlaline dahil olan 11 savaş cürmü listesi:

1. Kasten adam öldürme
2. İnsanlık dışı muamele ve işkence
3. Biyolojik deneyler (İnsanların fiziki ve ruhi bütünlüğüne ağır taarruz, büyük ızdırap verme üzere kasıtlı fiiller)
4. Malların yok edilmesi ve mülkiyetin ortadan kaldırılması
5. Savaş esiri ve gibisi formda korunan şahısların, yabancı bir devletin askerlerine hizmet etmeye zorlanması
6. Savaş esiri ve gibisi halde korunan bireyleri, tarafsız ve adil formda yargılanma hakkından yoksun etmek
7. Yasa dışı tutuklama, nakil yahut göç ettirmek
8. Esirleri öldürmek

Uluslararası silahlı çatışmalara uygulanabilen, kanun ve gelenek hukuku kurallarının ağır ihlalleri de savaş hatası kapsamındadır.

1. Sivil halka karşı şuurlu saldırı
2. Korunan yer yahut şahıslara berbat muameleye giren şuurlu saldırılar
3. İnsancıl hizmetlerde yahut barışı korumak için kullanılan çalışana, yerleşim yerlerine, ünitelere, mallara yahut araçlara taammüden hücum, bombalama

İnsanlık tarihinin savaş tarihi olarak da sayılabilecek olması, savaş hukukunun değerini arttırır.

Savaş hukuku, savaş hâlindeki ülkelerin ve insanların birbirleriyle ve savaşa katılmayan ülkelerle ortasındaki münasebetleri düzenlemesinden sorumludur. Savaş nedeniyle yapılması gereken askerî hareketlerin ve insancıl gereklerin birbirine uyması açısından yararlıdır. Savaş hukuku ile savaşın sebep olduğu vahşeti en az düzeye indirmek amaçlanır.

Savaş hukukunun gerekliliği ise insanlık tarihinin savaşlarla dolu olması açısından kıymetlidir. Yapılan bir araştırmada insanlık tarihi boyunca 14.531 savaş olmuş. Bu da 185 jenerasyondan 10 adedinin savaşı tanıdığı manasına gelir. Ayrıyeten her yıl ortalama en az 2 savaşın olması da savaş hukukun ehemmiyetini ortaya çıkarır.

Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kuruluşu

1 Temmuz 2002’de kurulan ve 11 Mart 2003’te çalışmaya başlayan Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin merkezi Hollanda’nın Lahey kentindedir. Birleşmiş Milletler’in önderliğinde Roma’daki konferans ile başlayan birinci çalışmalardaki Roma Statüsü, 7 ret ve 21 çekimser oy alsa da 120 kabul oyuyla kabul edildi.

Mahkemenin nasıl çalışacağını ve devletlerin mahkeme ile iş birliği için yapması gerekenleri tanımlayan Roma Statüsü, 15 Nisan 2015 tarihinde 139 devlet tarafından imzalandı ve 123 devlet tarafından da onaylandı.

İsrail, Memleketler arası Ceza Mahkemesi’ne dâhil değil.

• Yeşil: Taraf ülkeler
• Sarı: İmzalayan fakat onaylamayan ülkeler
• Mor: Daha sonra üyeliğini geri çeken taraf devlet
• Turuncu: Daha sonra imzasını geri çeken imzacı ülke
• Kırmızı: Taraf ve imzacı olmayan ülke

ABD, Çin, Rusya, Hindistan ve Mısır başta olmak üzere birtakım ülkeler UCM’ye dahil değil. Bunların ortasında İsrail de yer alıyor. İsrail yaptığı açıklamada UCM’nin Filistin’de işlenen savaş hatalarıyla ilgili başlatacağı soruşturmada iş birliği yapmayacağını söyledi. Yapılan açıklamada ayrıyeten “İsrail’in savaş kabahatleri işlediği argümanını büsbütün reddeden” mektup gönderecekleri de yer alıyor.

Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kuruluşundan sonra görülen savaş suçları

Uluslararası Ceza Mahkemesi kapsamında devletler değil sadece bireyler yargılanabilir. Bu yüzden de hadiseler ortasında yalnızca şahıslar bulunur. Lakin Memleketler arası Ceza Mahkemesi tarafından “soruşturmalar” kısmında devletlerin ismini ve olaya ait ayrıntıları görmek mümkün.

Mahkemeye taşınan birtakım davalar:

Filistin soruşturması devam ediyor.

1 Ocak 2015 tarihinde Filistin tarafından “işgal altındaki Filistin topraklarında” işlendiği cürümler konusunda UCM’nin yargı yetkisini kabul eden beyanda bulunuldu. Mahkeme, mevcut duruma ait ön inceleme başlattı. 2019’un sonlarına yanlışsız savcılıktan davanın açılmasını karşılayan durumların tespit edildiği duyuruldu. Lakin bölgesel kapsamın açıklığa kavuşturulması için 22 Ocak 2020’de, paydaşların görüş ve savlarını dinlemek için buyruk yayımlandı. Şu anda UCM’nin açıkladığı rastgele bir dava ayrıntısı yahut kuşkulu sunulmuyor.

Afganistan soruşturmasına 699 mağdur katıldı.

1 Mayıs 2003’ten beri Afganistan’da işlendiği argüman edilen savaş ve insanlığa karşı cürümler, 5 Mart 2020’de UCM yargı yetkisine girdi. Mahkemenin ön yargılamasına ise toplamda 699 “mağdur” kişi katıldı.

Gürcistan soruşturmasında ise birden fazla savaş cürmü ögesi bulunuyor.

1 Temmuz ve 10 Ekim 2008 tarihleri ortasındaki memleketler arası silahlı çatışmada işlendiği argüman edilen savaş kabahatleri UCM’nin soruşturmalar kısmındaki bir öteki dava. Bu davada; taammüden öldürme, sivil halka karşı hücumlar, barışı müdafaa görevlilerine taammüden akınlar ile mallara ziyan verme ve yağma cürümleri savaş hataları kapsamında bedellendiriliyor. Gürcistan soruşturmasında, 3 kişi kuşkulu olarak gösteriliyor. Bunlar; Mihail Mayramoviç Mindzaev, Gamlet Guçmazov, David Georgievich Sanakoev.

Ukrayna soruşturmasında, Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Vladimirovich Putin için tutuklama buyruğu çıkarıldı.

Ukrayna’da işlenen savaş cürümlerine rağmen 2 Mart 2022’de UCM’de soruşturmaların açılması, hayli ses getiren olaylardan biri oldu. Ukrayna’nın Roma Statüsü’ne taraf devlet olmaması, kendi topraklarında meydana gelen statü kapsamındaki hataların mahkeme yargı yetkisinde olmasından imtiyaz kullanması ve 43 devletin UCM’ye bu durumu iletmesi ile yargı yetkisini doğurdu.

Gündem olan bir öteki bahis ise mahkeme tarafından Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Vladimirovich Putin ve Çocuk Haklarından Sorumlu Kurul Üyesi Maria Alekseyevna Lvova-Belova’ya Ukraynalı çocukları Rusya’ya kaçırmak hatasından tutuklama buyruğu çıkarılmasıydı.

Ancak Birleşmiş Milletler’in 1973 yılında aldığı kararla Putin’in mutlak dokunulmazlığı olması, Kremlin’in UCM’nin kuruluş bildirgesini imzalamaması yakalama kararını sembolik hâle çeviriyor. Ayrıyeten Putin’in mahkemeye üye 123 ülkeden birine adım atması hâlinde tutuklanması da öngörülüyor lakin bunu yapmayacak olması da sembolik kararı destekliyor.

Bunların yanı sıra UCM’nin soykırım, savaş hataları, insanlığa karşı hatalar ve atak kabahatlerinden yargıladığı başka soruşturmalar:

• Uganda
• Kongo Demokratik Cumhuriyeti
• Darfur, Sudan
• Orta Afrika Cumhuriyeti
• Kenya
• Libya
• Fildişi Sahili
• Mali
• Burundi
• Bangladeş
• Filipinler Cumhuriyeti
• Venezuela

Son yaşanılan olayların UCM’ye taşınıp taşınmayacağını bilemeyiz fakat sivillerin ziyan görüp hem de hastanede can vermesi içler acısı bir savaş ortaya çıkarıyor. Umarım en kısa vakitte hem taraf ülkeler hem de tüm dünya için barış sağlanmış olur.