Bundan Tam 5.3 Milyon Yıl Önce Akdeniz’in Oluşmasını Sağlayan Cebelitarık Boğazı Nasıl Açıldı?

İki kıtayı ve bir denizle bir okyanusu birbirine bağladığı için beşerler denizcilik yaptığı günden beri stratejik değere sahip olan Cebelitarık Boğazı, tarih boyunca bütün medeniyetlerin göz diktiği bir bölge olmuştur. Bugün birden fazla ülkenin kontrolünde olan Cebelitarık Boğazı nerede, neden bu kadar kıymetli gelin yakından bakalım.

Atalarımızın sonsuz gayreti sayesinde bugün topraklarımızın bir kesimi olan İstanbul Boğazı, iki kıtayı birbirine bağlayan son derece stratejik bir nokta. Şayet buranın tek olduğunu zannediyorsanız yanılıyorsunuz zira Cebelitarık Boğazı da benzeri bir fonksiyona sahip. Üstelik Cebelitarık Boğazı sırf iki kıtayı birbirine bağlamakla kalmıyor, Akdeniz ile Atlas Okyanusu ortasında da doğal bir geçit oluşturuyor.

Cebelitarık Boğazı’nın bu kadar stratejik bir noktada olması nedeniyle tarih boyunca neredeyse her medeniyet burayı ele geçirme gayreti verdi. Zira hiçbir ayrıntı bilmesek bile haritaya bakınca görüyoruz ki buraya hakim olan, dünya denizlerine de hakim olur. Coğrafik bakımdan da pek çok zenginlik içeren Cebelitarık Boğazı nerede, neden bu kadar kıymetli gelin tarihi gerçekler üzerinden inceleyelim.

Önce şöyle bir haritaya bakarak başlayalım; Cebelitarık Boğazı nerede?

Cebelitarık Boğazı, Avrupa ile Afrika kıtalarını birleştiren doğal bir geçittir. Bu geçit tıpkı vakitte Akdeniz ile Atlas Okyanusu ortasında deniz ulaşımı sağlayan doğal bir kanal görevi görür. 60 kilometre uzunluğa sahip olan Cebelitarık Boğazı, 44 kilometre genişliğindedir ve en derin noktası 426 metredir. 

Cebelitarık Boğazı, günümüzden milyonlarca yıl evvel oluştu:

Daha evvel buradaki yazımızda tüm ayrıntılarıyla anlattığımız üzere günümüzden milyonlarca yıl evvel tek kıta olan Dünya parçalanmaya başladı ve Lavrasya ile Gondvana olarak iki kıtaya ayrılan boşlukta Tetis Denizi oluştu. Sonraki yıllarda Afrika ve Hint levhası, Avrasya levhası ile çarpışmaya başladığı vakit Tetis Denizi yok olmaya başladı.

Günümüzden yaklaşık 6 milyon yıl evvel gerçekleşen bu olaylar sırasında bugün Cebelitarık Boğazı olarak isimlendirdiğimiz bölge batmaya başladı. Batık sırasında su geriye, Akdeniz havzasına yanlışsız akarak Akdeniz denizi oluştu. Ortadan geçen uzun yıllar sonunda da Akdeniz, Atlas Okyanusu ve Cebelitarık Boğazı bugünkü halini aldı. 

Cebelitarık Boğazı ve etrafı, ilkel atalarımızın kalıntılarına konut sahipliği yapıyor:

Cebelitarık Boğazı’nın stratejik kıymeti kadar arkeolojik açıdan da büyük ehemmiyeti var. Bölgede yapılan hafriyat çalışmalarında, 125 bin yıl öncesine tarihlenen Neandertal kalıntılarına rastlandı. Farklı çalışmalar sırasında ise 40 bin yıl öncesine tarihlenen Homo Sapiens kalıntıları bulundu. Yani insan, daha tam olarak insan olmadan evvel bile Cebelitarık Boğazı ve etrafında yaşıyordu.

Buradan kimler geldi, kimler geçti…

Antik devirde Calpe olarak isimlendirilen Cebelitarık Boğazı, tarih boyunca Kartacalılar, Romalılar, Vandallar, Morolar, Berberiler gibi pek çok farklı medeniyet tarafından etkin olarak kullanıldı. 711 yılına geldiğimizde Endülüs Emevi kumandanı Tarık bin Ziyad, binlerce kişilik bir ordu ile bölgeyi ele geçirdi. Bugün kullandığımız Cebelitarık ismi, Cebel-i Tarık yani Tarık’ın Dağı manasına gelmektedir. 

Uzun mühlet Arapların denetiminde kalan Cebelitarık Boğazı, 1462 yılında İspanyolların eline geçti ve 1502 yılında resmen İspanya toprağı oldu. 1704 yılında Birleşik Krallık – Hollanda askerleri tarafından ele geçirilen bölge, 1713 yılında Utrecht Antlaşması ile büsbütün Birleşik Krallık’a bırakıldı. Cebelitarık Boğazı’nın İspanyolca ismi Estrecho de Gibraltar, İngilizce ismi ise Strait of Gibraltar olarak kullanılmaktadır. 

Bugün Cebelitarık Boğazı bir ülkenin değil, üç farklı ülkenin denetimi altındadır. Cebelitarık Boğazı’nın siyasal egemenlik hakkı İspanya, Fas ve Birleşik Krallık tarafından denetim ediliyor. Birleşik Krallık yani İngiltere, Cebelitarık Özerk Bölgesi ismiyle burada makul bir hak sahibidir. 

Cebelitarık Boğazı, Yunan mitolojisinde de kendine yer bulmuştur:

Cebelitarık Boğazı, Herkül’ün Sütunları olarak da bilinir. Bu ismi ise Yunan mitolojisindeki bir kıssadan almıştır. Derler ki bir gün Herkül, Geryon’un sığır sürüsünü çalmak istemiş. Ancak Atlas Dağı’nı bir türlü geçememiş. Gerilmiş gerilmiş ve tüm gücüyle dağa yüklenip ortasını parçalamış. İşte Cebelitarık Boğazı bu türlü oluşmuş 

İyi lakin Cebelitarık Boğazı’nın ehemmiyeti nedir?

Bir tüccar olduğunuzu hayal edin ve haritayı gözünüzün önüne getirin. Ulaşım imkanlarının günümüzdeki üzere olmadığı bir periyotta Afrika’daki malı Avrupa’ya ya da Avrupa’daki malı Afrika’ya nasıl götürürsünüz? Elbette en mantıklı yol deniz ulaşımı fakat nasıl? İşte tam bu noktada devreye Cebelitarık Boğazı giriyor. 

44 kilometre genişliğe sahip bu doğal geçit sayesinde Akdeniz’den yola çıkan gemiler direkt olarak Atlas Okyanus’una açılıyor ve oradan da Avrupa’ya ulaşıyor. Dahası, Cebelitarık Boğazı Akdeniz için bir kapı görevi görüyor. Akdeniz’e kimlerin girip çıktığını denetim etmek demek, milyonlarca kilometrekarelik bir bölgede hükümran olmak demek. 

Cebelitarık Boğazı’nın yaban hayata olan katkısı, beşere olan katkısından daha büyük:

Akdeniz çok fazla buharlaşan bir deniz olduğu için onu besleyen yağışler ve ırmaklar yetersiz kalır. Atlas Okyanusu, Akdeniz’den yaklaşık 1.5 metre daha yüksektir ve devamlı onu besler. Saniyede ortalama 1 milyon metreküp su, Atlas Okyanusu’ndan Akdeniz’e akar. Yani Cebelitarık Boğazı olmasa Akdeniz kurur giderdi.

Akdeniz’de bulunan tuzlu su ağır olduğu için tabana çöker ve derin su Atlas Okyanusu’na geri akar. Bu geçiş sırasında su, Cebelitarık Boğazı’ndaki çözeltileri alır ve bu çözelti sayesinde balinaların ve yunusların temel besin hususu olan planktonlar yetişir. Ağır bir trafik olmasına karşın yalnızca bu nedenle Cebelitarık Boğazı ve etrafında pek çok farklı balina ve yunus çeşidi yaşamaktadır. 

Cebelitarık Boğazı bugün bile hala stratejik kıymetini koruyor:

Teknoloji gelişti, uçaklar hızlandı lakin buna karşın deniz nakliyatı ve hasebiyle Cebelitarık Boğazı hala ehemmiyetini koruyor. O denli ki Cebelitarık Boğazı’ndan ortalama her beş dakika bir büyük gemi geçiyor. Geçen küçük gemilerin ve balıkçı teknelerinin ise haddi hesabı yok. Cebelitarık Boğazı’na kıyısı olan Tanca kenti ise Fas’a bağlı olmasına karşın denetimin sağlanması için özel bir statüye bağlanmıştır. 

İki kıtayı ve bir deniz ile okyanusu birbirine bağlayan Cebelitarık Boğazı nerede, neden bu kadar kıymetli gibi merak edilen soruları yanıtladık. Gördüğünüz üzere boğaz dediğin o denli kolay bulunmuyor, bizimkilere dikkat etmek lazım.