Kültür yaa, Farklı Kültürler: Mısır’ın Siwa Şehrinde Doğan Bir Berberi Olsaydınız Hayatınız Nasıl Olurdu?

Kendi hayatınız dışında öbür insanların nasıl yaşadığı hakkında hiç düşündünüz mü? Mesela Mali’den Mısır’ın Siwa vahasına kadar Afrika’nın büyük bir kısmına dağılmış Amazigh(Berberi) halkı, günümüzde nasıl bir hayat sürüyor?

Eğer bir gün yolunuz Sahra Çölü’ne düşerse sıkça karşılaşabileceğiniz ve renkli kıyafetleri, kusursuz müzikleri, misafirperverlikleriyle ünlü olan Amazighler; kendilerine mahsus yaşam tarzları ve yüzyıllardır korumayı başardıkları kültürleri ile dikkatinizi çekecek.

Ve şayet bir gün yolunuz sahiden Sahra Çölü’ne düşerse, evvelden varlığından haberiniz olmayan beşerlerle tanışıp benzeri hisleri, kanıları paylaştığınızı fark ettiğinizde -benim de düşündüğüm gibi-  “Acaba bu topraklarda doğup büyümüş olan bir Berberi olsaydım, şu an nasıl bir hayatım olurdu?” diye düşünebilirsiniz. Şayet 2023 yılında Siwa’ya yaşayan bir Amazigh olsaydık tam olarak şöyle bi hayatımız olabilirdi:

Günlük yaşantımızda çoğunlukla Siwa lisanı (yerel Berberi dili) konuşurduk.

Amazighlerin konuştuğu lisan çoklukla “Tamazight” olarak isimlendirilir. Amazigh dili ya da kimilerinin tabiriyle Berberi lisanı, Afrika’nın kuzeyindeki dağlardan çöllere kadar uzanan geniş bir alanda konuşuluyor. Siwa’da yaşayan Amazighlerin konuştuğu lisan ise farklı olarak “Siwi” olarak isimlendiriliyor.

Düşünsenize bu lisan, binlerce yıl boyunca değişen krallıklar, imparatorluklar ve kültürler ortasında ayakta kalmayı başardı. Bu istikametiyle epeyce eşsiz olan bu lisanın farklı bölgelerde farklı lehçeleri var. O denli ki Fas’ta dağlarda konuşulan bir lehçe ile çölde konuşulan lehçe ortasında bile bazen büyük farklar olabiliyor. 

Fakat bu lisan, Amazighlerin sadece günlük hayatta birbirleriyle irtibat kurmak için kullandıkları bir lisan. Yazı lisanında, eğitim dilinde pek yaygın değil. Mesela, tıpkı bölgelerde yaşayan Mısırlılar ile de Arapça konuşuyorlar.

3 farklı Alfabe biliyor olabilirdik.

Amazighlerin tarih boyunca kullandığı en ünlü alfabe “Tifinagh” olarak isimlendiriliyor. Bu alfabeyi gördüğünüzde, geometrik halleri andıran enteresan karakterleriyle dikkatinizi çeker. Ama bu alfabe, bahsettiğim üzere yeni jenerasyon ortasında pek yaygın değil. Yani okuyabilen, yazabilen sayısı Amazgihler ortasında da epey az.

Bölgedeki Arap egemenliği hem lisanı hem de kültürü epeyce baskılamış denilenilir. Modern vakitlerde, yazı yazarken genelde Arapça yazıp Arap alfabesi kullanılıyor. Bazıları ise bu lisanı Latin alfabesiyle yazmayı tercih ediyor.

Özetle; Amazighlerin lisanı ve yazısı, Kuzey Afrika’nın güçlü ve çeşitli tarihini ve kültürünü yansıtan eşsiz bir mirasa sahip. Şayet bir gün bu harfleri bir yerde görürseniz, artık ne manaya geldiğini bileceksiniz!

Sabahın erken saatlerinde hurma bahçemize gitmek, sulama işleriyle uğraşmak gibi ziraî faaliyetlerde bulunabilirdik.

Siwa’nın hoşlukları içinde, bir Amazigh olarak yaşamak, tabiat ile iç içe bir hayatı beraberinde getirir. Siwa’da bir Amazigh olarak doğsaydık, tarım hayatımızın tam kalbinde yer alırdı. Sabahın birinci ışıklarıyla uyanır, tahminen bir fincan şerbetçi otu çayı içer ve hurma bahçemize hakikat yola koyulurduk.

Hurma, Siwa’nın altın meyvesidir; hem lezzetli hem de bereketlidir. Her gün bu tatlı meyvelerin etrafında dönen bir hayat, bize tabiatın sunduğu armağanla ne kadar şanslı olduğumuzu hatırlatırdı. Bir yandan da ortalama 45 derece olan hava durumu ve bunaltıcı çöl sıcakları bizim için sıradan bir şey olurdu.

Renkli elbiseler giyip renkli takılar takar ya da geleneksel beyaz, uzun elbiseler giyerdik.

Eğer Mısır’ın Siwa vahasında yaşayan bir Berberi olarak doğsaydık, elbette kıyafet seçimimiz hem geleneksel hem de çevresel faktörlere bağlı olarak şekillenirdi. Siwa, sıcak çöl iklimine sahip bir bölge olduğu için kıyafetlerimiz bu şartlara ahenk sağlamak zorundaydı.

Erkekler için o ünlü uzun beyaz elbisenin ismi “djellaba“. Djellaba, güya çöldeki sıcak günlerde serinlemek ya da akşamları serin esintiden korunmak için tasarlanmış üzere. Ve alışılmış ki beyaz rengiyle güneş ışığını yansıtarak sizi serin fiyat. Lakin yalnızca beyaz değil, bazen kahverengi yahut öteki doğal renklerde de djellaba görmek mümkün.

Berberi bayanlarının günlük kıyafetlerine gelirsek, onların da kendi versiyonları olan renkli djellabaları var. Bayanlar için djellaba ekseriyetle daha renkli ve süslemeli. Kimileri o kadar hoş işlemelere sahiptir ki bir sanat yapıtı üzeredir.

Kadınlar ayrıyeten başlarına takmak için renkli eşarplar yahut “takchita” isminde klâsik elbiseler giyiyorlar. Bu elbiseler ekseriyetle özel etkinlikler, şenlikler ve eğlencelerde de kullanılıyor.

Eğlence demişken: 

Amazighler; festivalleri, müzikleri ve danslarıyla bilinir. Her bölge kendi özgün ritüellerini ve kutlamalarını taşır ama hepsinin ortak istikameti, topluluğun bir ortaya gelmesi ve geleneklerini yaşatma dileğidir.

Eğer bir Amazigh şenliğine denk gelirseniz, kendilerine has çalgı aletleri tamamiyle özgün dansları ve Amazigh lisanındaki müzikleriyle büyülenmemeniz imkansızdır. Fakat değişiktir ki bu müziklerin ve eğlencelerin görüntüye alınmasına, toplumsal medyada paylaşılmasına karşılar. Bu sebeple internette rastlamak pek mümkün değil.

Bu coşkulu eğlencelerin yanı sıra, “arak” ismini verdikleri klâsik alkollü içecekleriyle de tanınırlar. Arak, bilhassa Kuzey Afrika ülkelerinde üretilen anason bazlı bir içki ve Amazighler ortasında toplumsal toplantıların, kutlamaların ve hatta bazen günlük sohbetlerin vazgeçilmez bir kesimidir.

Genellikle su ve buzla karıştırılıp içiliyor ve bu karışım sonucunda beyaz bir renge bürüyor. Bunun yanı sıra, bilhassa gün batımından sonra çölde içmeyi tercih ettikleri tatlı çaylarını kesinlikle denemelisiniz. 

Kısacası; Siwa, çölün ortasında bir vaha, Mısır’ın gizli hazinesi. Burada yaşayan Amazighler, tarihi ve kültürel zenginlikleriyle sizi büyüleyebilir. Hurma ağaçları, eski tapınaklar, tamamiyle farklı ve az konuşulan bir lisan, kendi kimliklerini müdafaa uğraşına devam eden Berberi halkını görmek isterseniz Siwa’yı ziyaret etmek beklentilerinizi epeyce karşılayan bir tecrübe olur.

Bonus: