Bugünkü Üretim ve Tüketim Çılgınlığının Temeli Sanayi Devrimi’ni Nedeni, Sonuçları ve Önemiyle Açıkladık

18. yüzyılda İngiltere’de başlayan ve tesirleri evvel Avrupa’yı, daha sonra da tüm dünyayı saran Sanayi İhtilali tahminen de çağdaş insanlık tarihinin en değerli olayıdır. Zira o devir temelleri atılan siyasi, ekonomik ve toplumsal yapılar aslında bugün bile bir biçimde hayatımızı etkilemeye devam ediyor.

İnsanlık tarihi on binlerce yıllık bir geçmişe sahip olsa bile aslında bugünün çağdaş dünyasını şekillendiren gelişmelerin çok büyük bir kısmı son birkaç yüzyılda ortaya çıktı. Düşünün Sanayi Devrimi’ne kadar beşerler tıpkı ilkel periyotta olduğu üzere çiftçilik yapıyorlardı. Dahası, Sanayi İhtilali ile o büyük üretim sistemleri oluşmadan evvel elle üretim yapılıyordu.

Elbette doğal bir süreç olarak bir noktada artık gelişim gerekiyordu zira giderek artan nüfusun bir formda hayatta kalması gerekiyordu. Tam da bunun üstüne sömürge ülkelerden gemi gemi altın ve kaynak gelince beklenen ortam oluştu. Sanayi İhtilali ile birlikte temelleri atılan siyasi, ekonomik ve toplumsal yapılar biz farkında olmasak bile aslında bugün yaşadığımız çağdaş dünyayı şekillendirdi.

Önce kısaca bir bakalım; Sanayi İhtilali nedir?

18. yüzyılda İngiltere’nin Manchester kentinde ortaya çıkan ve oradan Avrupa’ya, daha sonra da tüm dünyaya yayılan endüstriyel gelişmeler devri Sanayi İhtilali olarak isimlendirilir. O devirde artan yeni buluşların sayısı, buhar gücünün makinelerde kullanılması, nüfusun artması ve ekonomik gelişmelerin sağlaması; Sanayi Devrimi’nin temel nedenleri olarak kabul edilir.

Dünyadaki genel değişim, Sanayi Devrimi’nin nedenlerini oluşturdu:

• 16. yüzyıldan itibaren Avrupa’daki nüfus artışı hızlanmıştı.
• Tarımdaki gelişmeler nedeniyle kente göç artmış ve hazır iş gücü oluşmuştu.
• Lüks mallar bile halka indiği için tüketim gereksinimi artmıştı.
• Amerika ve öteki sömürge ülkelerden alınan altınlar sayesinde Avrupa iktisadı gelişmişti.
• Sömürge ülkelerden alınan kaynaklar işlenmeye ve tekrar bu ülkelere satılmaya başlamıştı.
• Bankacılık sistemi gelişmişti.
• Küçük burjuvazi gelişmiş ve orta sınıf zenginleşmişti.
• Zenginler, yeni yatırım alanları aramaya başlamışlardı.
• Teknolojik gelişmeler sürat kazanmıştı.
• Protestan ıslahatı ile çok çalışma inancı gelişmişti.
• 17. yüzyılda başlayan Aydınlanma Çağı tepedeydi.
• Yeni bilimsel sistemler geliştiriliyordu.
• Sanayi toplumuna uygun bir toplumun temeli aslında Fransız İhtilali ile atılmıştı.

Sanayi Devrimi’nin nedenleri olarak daha pek çok noktadan bahsetmek mümkün lakin en temel nedenleri iktisadın gelişmesi, teknolojinin gelişmesi ve toplumsal yapının da bu duruma uygun olmasıydı. Üretim ve tüketim istikrarı bir halde bir defa raya oturduktan sonra zati geri kalan çorap söküğü üzere geldi.

Sanayi İhtilali neden İngiltere’de başladı? İşte nedenleri:

• Anayasal monarşi sayesinde mülkiyet hakkının ve ferdî özgürlüklerin korunmuş olması
• 18. yüzyılda İngiltere’nin dünyanın iktisat merkezi olması
• Ekonomik piyasada özgür rekabet ortamının gelişmiş olması
• Kömür ve demir üzere hammaddeler istikametinden varlıklı olması
• Dünyanın en büyük sömürge imparatorluğu olduğu için kaynak erişiminin kolay olması
• Kraliyet donanmasının deniz nakliyatında gelişmiş olması
• Rönesans periyodundan beri dokunmacılık endüstrisinin gelişmiş olması
• Bir ada ülkesi olduğu için Avrupa’daki karışıklıklardan uzak kalabilmiş olması

Endüstriyel sistemin gelişmesinde kaynakların rolü büyük olduğu için İngiltere bu noktada bir adım önde olmuştur. Krallık genel olarak Avrupa’nın o dönemki karmaşasından uzaktı ve gerekli tüm hammaddelere de sahipti. Bu nedenle Sanayi Devrimi’nin İngiltere’de değil de diğer bir yerde olması aslında beklenemezdi.

Bugün bile hala tesirleri süren Sanayi Devrimi’nin sonuçları:

• Sosyal yapı değişimleri
• Yeni ideolojilerin doğması
• Kentleşme
• Kitle toplumunun oluşması

Sosyal yapı değişimleri:

Sanayi İhtilali ile birlikte Avrupa’daki burjuva sınıfının yapısı büsbütün değişti ve yeni bir emekçi sınıfı doğdu. Burjuva sınıfı her ülkede artık fabrika sahibi zenginlerdi. Bu sırada personel sınıfı ekonomik dertteydi. Orta sınıf ise tam ortada kalmış olarak birden fazla siyasal ve toplumsal haklardan yoksun pozisyona geldi.

Her toplumun en kalabalık kümesi olan emekçi sınıfının ekonomik, toplumsal ve siyasal hakları kısıtlıdır. İşçi sınıfının aldığı fiyat düşük, çalışma şartları elverişsiz ve hayat kuralları insanlık dışıdır. Günümüzde artık kimi değişimler yaşanmış olsa bile Sanayi Devrimi’nin birinci devirlerinde personel sınıfı bazen gerçek bir köle muamelesi görmüştür.

Yeni ideolojilerin doğması:

İşçi sınıfını ve yeni güçlü burjuvaziyi doğuran Sanayi İhtilali aslında dolaylı olarak sosyalizmi de doğurmuştur. Daha evvel buradaki yazımızda da tüm ayrıntılarıyla anlattığımız üzere Karl Marx ile Friedrich Engels, var olan temel sosyalizm anlayışını geliştirerek bilimsel sosyalizmi kurmuşlardı. Emel, sınıflar ortasındaki insani farklılıkları ortadan kaldırmaktır. 

Kentleşme:

Tarımda makineleşmenin artması insanların beslenmesini kolaylaştırdığı için nüfus artmış lakin makineleşme yüzünden bu beşerler tarımda çalışamadığı için kente gelmişlerdir. Sanayi İhtilali ile kurulan fabrikalarda çalışan bu beşerlerle birlikte daha evvel görülmemiş bir kentleşme yapısı oluştu. Kentin merkezinde yer bulmayan bu beşerler kentin dış bölgelerine meskenler yaparak gecekondu kültürünü oluşturdular.

Kitle toplumunun oluşması:

Birbirinden çok farklı olan insanların muhakkak bir hedef ile yani kentte fabrikalarda çalışmak için bir ortaya gelmeleri ile birlikte kitle toplumu oluştu. Bilhassa 20. yüzyıldan sonra çok daha net bir halde tesirlerini gördüğümüz bu yeni toplum yapısı, toplumsal alanda daha evvel karşılaşmadığımız yeniliklerin de doğmasına neden oldu. 

İyi lakin Sanayi İhtilali neden bu kadar kıymetli?

Bugün dünyanın her yerinde tesirini gördüğümüz kapitalist sistem aslında Sanayi İhtilali ile birlikte doğdu desek yeridir. Ortaya çıkan çılgın üretim döngüsüne eleman yetiştirmek mümkün olmadığı için o güne kadar iş dünyasında uzak duran bayanlar da çalışma hayatında kendilerine yer buldu. Yetmezdi, çocuklar bile çalışmak zorunda kaldılar.

Kadının iş hayatına dahil olmasını bugünkü kaidelerde düşünmeyin. Tatil günü olmadan emekçiler günde 16 saat çalışmaya zorlandılar, karşılığında ise yalnızca karınlarını doyuracak kadar para kazandılar. Yani bu beşerler çalışmak istedikleri için değil, hayatta kalmak için çalışmak zorundaydılar. Haydi köyüne dön desen artık tarımda çalışacak bir iş bulamazlardı. 

Tabii günümüzde işler biraz daha değişti, insan hakları diyen birileri çıktı da o kadar ezilmiyoruz. Ancak üretim ve tüketim çılgınlığı, hammadde sömürüsü, iş hayatının kutsallaştırılması, herkesin çalışmak zorunda olduğu inancı, herkesin kentte yaşamak zorunda olması niyeti, kitle toplumunun getirdiği aksilikler ve daha kaç kapitalist sistem alışkanlığı Sanayi İhtilali ile başlamıştır. 

Dünya tarihinin en kıymetli olaylarından bir tanesi olan Sanayi İhtilali nedir sorusunu yanıtlayarak nedenlerinden ve sonuçlarından bahsettik. Natürel sanayileşme falan hoş ancak hani insan bazen düşünmeden edemiyor, o kadar da endüstrileşmesek kötü olmaz mıydı?