Milli Bağımsızlığın Tek Çare Olduğuna Karar Verilen Sivas Kongresi’nde Alınan Kararlar ve Sonuçları

İşgal ile başlayan, Kurtuluş Savaşı ile süren ve en sonunda cumhuriyetin ilan edilmesi ile sonuçlanan kuvvetli süreçteki en kıymetli adımlardan bir tanesi Sivas Kongresi’nde atıldı. Zira Sivas Kongresi ile Türk milleti açık bir formda hiçbir manda ve himaye kabul etmediğini, sırf bağımsızlık istediğini tüm dünyaya duyurdu.

Asırlarca süren Osmanlı İmparatorluğu’nun dünya hakimiyeti maalesef evvel sallandı, en sonunda da Birinci Dünya Savaşı ile son buldu. Mondros Mütarekesi ile birlikte topraklarımız fiilen işgal edilmeye başladı. Elbette Türk Milleti buna karşı koydu ve lokal ayaklanmalar başladı. Ancak bu mahallî ayaklanmalar Sivas Kongresi yapılana kadar bir ulusal uğraşa dönüşmedi.

Sivas Kongresi işte bu yüzden değerli zira o güne kadar işgalcilerden rahatsız olan fakat bir türlü ortak paydada birleşememiş Türk milleti ortak bir karar aldı; manda istenmiyordu. Mustafa Kemal Paşa başkanlığında toplanan Sivas Kongresi tarafından alınan kararlar sonucunda meclisin kurulma yolu açıldı ve daha da değerlisi işgalcilere karşı birlikte uğraş edecek milletin birinci kıvılcımları parladı.

Türk milleti direniyordu fakat örgütlü değildi:

Birinci Dünya Savaşı yapıldı, Osmanlı kaybetti ve 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi ile fiilen devletin varlığı sona erdirildi. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa Samsun’a çıkarak ulusal çaba yolundaki birinci adımı attı. Mahallî değil, ulusal bir birlik istediği için birinci olarak 23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 tarihleri ortasında Erzurum Kongresi’ni topladı ancak kâfi değildi.

Erzurum Kongresi’nde elbette kıymetli kararlar alınmıştı fakat bunlar yerelden alınmış ulusal kararlardı. Mustafa Kemal Paşa biliyordu ki bu cins kararlar uygulanamaz. Bu nedenle Anadolu’daki tüm vilayetlerden temsilcilerin geldiği bir kongre daha yapmaya karar verdi. Aslında Erzurum’da bir cins hükümet misyonu gören Temsil Heyeti toplanmıştı, bunun genişletilmesi gerekiyordu.

Amasya Genelgesi ile ulusal bir davet yapıldı:

Mustafa Kemal Paşa Erzurum Kongresi’nin genişletilmesi gerektiğini aslında daha kongre yapılmadan bildiği için 21 – 22 Haziran akşamları yaveri Cevat Abbat Bey’e bir bildiri yazdırdı. Bugün Amasya Tamimi yani Amasya Genelgesi olarak isimlendirilen bu metin bir çeşit ihtilal bildirisi niteliği taşır.

Amasya Genelgesi’nde birinci sefer ulusal egemenlikten bahsedilir. Mustafa Kemal Paşa’nın 9. Ordu Müfettişi sıfatıyla imzaladığı bu evrakta özetle ülkenin elden gittiği ve bir an evvel o vakit için en inançlı vilayet olan Sivas’ta ulusal bir kongre yapılması söyleniyordu. Her vilayetten halkın itimadını kazanmış üç temsilcinin Sivas’ta yapılacak kongreye katılması duyuruldu.

Tüm temsilciler canlarını hiçe sayarak Sivas’a yanlışsız yola çıktılar: 

Fiilen işgal edilmiş bir ülkenin topraklarında hain olarak görülen bir küme vatan sevdalısının yola çıkıp da Sivas’a gelmesi hiç kolay değildi. Hatta o periyot Sivas topraklarında bile Fransız askerler vardı. Bir yandan işgalci yalakası valiler İngilizlere istihbarat veriyor ve kongreye katılacak delegeleri engellemeye çalışıyorlardı. 

Hazırlıkları yapan Sivas valisi Reşit Paşa, birkaç sefer Mustafa Kemal Paşa’ya kongrenin öbür yere alınmasını bile söylemişti lakin karar değişmedi. Sivas’a gelen delegeler olduğunu duyan Mustafa Kemal Paşa 29 Ağustos günü Erzurum’dan yola çıktı ve 2 Eylül günü Sivas’a vardı. Arabasını büyük bir kalabalık sevinçle karşılayınca hakikat bir karar verdiğini anladı.

En sonunda Sivas Kongresi toplandı:

Sivas Kongresi büyük zorluklar sonunda 4 Eylül 1919 tarihinde Sivas Sultani binasında toplandı. Kongreye katılan delege sayısı kaynaklarda 28, 35, 48 üzere farklı sayılarla anlatılıyor. Bunun nedeni her vilayetten delege gelmemesi ve her delegenin de birebir gün kongreye katılamaması. Hatta bu nedenle Mustafa Kemal Paşa yanındakilerden kimilerini vilayet delegesi olarak atamıştır. 

4 Eylül – 11 Eylül 1919 tarihleri ortasında yapılan Sivas Kongresi’nde sekiz birleşim oldu. Elbette kongreyi Mustafa Kemal Paşa açtı ve oy birliğiyle de kongre lideri seçildi. Kongreye katılan her bir delege millete, devlete, dine hizmet edecekleri ve burada siyaset yapmayacakları üzerine yemin etmiştir.

Kongrede her husus hakkında ayrıntılı tartışmalar yapıldı:

Sivas Kongresi açık bir biçimde Türk milleti ismine kararlar alacağını duyurmuştu. Erzurum Kongresi’nde alınan kararlar burada tekrar masaya yatırıldı çünkü ulusal karar alınması isteniyordu. Bilhassa manda konusu üzerinde uzun tartışmalar yapıldı. Hatta İsmail Hami Beyefendi Amerikan mandasının kabul edilmesi gerektiğine dair bir teklif bile sundu. Natürel reddedildi.

Ali Fuat Paşa Umum Kuva-yı Ulusala Kumandanı olarak atanırken Temsil Heyeti de tekrar oluşturuldu. Temsil Heyeti’ne bu kadar ehemmiyet verilmesinin nedeni, Osmanlı Devleti’nin resmen dağılması durumunda bu heyetin başa geçecek olmasıydı. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Sivas Kongresi’nde kurulmuştur. İrade-i Ulusala gazetesinin çıkarılmasına da tekrar burada karar verilmiştir.

Sivas Kongresi sonucunda alınan kararlar:

• Mondros Mütarekesi’nin imzalandığı devirde çoğunluğu Müslüman olan toprakların ayrılması ve bölünmesi kelam konusu bile olamaz.
• Kuva-yı Milliyeyi amil ve irade-i milliyeyi hâkim kılmak temeldir zira Osmanlı’nın ve ulusal bağımsızlığın sağlanması lakin bu türlü mümkündür.
• Aydın, Manisa ve Balıkesir cephelerindeki Ulusal Gayret yapıları örnek alınarak topraklarımızda kurulacak Rum ve Ermeni devletlerine karşı çıkılacak.
• Topraklarımızda yaşayan tüm gayrimüslimlerin hakları korunacak ancak toplumsal ve siyasi dengeyi bozacak haklar verilmeyecek.
• Osmanlı hükümetinin ülkeyi terk etmesi durumunda hilafeti ve saltanatı korumak için gerekli tüm önlemler alınmıştır.
• Mondros Mütarekesi’nin imzalandığı periyotta çoğunluğu Müslüman olan topraklar üzerindeki her türlü teşebbüsün terk edilmesini bekliyoruz.
• Bağımsızlığımıza karşı çıkmadığı ve istila emeli beslemeyen her türlü dış yardıma açığız.
• Hükümetimiz şahsi kararlarla değil, ulusal irade ile yönetilecektir.
• Tüm ulusal hareketler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ismi altında birleştirilmiştir.
• Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ni yönetmek için Temsil Heyeti seçilmiştir. 

Sivas Kongresi neden bu kadar değerli?

Sivas Kongresi ile birlikte artık resmen ulusal çaba başlamış oldu. Her türlü mandanın reddedildiği ve tek tahlilin ulusal bağımsızlık olduğu tüm dünyaya duyuruldu. Daha sonra millet meclisine dönüşecek Temsil Heyeti burada şekillendi. Dahası, yıllar sonra kurulacak cumhuriyetin bile aslında birinci adımı burada atıldı. 

Türk ulusal uğraşının resmen başladığı görüşme olan Sivas Kongresi ne vakit yapıldı, sonuçları nelerdir, hangi kararlar alındı, kıymeti nedir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Gördüğünüz üzere ‘Milletin istiklalini yeniden milletin azim ve kararı kurtaracaktır.’