Daha Sağlıklı Bir İletişim İçin Bu Yazıyı Okumanızda Fayda Var: Tüm Yönleriyle ‘Empati’ Nedir, Nasıl Kurulur?

Kimilerine nazaran çağımızın en büyük sorunu empati yoksunluğu zira birbirimizi anlamadığımız için daha acımasız davranma eğilimi gösteriyoruz. Pekala empati kurmak hakikaten gerekli mi? Gelin empati nedir, nasıl kurulur, kurulduğunda ne üzere olumlu şeyler olur tüm ayrıntılarıyla görelim.

Okyanusların en derinine, uzayın en uzak noktasına gidebiliyoruz ancak şimdi bizi biz yapan beynimizin kıvrımlarına tam olarak giremedik. Elbette ortaya atılan sayısız teori var lakin zihnimizi ortaya koyup da bak ben bunları düşünüyorum ya da hissediyorum demek hala mümkün değil. İşte bu noktada devreye empati mahareti giriyor ve karşımızdakini bir formda manaya uğraşı oluşuyor.

Empati kurmaktan kavramsal manada bir maharet olarak bahsetsek bile aslında toplumsal ömrün temellerini oluşturuyor diyebiliriz. Zira yaşamadığımız ve tahminen de asla yaşayamayacağımız bir şeyi yaşamış kişinin hislerini ve kanılarının anlamamızın tek yolu empati kurmaktır. Gelin empati nedir, nasıl kurulur yakından bakalım ve nitekim de anlatıldığı kadar kıymetli olup olmadığını görelim.

Kısaca bir tarif yaparak başlayalım: Empati nedir?

En temel tarifiyle empati; kişinin, kendisini diğer bir kişinin yerine koyarak onun hissettiklerini hissetme hüneridir. Diğer insanların duygusal olarak neler hissettiğini anlamak, olaylara o insanların bakış açısı ile bakmak ve dahası, kendimizi onların yerine koymak empatidir. 

Empati nasıl kurulur? Bilim insanlarının bahis hakkında ortaya koydukları iki temel teori var:

• Simülasyon teorisi
• Zihin teorisi

Simülasyon teorisi:

Adından da anlaşılacağı üzere simülasyon teorisine nazaran empati mahareti aslında kişinin, başka bir kişinin yaşadıklarını kendisi yaşıyormuş üzere simüle ederek hissi tanıma marifetidir. Yani bir arkadaşınızın başına gelen olayı ya benim başıma gelseydi diyerek düşünüyor ve onunla birebir ya da en azından misal hislere kapılıyorsunuz. Beynimizdeki ayna nöronların bunu sağlama marifeti olduğu düşünülüyor.

Zihin teorisi:

Zihin teorisi, empatinin aslında biraz da toplumsal kurallara nazaran gerçekleştiğini tez ediyor. Bir kişinin başına gelen bir olay sonrası o kişi ne yaşar diye düşünüyor ve daha evvel gördüğümüz örnekler üzerinden o kişinin hissini anlamlandırmaya çalışıyoruz. Yani aslında onun yaşadıklarını hissetmiyor sırf düşünerek onun neler hissettiğini daha evvel gördüğümüz örnekler üzerinden belli bir çerçeveye oturtmaya çalışıyoruz. 

Beş parmağın beşi bir değil, empatinin üç temel çeşidi var:

• Duygusal empati
• Somatik empati
• Bilişsel empati

Duygusal empati:

Duygusal empati, en şirin empati çeşitlerinden bir tanesi. Bir kişinin güzelliği konusunda çok fazla düşünmek ve hatta bu mevzu hakkında zahmetler duymak duygusal empati olarak tanımlanır. Bu tıp empatide maksat, kişinin hislerini anlamak ve bu hislere en hakikat cevabı vermektir.

Somatik empati:

Somatik empati enteresan bir dışavurum aslında, zira bu bir empatide öteki bir kişinin deneyimlediği hisler sonucunda sizde fiziksel belirtiler ortaya çıkıyor. Bir ortamda arkadaşınız utanç verici bir olay yaşadığı vakit somatik empati gösterirseniz kızarabilir, terleyebilir ya da gibisi belirtiler gösterebilirsiniz. 

Bilişsel empati:

Yukarıda bahsettiğimiz zihin teorisi işlediği vakit ortaya çıkan empati, bilişsel empati olarak isimlendirilir. Tamamen düşünme üzerine heyeti bu empati cinsinde, bir tecrübe yaşayan kişinin durumu üzerine düşünür ve buna en yanlışsız cevabı vermeye çalışırız. 

İyi fakat neden empati kuruyoruz?

Son yıllarda yapılan araştırmalarda görüldü ki beynimizin anterior singulat korteks ve anterior insula başta olmak üzere farklı kısımları, empati üzerinde değerli bir role sahip. Bunu anladığımız öbür bir deneye nazaran beyninin alt ön girus kısmı hasarlı olan bireyler, yüz sözlerinden his anlamıyor ve bu nedenle de empati kuramıyor. Yani empatinin nörolojik bir açıklaması da var. 

Neden empati kuruyoruz sorusunun başka bir karşılığı da duygusal tarafımıza odaklanıyor. Ölümlü beşerler olarak ahir ömrümüzde hissedebileceğimiz duygu sayısı sonludur. Fakat empati kurarsak hiç yaşamadığımız hisleri bile anlar ve lakin o vakit gerçek insanlara dönüşürüz. Kurgusal karakterlerle bile empati kuruyor olmamızın nedeni budur.

Empati kuruyor olmamızın en rasyonel nedeni ise toplumsal sistemde kapalı. Kendimizi ne kadar izole edersek edelim sosyal olmak zorunda olduğumuz bir hayat yaşıyoruz ve şayet bu hayatı birlikte yaşadığımız insanların neler hissettiğini anlamazsak toplumsal yapı içinde var olamayız. Yani aslında empati kurmak zorundayız. 

Eğer bu özelliklere sahipseniz empati kurma hüneriniz bir epey yüksek demektir:

• Karşınızdakinin anlattıklarını tam manasıyla dinlemek.
• İnsanların size sık sık özel meselelerini anlatması.
• Başkalarının hislerini hakikat anlamak.
• Başkalarının nasıl hissettiği konusunda sık sık düşünmek.
• Diğer insanların sık sık sizden tavsiye istemesi.
• Kötü olaylar karşısında makus hissetmek.
• Kötü şeyler yaşayanlara yardım etmek.
• Dürüst olmayan insanlara bunu söylemek.
• Sosyal durumlarda bazen bunalmış hissetmek.
• Başkalarını samimiyetle önemsemek.
• İlişkilere hudut koymakta zorlanmak.

Empati yeteneği yüksek olan şahıslarda genel olarak en yaygın görülen durumlar bu biçimde. Elbette anlattığımız özellikler yoksa empati yeteneğiniz yok demek değildir ama empati kurmanın doğal sonuçları bunlar olduğu için başarılı biçimde empati kuruyorsanız bunların büyük bir kısmını yaşamanız mümkündür. 

Peki empati kuruyoruz da ne oluyor, toplumsal hayatımızı sahiden de olumlu etkiliyor mu?

Empatinin birinci ve en değerli sonucu olarak, empati kurarsanız toplumsal kontaklarınız çok daha güçlü olacaktır. Üstelik sosyal ilişkilerinizin güçlü olması demek, fiziksel ve ruhsal açıdan pek çok meselenizi daha oluşmadan çözdünüz demektir.

Başkalarının hislerini anlamaya çalışan yani empati kuran kişi aslında bu süreçte kendi hislerini da anlamayı ve yönetmeyi öğrenir. Yani empati kurdukça aslında kendimizi de anlarız ve duygusal manada güçleniriz.

Empati kurdukça toplumsal hayatta da karşılıklı bir yarar elde etmiş olursunuz. Şöyle ki empati kurduğunuz şahsa yardım ettikçe aslında o şahıstan ve bu yardımı gören öbür şahıslardan gereksiniminiz olduğu vakit yardım alma olasılığınız artar. Bu türlü bir gayeyle yardım etmiyor olsanız bile bu doğal bir sonuçtur. 

Aman çok fazla empati kurayım derken kendinizi tüketmeyin:

Tamam, diğerlerinin hislerini anlamak ve onlara yardım etmek süper bir şey fakat unutmayın, sizin de bir hayatınız var. Sürekli olarak diğerlerini düşünür, onların hislerini anlamaya çalışır ve yardım etmek için elinizden geleni yaparsanız tahminen çabucak değil lakin bir müddet sonra hem fizikî hem de ruhsal olarak çökmüş hissedersiniz.

Maalesef olayın bir de manipülasyon istikameti var. Siz daima en saf halinizle karşı tarafın hislerini anlamaya çalışıyor olabilirsiniz fakat herkes en dürüst haliyle size hislerini yansıtmaz. Bu mevzuda sizi manipüle ederek istediklerini yaptıracak ve hatta sizi en sıkı kurallarınızı bile bozmak zorunda bırakacak beşerler kesinlikle çıkacaktır. Yani empati kurun ancak sonlarını siz belirleyin.

Sosyal yapımızın temel taşlarını oluşturan empati nedir, nasıl kurulur, toplumsal yararları nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Anlattıklarımız sadece bilgilendirme gayelidir. Şayet empati kurmak ile ilgili rastgele bir sorun yaşıyorsanız kesinlikle bir uzmandan bu hususta dayanak almalısınız, sonuçta bu işin nörolojik ve ruhsal tarafı daha ağır basıyor.