Kaybetmiş Gibi Görünsek de Aslında Kazandığımız Pasinler Savaşı’nın Hikayesi: Belki İstanbul’u Bile Bu Sayede Fethettik

Türklerin Anadolu’ya birinci akınları sırasında yaşanmış en büyük meydan muharebelerinden bir tanesi olarak kabul edilen Pasinler Savaşı, daha sonra yüzlerce yıl süren Türk – Bizans gerginliğinin de fitilini ateşlemiştir. Selçuklu’nun kaybetmesine karşın büyük bir gaminet topladığı Pasinler Savaşı öyküsüne gelin yakından bakalım.

Orta Asya’da konar göçer olarak yaşayan Türk kavimleri aslında 4. yüzyıldan beri Anadolu’ya seferler düzenliyorlardı. Lakin bunlar sırf ganimet alma maksatlıydı. 6. yüzyıldan itibaren işler sıkılaşmıştı ve Türkler Bizans için bir tehdit haline gelmişti. 1071 Malazgirt Savaşı öncesi en sert meydan muharebelerinden bir tanesi olan Pasinler Savaşı tam da bu nedenle yaşandı.

Pasinler Savaşı aslında sadece Bizans İmparatorluğu ile Büyük Selçuklu Devleti ortasında yaşanmadı. Anadolu’da o vakit karar süren pek çok farklı topluluk da bu savaşa katıldı. Türkler kaybetmiş olmalarına karşın garip bir biçimde sayısız esir aldılar ve çok büyük ganimet elde ettiler. Gelin Pasinler Savaşı’nın nedenlerine, ehemmiyetine yakından bakalım ve tarihi kıssasını tüm ayrıntılarıyla görelim.

Pasinler Savaşı’nın nedenlerini aslında Anadolu’daki karışıklıklar doğurdu:

Ermeni Bagratuni Krallığının son hükümdarının 1040 yılında varissiz bir halde ölmesi sonrası periyodun Bizans İmparatoru IX. Konstantinos, bu bölgeye odaklanmış ve valiyi ikna ederek başkent Ani’yi Bizans topraklarına katmıştı. Diğer yanda da Gürcü Hükümdarı IV. Bagrat’a yardım etme mazeretiyle bölgenin tüm denetimini ele geçirmişti.

Anadolu’dan Kafkasya’ya kayan Bizans hakimiyeti en sonunda Türklerle karşılaştı. Zira o periyot etkin bir halde bugünün Azerbaycan toprakları üzerinden Anadolu’ya akın akın Türk göçü yaşanıyordu. Tuğrul Bey’in üvey kardeşi olan İbrahim Yınal Beyefendi, 1048 yılının yazında büyük bir akın yapmış ve hayli Bizans kentine ziyan vermişti.

Bu durumundan rahatsız olan Bizans imparatoru, Katakalon Kekavmenos ve Aaronios isimli iki generaline buyruk vererek o periyot Gürcü Krallığı olan topraklara takviye vermeye gönderdi. 50 bin kişilik devasa bir ordudan oluşan Bizans ordusu ile İbrahim Yınal Beyefendi komutasındaki Türk ordusu, 1048 yılının 10 Eylül ya da 18 Eylül günü bugün Erzurum vilayet sonları içerisinde bulunan Pasinler meydanında karşı karşıya geldiler. 

Pasinler Savaşı, göz gözü görmeyen bir karanlıkta yaşandı:

Bir tarafta Rumlar, Ermeniler, Gürcüler ve Abazalardan oluşan 50 bin kişilik Bizans ordusu, başka yanda ise İbrahim Yınal Bey’in ve Kutalmış’ın komuta ettiği Türklerden oluşan Selçuklu ordusu vardı. Karanlıkta savaşmak günümüz kaidelerinde bile zordur fakat değişik bir formda Pasinler Savaşı güneş battıktan sonra başladı ve denilene nazaran sabah birinci horoz ötene kadar sürdü.

Bizans ordusu, Türklerin uyguladığı taktiklerle daha evvel hiç tanışmamıştı. Üç kanat halinde olan Bizans ordusu iki kanatta başarılıydı lakin orta kanat çoktan yok edilmiş ve hatta Gürcü kumandan IV. Liparit esir alınmıştı. Gecenin en karanlık saatlerinde bu haber iki kanadın kumandanına ulaşmadığı için onlar her şeyin yolunda olduğunu zannediyorlardı.

Asıl gerçekler gün aydınlanınca ortaya çıktı. Oysaki İbrahim Yınal Beyefendi Bizans ordusunun üzerine sadece artçıları yollamış, ana ordu konudan çıkmamıştı bile. Bu nedenle Türkler çok az zayiat vermiş, büyük esir toplamış ve çok fazla ganimet elde etmişlerdi. Yani aslında ellerindeki güçle dümdüz edebilecekleri Türk ordusu, uyguladıkları taktik sayesinde kazanan taraf olmuştu. 

Ganimetin ve esirlerin sayısı çok abartılır:

Eğri oturup hakikat konuşalım. Tamam, Türklerin uyguladığı taktik sahiden inanılmazdır ve sayıca az olduğunuz bir savaşta en az zayiat ile azamî karı bu halde yakalarsınız. Fakat Ali İbnü’l-Esîr tarafından 12. yüzyılda kaleme alınan El-Kamil fi El-Tarih isimli yapıtta olduğu üzere 100 bin esir ve 10 bin deve yükü ganimet elde etmek neredeyse imkansızdır. 

Tabii yeniden de elde edilen ganimetin devrine nazaran epey uygun olduğunu söyleyebiliriz. Zira İbrahim Yınal Beyefendi, başarısı için Tuğrul Bey’in verdiği ikramları reddetmiştir. Aynı formda esirlerin salınması için IV. Liparit tarafından verilmek istenen fidye de Tuğrul Beyefendi tarafından kabul edilmemiştir. Bunun yerine IV. Liparit’e bir daha asla Türklerle savaşmaması konusunda yemin ettirilmiş ve salınmıştır.

Pasinler Savaşı sonuçlarından en değerlisi yapılan mutabakat oldu:

IV. Liparit üzere değerli esirler olduğu için taktiksel olarak Bizanslılar bu savaşı kazanmış olsalar bile iki tarafın elçileri bir barış görüşmesi yaptılar. Buna nazaran Emevilerin İstanbul’da yaptığı camii tamir edilerek Tuğrul Bey’in sembolleri işlenecek ve okunan hutbe Abbasi halifesi ile Selçuklu sultanı ismine okunacak. Bu iki istek kabul edildi lakin Selçukluların Bizans’tan vergi alma isteği kabul edilmedi.

Pasinler Savaşı kıymetli zira yüzlerce yıllık savaşın birinci kıvılcımları atıldı:

Girişte de biraz bahsettiğimiz üzere aslında Türkler zati çok uzun vakittir Anadolu’ya akınlar yapıyorlardı. Fakat bu akınlar daha çok küçük ganimetler toplama maksatlı taarruzlardı. Ama Pasinler Savaşı ile birlikte ortaya çıktı ki artık Türkler kapıyı yoklamıyor, zorluyorlardı. Aslında Malazgirt Zaferi ile birlikte o kapı bir kere açıldı ve daha da kapanmayacak. 

Batılı tarihçiler için ise bu savaş, aslında yüzlerce yıl sürecek bir periyodun başlangıcıdır. 1306 yılında, Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkıldığı güne kadar süren ve Bizans – Selçuklu Savaşları olarak anılan periyot, 1048 yılında gerçekleşen Pasinler Savaşı ile başlamıştır. 

Tarihçi Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen Pasinler Savaşı’na bizim açımızdan bakıyor. O güne Bizans, bırakın yıkılmasını sallanması bile güç görünen bir kale üzereydi. Pasinler Savaşı ile birlikte anlaşıldı ki aslında bu kale kağıttandı. Yani bu açıdan söyleyebiliriz ki tahminen 1453 yılında Türk ordusunun Konstantinopolis’i fethedip İstanbul yapmasının birinci tohumları bile Pasinler Savaşı ile atıldı. 

Türklerin Anadolu’ya girerken yaşadıkları en büyük muharebelerden olan Pasinler Savaşı değeri, nedenleri ve sonuçları üzerinden tarihi öyküsünü anlattık. Ortasında yüzlerce hatta bazen binlerce yıl olmasına karşın olayların birbirini bu kadar etkiliyor olması ne kadar da büyüleyici.