Ön Yargılardan Kurtulabilmek Adına Erkek Mahlası Kullanmak Zorunda Kalan Dünyaca Ünlü Kadın Yazarlar

Edebiyat sahnesine çıkabilmek için gerçek isimlerinden vazgeçmek zorunda kalmalarının yanında dünya kaygılarını ve hislerini, aşklarını anlatmak için gayret verdiler.

Kadınların yazıdan dışlanışının, yazının tarihi kadar eskiye dayandığını görebiliriz. Edebiyat sahnesine çıkmak isteyen kadınlarsa bu duruma çözüm olarak erkek mahlası kullanmayı tercih etti.

Dünyaya iletmek istediği kelamları ve hisleri olan, var oluşunu iletmek içinse kadın kimliklerini gizleyerek çözüm bulan muharrirler var. Pekala neden yapıtlarını bir erkek mahlasıyla yazmak istediler?

Asıl neden, baştan aşağı erkek hükümran olan bir sahnede ciddiye alınma dileği. Zira devir prestijiyle ya bayan müelliflerin yapıtları yayınlanmıyor ya da yayınlanan eserler ağır tenkide maruz kalıyordu.

Aynı vakitte bayan bir müellif olduğu için, yayın hayatında okur tarafından ciddiye alınmama ve satış yapamama derdi da mevcuttu.

1970’lerde büyük bir çıkış yapan James Tiptree Jr.’ın, 1976’da gerçek isminin “Alice Sheldon” olduğunu açıklamasıyla, kitap satışlarında düşüş yaşanmıştı.

Öte yandan yalnızca kitabın müellifinin değil, ana karakterin de erkek olması büyük ehemmiyet arz ediyor. Sheldon, erkek hâkim bilim kurgu cinsinde daha yeterli tanınmak istemişti. Tiptree ismiyle yayınladığı bilim kurgu romanları ve kısa hikayeleriyle çeşitli mükafatlar kazanarak muvaffakiyetini kanıtladı.

Yıllar sonra bir röportajda, erkek mahlası kullanma zorunluluğun sebebini şöyle açıkladı: “Bir erkek ismi benim için âlâ bir kamuflaj gibiydi. Bu kamuflaj sayesinde mercek altına alınmaktan kurtuluyor ve tıpkı bir erkek üzere rahatça hareket edebiliyordum. Buna gereksinimim vardı zira hayatım boyunca lanet bir meslekteki ‘ilk kadın’ olduğum için ziyadesiyle makûs tecrübe yaşamıştım.”

Edebiyat dünyasında Bronte Kardeşler olarak girmeseydi, Uğultulu Zirveler yapıtı bizimle değildi.

Charlotte Bronte, Emily Bronte ve Anne Bronte; sırasıyla Currer Bell, Elise Bell ve Acton Bell mahlaslarını kullanan kız kardeşler, Viktorya Devri’nde erkek mahlası ile yazı yazan genç bayanlar ortasında.

Bizzat Charlotte Bronte, bu isimleri kullanma konusunda şu yorumu yapmış: “Kendimizi bayan olarak tanıtmak istemedik zira kadın müelliflere ön yargı ile yaklaşıldığına dair bir izlenimimiz vardı, ki o vakit yazma ve düşünme biçimimizin ‘kadınsı’ olarak tabir edilen bir üslubu olduğunu düşünmüyorduk.’’

Emily Bronte’nin ise kaleme aldığı tek roman Uğultulu Zirveler, bugün İngiliz edebiyatının en değerli yapıtlarından biri. Kız kardeşlerin en küçüğü olan Anne Bell ise Agnes Grey romanıyla biliniyor. Kız kardeşlerin 1946 yılında Poems by Currer, Elise and Acton Bell isimli ortaklaşa çıkardıkları bir şiir kitapları da var.

Erkek mahlası kullanıyor ve erkek kahramanlarına bayanlarla eşitlenen özellikleri tanımlıyor.

George Eliot mahlasıyla yazan Mary Ann Evans, Viktorya Devri’nin en ünlü İngiliz muharrirlerinden biri. Yazmaktaki maksadının, tozlu sokaklardan ve tarlalardan gelen etten kemikten insanların ömürlerini yansıtmak olduğunu belirtmişti.

Erkeklere has kabul edilen yazma uğraşını bir erkek ismi alarak sürdürürken, bayanlara has sayılan özellikleri de erkek kahramanlarına yüklüyor, ki günümüzde bile keskin çizgilere sahip bu mevzuyu Evans 1860’larda yazıyor.

Harry Potter’ın öyküsünü bir bayan yazıyor fakat yayınevi, muharririn bayan olduğunun anlaşılmaması için J. K. mahlasını tercih ediyor.

J. K. Rowling mahlasıyla yazan muharrir, mahlas kullanan bayan müelliflere en yeni ve tanınan bir örnek. Harry Potter serisinin müellifi olan Joanne Rowling, J. K. mahlasını da bu kitabı için alıyor.

Yayınevi, erkek okuyucuların bayan bir yazarı okumaktan çekinebileceğini düşünerek yazarın erkek olduğu izlenimi uyandırmak için isminin “J. K. Rowling” formunda yazılmasını tercih etmiştir.

Sözde çeviri roman örneklerinde gösterilen müellifimiz, Nihal Zeynep Yeğinobalı.

Vincent Ewing mahlasını kullanan Yeğinobalı, erkek ismi kullanan bayan müelliflere coğrafyamızdan örnek verilebilecek birkaç bayan müelliften biri. Vincent Ewing ismini koyduğu kelamda Amerikalı bir muharririn imzasıyla, yazdığı ilk romanını Genç Kızlar adıyla yayımladı. Bu kitap, yıllarca yeni basımlar yaptı.

O periyot bir genç bayanın cinsel içerikli veya çağrışımlı bir roman kaleme alması beğenilen karşılanmayacağından ve yayımlanması kolay olmayacağından kitap güya bir çeviriymiş üzere yayımlanmış. Roman, kelamda çeviri konusunda çokça bilinen bir örnek.

Kadınca mecmuasının Ağustos 1988 sayısında yayımlanan söyleşide Yeğinobalı diyor ki; “Roman yazabilirim diyordum kendi kendime lakin bana ‘Sen daha küçüksün, büyüyünce yazarsın.’, diyorlardı. Hayatımı da çevirilerle kazandığım için ayrıyeten vakit ayırıp, bu türlü bir aktifliğe girmeme imkan yoktu. Bir gün yayınevinden bana tez bir çeviri gerektiğini söylediler. Bunun üzerine yayınevine elime geçen mecmuada çok hoş bir tefrika Amerikan romanı okuduğumu ve o romanı çevirebileceğimi söyledim. Telif sorunu çıkmaması için de tarihi eskiye attım, kabul ettiler. Böylece çeviri yapar üzere bir disiplinle Allah’ın her günü romanı yazdım. Her akşam üzeri yazdığım kısmı eksprese yetiştiriyordum. Sonraki gün elimde bir gün öncesinin son cümlesi dışında hiçbir şey olmazdı. 1,5 ayda bitirdim. Böylelikle ortaya çıkmış oldu.”

Ataerkil standartlara uymak dışında mahlas kullanan müelliflerden, Edith Maude Eaton.

Çinli-İngiliz yazar Edith Maude Eaton, ataerkil standartlara uymak için değil, Kuzey Amerika’da yaşayan Asyalılara yönelik ırk ayrımcılığı konusundaki kaygısını kendine otosansür uygulamadan anlatabilmek adına Sui Sin Far takma ismini kullanmıştır.

Yazarın kendi lisanından seçtiği bu takma isim, Çinliler ortasında tanınan olan nergis çiçeğinin Kantonca ismidir. 

Cinsel yönelimini paylaşmak istemedi, yeni bir kimlik yarattı.

Kadın muharrirlerin erkek mahlasıyla yazmayı tercih etmelerinin üzerinde pek durulmayan bir öteki nedeni de cinsel yönelimleridir.

1856 yılında Fransa’da doğmuş olan İngiliz yazar Violet Page, takma isim olarak Vernon Lee’yi kullanmış ve A Phantom Lover isimli romanını bu isimle yayınlandı. Vernon Lee, Paget’nin kendisine yeni bir kimlik yaratmak için seçtiği ismiydi.

Adını Geri Al projesi ile 25 kitap “kadın” muharrir ismiyle yine yayımlandı.

Birleşik Krallık’ın en itibarlı edebiyat ödüllerinden olan Women’s Prize for Fiction (Kadınlar Kurgu Ödülü), kendi isimleri yerine erkek isimlerini kullanan bu bayanları sıkıntı edindi.

2020 yılında “Adını Geri Al” isimli bir kampanya düzenleyerek takma isimle yazan bayan müelliflerden 25 kitap seçip onları kendi “kadın” isimleriyle yeniden yayımladı.

Erkek mahlası kullanımının tek sebebi, erkek egemenliği olarak belirlenmeyebilir; yazarların kendilerini nasıl söz edeceklerini farklı biçimde deneyimledikleri durumlar da var.

Sonuç olarak, edebiyat dünyasının bir vakitler tümüyle erkek egemenliğinde olduğu, pek çok bayan muharririn bu sahneye çıkabilmek için isimlerinden vazgeçmek zorunda kaldıkları bir gerçek.

Aynı vakitte sırf dünya kaygılarını ve hislerini, aşklarını anlatmak için zorunda kaldıkları gayret de gayreti. Ancak yeniden de tüm bayanların erkek mahlasları altında ezildiğini söyleyemeyebiliriz. Bazen kendilerini lakin bu türlü söz edebileceklerini düşünmüş olabilirler.

Kadın kimlikleriyle edebiyat sahnesinde yer alan ünlü müellifler da hamasetleri ve hisleriyle ön planda kaldı.

• Tüm dünyanın yakından tanıdığı İngiliz romancı Jane Austen, kitaplarında sade ve dolaysız anlatımı ile olaylara farklı ve ironik açıdan bakması ile en sevilen bayan yazarlardandır. Yapıtlarında güçlü bayan anlatımları ile çağdaş romancılığın temsilcilerinden sayılmaktadır. Dünyaca ünlenmesine yer hazırlayan romanı Gurur ve Önyargı diğer ismi ile Aşk ve Gurur dünya klasikleri ortasına girmeyi başarmış bir başyapıttır.
• İngiliz yazar Agatha Christie, polisiye edebiyatın en değerli isimlerinden biri ve dedektif Hercule Poirot karakterinin yaratıcısıdır. Fransa’dayken vakit geçirmek üzere okuduğu dedektif hikayelerinin daha uygunlarını yazabileceğini düşünerek birinci polis romanı olan Styles’taki Gizemli Olay‘ı yazdı.
• Kadın hareketinin elden düşürmediği kıymetli kitaplardan biri olan Kendine İlişkin Bir Oda, Virginia Woolf’un tahminen de en kolay okunan kitabıydı. Zira bahis çok somuttu: Bayan ve Edebiyat. Erkeklerin bayanlara bıkıp usanmadan tekrarladıkları ‘ezeli’ ve de ‘ezici’ bir soru bulunuyor: “Bizler kadar düşünme yeteneğiniz olduğunu ileri sürüyorsunuz. Madem o denli, neden Shakespeare üzere bir deha çıkaramadınız?”.
• Mary Shelley en ünlü romanı olan Frankenstein’ı 1818’te yayımladı. Shelley, Frankenstein’ın yanı sıra Valperga (1823), Son İnsan (1826), öz-yaşam hikayesini anlatan yapıtı Lodore (1835) ve vefatından sonra yayımlanan Mathilde üzere birçok öteki kitap yazdı.